بریده‌هایی از کتاب نیلوفر و مرداب

«رها از دلبستگی و نفرت» گونه‌ای از عشق است که بودا از ما می‌خواهد آن را پرورش دهیم و با مالکیت و دلبستگی هیچ نقطهٔ اشتراکی ندارد. در همهٔ ما، چه پیر چه جوان، گرایش به دلبستگی وجود دارد. از همان لحظه که به دنیا می‌آییم «دلبستگی به خود» در ما هست. حتی در روابط عاشقانهٔ سالم نیز‌تا حدی مالکیت و دلبستگی وجود دارد. اگر در رابطه‌ای مقدار بیش از حدی از آن دو وجود داشته باشد، هم عاشق و هم معشوق را دچار رنج می‌کند. اگر پدری فکر کند که «مالک» فرزندش است، یا اگر مرد جوانی بکوشد محدودیت‌هایی را بر دوست‌دخترش تحمیل کند، آنگاه عشق به زندان تبدیل می‌شود

«رها» صفت کسی است که از تلهٔ پُرآسیب امیال عبور کرده و بدون دلبستگی به حیات خود ادامه می‌دهد، چه این دلبستگی‌ها مربوط به سازمان‌ها و مدارک تحصیلی باشد چه به یک مقام خاص. برخی اوقات ممکن است به‌طور اتفاقی افرادی را ملاقات کرده باشید که رها هستند و تنها کارهایی را انجام می‌دهند که به‌راستی لازم است. اکنون دربارهٔ «بی‌تفاوتی» صحبت می‌کنیم. وقتی بی‌تفاوت باشیم، هیچ‌چیزی را لذت‌بخش، جالب، و شایستهٔ تلاش نمی‌یابیم. عشق و درک را تجربه نمی‌کنیم و زندگی‌مان معنا و خوشی ندارد. حتی به زیبایی‌های طبیعت و خندهٔ کودکان نیز توجه نمی‌کنیم و در ارتباط برقرار‌کردن با رنج و شادی دیگران ناتوان هستیم. اگر پی بردید که در حالت «بی‌تفاوتی» هستید، از دوستان خود یاری بجویید. فراموش نکنید که زندگی با تمام رنج‌هایش پُر از شگفتی است.

هر شب پیش از خواب دقایقی چند را به مرور آن روز اختصاص دهید و از خودتان بپرسید: «آیا امروز درجهتِ ایدئال‌هایم زندگی کرده‌ام؟» اگر دیدید که دو یا سه قدم درجهتِ ایدئال‌هایتان برداشته‌اید، به اندازهٔ کافی خوب عمل کرده‌اید و کافی است. اگر دیدید که چنان نکرده‌اید، به خودتان بگویید: «فردا بهتر عمل خواهم کرد.» در این کار هرگز خودتان را با دیگران مقایسه نکنید. تنها به خودتان بنگرید و دریابید که آیا در راهی که آن را عمیقاً و به‌درستی ارج می‌نهید، پیش رفته‌اید یا نه. به چیزی پناه ببرید که استوار باشد.

خشم تنها نوعی انرژی است، و تمام انرژی‌ها را می‌توان دگرگون ساخت و به نوع دیگری تبدیل کرد. مراقبه، هنر‌بهره‌گیری از یک نوع انرژی برای دگرگونی و تبدیل آن به یک نوع انرژی دیگر است.

درک خودمان و دیگران همان کلیدی است که درهای عشق و مقبولیت را به روی ما و دیگران می‌گشاید.

هرگاه چیزی را می‌بینیم یا می‌شنویم، توجه ما می‌تواند مناسب یا نامناسب باشد. ذهن‌آگاهی این توانایی را به ما می‌دهد که تشخیص دهیم کدام توجه مناسب و شایسته است و کدام نامناسب. ازاین‌رو، می‌توانیم توجه نامناسب و ناشایست را رها کنیم و آن دیگری را تقویت کنیم. توجه ذهنیِ مناسب ـ‌یونیسو ماناسکارا‌ در زبان سانسکریت‌ شادی، آرامش، وضوح، و عشق را به همراه دارد. و توجه نامناسب ـ‌ایونیسو ماناسکارا‌ در زبان سانسکریت‌ـــــ ‌ذهنمان را از غم، خشم، و پیش‌داوری لبریز می‌کند. ذهن‌آگاهی کمکمان می‌کند بتوانیم توجه ذهنی مناسب را تمرین کنیم و بذرهای آرامش، لذت، و رهایی درونمان را آبیاری کنیم.

به احساساتتان عمیقاً رسیدگی کنید و آنها را ریشه‌یابی کنید تا دریابید کدام‌یک از آنها را باید دگرگون کنید و بذر آن احساساتی را آبیاری کنید که آرامش، لذت، سلامتی، و شادی را به بار می‌آورند.

پس از این موارد روی ادراک خود مراقبه کنید. بودا عمیقاً متوجه شد که «آنکه در این جهان بیش از همه رنج می‌کشد همان است که ادراک نادرست بسیاری دارد، و بسیاری از درک‌های ما انسان‌ها نادرست هستند». ماری را در تاریکی می‌بینید و وحشت‌زده می‌شوید، اما هنگامی که دوست شما چراغی برمی‌افروزد، درمی‌یابید که تنها تکه‌ای طناب است. برای دگرگون‌کردن رنج‌ها ناگزیر ید بدانید که کدامین ادراک سبب رنج‌کشیدن شما می‌شود. لطفاً جملهٔ «آیا مطمئن هستی؟» را به خطی زیبا روی کاغذ بنویسید و آن را به دیوار اتاقتان بچسبانید. مراقبهٔ عشق ما را یاری می‌کند که با وضوح و سنجیدگی به مه‌چیز‌بنگریم تا شیوهٔ درکمان را بهبود ببخشیم.

کار بعدی شما این است که درهرحال عمیقاً به احساساتتان توجه کنید، چه لذت‌بخش باشند، چه دردآور یا خنثی. احساسات همچون رودی در ما جاری هستند و هر احساس مثل قطرهٔ آبی در آن رود است. به این رود بنگرید و دریابید که هر احساس چگونه خود را می‌نمایاند و چه چیزهایی تاکنون مانع شادی‌تان شده است، و تمام تلاشتان را بکنید که آنها را دگرگون سازید. به ارتباط برقرار‌کردن با عوامل التیام‌بخش، طراوت‌زا، و شگفت‌انگیز، که در درون شما و تمام جهان حضور دارند، جامهٔ عمل بپوشانید. اگر چنین کنید، قوی‌تر می‌شوید و می‌توانید به خودتان و دیگران بهتر عشق بورزید.

بدن خود را به‌دقت بررسی کنید تا دریابید آیا در آرامش است یا از بیماری رنج می‌برد. به وضعیت سلامتی و بیماری ریه‌ها، قلب، روده‌ها، کلیه‌ها، و کبدتان بنگرید تا نیازهای واقعی آنها را دریابید. هنگامی که این کار را انجام دهید، به‌گونه‌ای می‌خورید، می‌نوشید، و فعالیت می‌کنید که بیانگر عشق و شفقت شما نسبت به بدنتان باشد. ما معمولاً بر اساس عادات تثبیت‌شده در زندگی‌مان عمل می‌کنیم، اما وقتی عمیقاً به این عادات بنگریم، درمی‌یابیم که بسیاری از آنها به بدن و ذهنمان آسیب می‌زنند. ازاین‌رو، می‌کوشیم با شیوه‌هایی که سلامتی و سرزندگی را درپی دارند، این عادات آسیب‌زننده را دگرگون سازیم.

طبق آموزهٔ بودا هستی انسان از پنج عنصر‌تشکیل شده که در سانسکریت به آن «سکانداس» می‌گویند: جسم، احساسات، ادراک، ساختارهای ذهنی، و آگاهی. به‌عبارتی، می‌توان گفت این عناصر قلمرو شماست و شما سرپرست آن هستید. برای آنکه وضعیت واقعی درونتان را بشناسید، ناگزیرید قلمرو خودتان را بشناسید که شامل عناصری است که درون شما با یکدیگر در کشمکش هستند. برای ایجاد هماهنگی و آشتی میان عناصر وجودی، و التیام رنج‌های درون، باید خودتان را بشناسید.

عشق ورزیدن، پیش از هر چیز، به‌معنای پذیرفتن خودتان ـ‌همان‌گونه که واقعاً هستید‌ است.

یک هیجان تنها یک هیجان است، و شما بسیار بزرگ‌تر از آن هستید. هستی شما شامل بدن، احساسات، ادراک، ساختارهای ذهنی، و آگاهی است. قلمرو هستی شما بسیار وسیع است. هیجان چیزی است که بروز می‌کند و مدتی آن را تجربه می‌کنیم و سرانجام از بین می‌رود. اگر در مدت‌زمان تجربهٔ هیجان این بصیرت را داشته باشیم، ما را نجات می‌دهد. قرار نیست تنها به‌خاطر‌یک هیجان بمیرید.

وقتی به درخت گرفتار در طوفان بنگرید، اگر توجهتان را به بخش بالای درخت معطوف کنید، می‌بینید که برگ‌ها و شاخه‌ها به‌تندی در باد تکان می‌خورند و درخت که هر آن ممکن است بشکند بسیار آسیب‌پذیر به نظر می‌آید. اما وقتی توجهتان را به بخش پایین‌تر، یعنی تنهٔ درخت، هدایت کنید، می‌بینید که جنبش چندانی ندارد. می‌توانید پایداری درخت در برابر طوفان را ببینید و همچنین درمی‌یابید که درخت عمیقاً در خاک ریشه دوانده است و می‌تواند به‌راحتی فشار طوفان را تاب بیاورد. هنگامی‌که هیجانی قوی را تجربه می‌کنیم، ذهن همچون بخش بالای درخت آشفته و متلاطم می‌شود. در چنین مواقعی باید ذهن را متوجه شکم، که همچون تنهٔ درخت است، کنیم و تمام تمرکزمان را حین آگاهانه نفس‌کشیدن به برآمدن و فرو‌رفتن آن معطوف کنیم.

زمانی که حسی قدرتمند شما را در بر می‌گیرد، کارتان را متوقف کنید و تنها مراقب آن احساس قدرتمند باشید. توجه کنید که چه چیزی در حال رخ‌دادن است. شیوهٔ توجه به این هیجانات ساده است. دراز بکشید و دست‌ها را روی شکم خود بگذارید و آگاهانه نفس بکشید. همچنین می‌توانید روی یک بالش یا صندلی بنشینید. با تنفسِ آگاهانه فکر کردن را متوقف کنید و توجه ذهن را درحالی‌که هنگام دم و بازدم شکمتان برآمده می‌شود، به قسمت ناف و اطراف آن معطوف کنید.

در وجود ما انسان‌ها هم صفات مثبت و هم صفات منفی یافت می‌شود. بنابراین هنگامی که یکی از عزیزانتان شما را تحسین می‌کند و می‌گوید که مظهر کمال هستید، می‌توانید بگویید: «عزیزم، تنها تا حدودی حرف تو درست است. خوب می‌دانی که ویژگی‌های دیگری هم در وجود من هست.» با این کار فروتنی خود را از دست نمی‌دهید و قربانی خودفریبی نخواهید شد، زیرا شما می‌دانید که مظهر کمال نیستید. از طرفی دیگر، هنگامی‌که کسی از شما انتقاد می‌کند و می‌گوید هیچ‌چیز مفید و مثبتی برای عرضه ندارید و وجودتان بی‌ارزش است، می‌توانید در پاسخ چیزی مشابه مورد قبل بگویید: «عزیزم، تنها تا حدودی سخن تو درست است. البته که در من چیزهای باارزش و مفیدی هم وجود دارد.»

پنجمین مانترا این است: «در همین لحظه احساس شادی می‌کنم.» این مانترا همچون خودتلقینی یا آرزواندیشی نیست. در همین لحظه و همین جایی که هستیم شرایط شادکامی بسیاری در اختیار داریم تا از آنها لذت ببریم؛ البته اگر‌به اندازهٔ کافی ذهن‌آگاه باشید که از وجود آنها آگاهی یابید. این مانترا به هردوی ما یادآوری می‌کند که به‌خاطر‌شرایط شادکامی بسیاری که اکنون و اینجا در اختیار داریم تا چه اندازهٔ زیادی خوش‌اقبال هسـتیم. وقتی کنار او نشسته‌اید و یا وقتی کنار او گام برمی‌دارید، ممکن است دوست داشته باشید این مانترا را بیان کنید تا به یاد آورید که به‌خاطر داشتن این‌همه شرایط شادکامی چه بسیار خوش‌اقبال هستید. اگر از این‌همه شرایط شادکامی لذت نمی‌بریم، هیچ عاقل نیستیم. شناسایی اینکه این لحظه لحظهٔ شادی است به ذهن‌آگاهی شما بستگی دارد.

باید بگویید: «عزیزم، من دارم رنج می‌کشم. نمی‌توانم درک کنم چرا چنین چیزی را به من گفتی. نمی‌توانم درک کنم که چرا با من چنین کردی. لطفاً دلیل آن را توضیح بده. چون به کمک تو احتیاج دارم.» آری، عشق راستین چنین است. اما اگر بگویید «من دچار رنج نیستم و به کمک تو‌هم احتیاج ندارم»، این رابطه دیگر عاشقانه نخواهد بود. از شما می‌خواهم این مانترا را روی کاغذی در ابعاد کارت اعتباری بانک بنویسید و آن را در کیف خود بگذارید. دفعهٔ بعد، وقتی دچار رنج شدید و باور داشتید که دیگری سبب رنج شماست، یادتان باشد آن را بیرون آورید و بخوانید. آنگاه دقیقاً می‌دانید چه باید بکنید

اگر کسی که با گفتار یا کردارش سبب رنج شما شده است از نزدیکان شما نبود، کمتر‌رنج می‌کشیدید. اما کسی که با گفتار یا کردارش سبب رنج شما می‌شود دقیقاً همان کسی است که بیش از همه عاشقش هستید. دلیل اینکه بسیار عمیق رنج می‌کشید نیز همین است.

هنگامی که دیگری از رنج شما آگاهی می‌یابد و حضور تمام‌وکمال خودش را در آن لحظات دشوار به شما پیشکش می‌کند، از همان لحظه به بعد رنج شما کمتر می‌شود. تسکین دردها به مدت‌زمان زیادی نیاز ندارد. می‌توانید در روابطتان وقتی دیگری دارد رنج می‌کشد، از این مانترا بهره ببرید.