بریده‌هایی از کتاب در روزگار آلودگی

اما فعلاً وضعیت عادی معلق است و کسی نمی‌داند تا کی. وضعیت فعلاً غیرعادی است و باید یاد بگیریم که در این وضعیت زندگی کنیم و دلایلی بیابیم، جز ترس از مرگ، که بپذیریمش. شاید درست است که ویروس‌ها خرد ندارند، اما در این مورد از ما تواناترند: بلدند به‌سرعت جهش کنند و با محیط منطبق شوند. باید از آن‌ها یاد بگیریم.

شعاری به‌یادماندنی و در مقاله‌ای در مجلهٔ «ساینس» سال ۱۹۷۲ پیدایش می‌کنم: هر چه بیشتر متفاوت‌تر (More Is Different). فیلیپ وارن آندرسون هنگام نوشتن این عبارت به الکترون‌ها و مولکول‌ها اشاره داشت، اما با ما هم سخن می‌گفت: اثر تجمعی هر عمل ما بر گروه، با مجموع هر اثر متفاوت است. در مقیاس بالا، هر رفتار ما چنان پیامد فراگیری خواهد داشت که گاهی انتزاعی و از درک خارج است.

مدت‌ها پیش از نویسندگی، ریاضیات شگرد من بود تا بر اضطراب فائق بیایم. هنوز هم اتفاق می‌افتد که صبح‌ها به‌محض برخاستن، در سرم محاسبات و دنباله‌های عددی را پی بگیرم، اغلب نشانه‌ای است از اینکه چیزی روبه‌راه نیست.

دنبال فرمولی فشرده می‌گردم، شعاری به‌یادماندنی و در مقاله‌ای در مجلهٔ «ساینس» سال ۱۹۷۲ پیدایش می‌کنم: هر چه بیشتر متفاوت‌تر (More Is Different). فیلیپ وارن آندرسون هنگام نوشتن این عبارت به الکترون‌ها و مولکول‌ها اشاره داشت، اما با ما هم سخن می‌گفت: اثر تجمعی هر عمل ما بر گروه، با مجموع هر اثر متفاوت است. در مقیاس بالا، هر رفتار ما چنان پیامد فراگیری خواهد داشت که گاهی انتزاعی و از درک خارج است.

می‌توانیم کووید-۱۹ را اتفاقی مجرد، بداقبالی یا مصیبت تعریف کنیم، می‌توانیم فریاد بزنیم که تقصیر آن‌هاست. مختاریم. یا می‌توانیم به آلودگی معنا بدهیم. از این زمان استفادهٔ بهتری ببریم، آن را به کارِ اندیشیدن به چیزی ببندیم که وضعیت عادی ما را از فکرکردن به آن بازمی‌دارد: چطور شد که به اینجا رسیدیم، چطور می‌خواهیم از نو شروع کنیم؟ شمارش ایام. تصاحب دلی فرزانه. نگذاریم که این روزها بیهوده بگذرند.

مختاریم. یا می‌توانیم به آلودگی معنا بدهیم. از این زمان استفادهٔ بهتری ببریم، آن را به کارِ اندیشیدن به چیزی ببندیم که وضعیت عادی ما را از فکرکردن به آن بازمی‌دارد: چطور شد که به اینجا رسیدیم، چطور می‌خواهیم از نو شروع کنیم؟

همه انگشت را به سمت خفاش می‌گیرند، سارس هم از خفاش آمد؛ اما کوو-۲ مستقیماً از خفاش به انسان منتقل نشده است، بلکه واسطه‌ای داشته از گونه‌ای دیگر که شاید مار بوده است. در بدن این میزبان، RNA ویروس طوری جهش یافته که برای انسان خطرناک شده است.

ما همیشه می‌خواهیم تاریخ آغاز و پایان اتفاقات را بدانیم تا با دقت زیاد برای زندگی‌مان برنامه بریزیم.

کوو-۲ بدوی‌ترین شکل حیات است که می‌شناسیم. برای فهمیدن عملکردش، باید به هوش احمقانه‌اش وارد شویم و خودمان را از منظر او ببینیم و یادمان باشد که کوو-۲ به هیچ‌وجهی به ما توجه ندارد، نه به سنمان، نه جنسیتمان، نه ملیتمان و نه به ترجیحاتمان.

در روزهای اول اعداد مسبب وحشت مردم بودند. پس بهتر است آمار را پنهان کنیم یا راه دیگری پیدا کنیم تا اعداد کمتر به‌نظر بیایند؛ اما بلافاصله می‌فهمیم که این روش سبب وحشتی بسیار جدی‌تر می‌شود: اگر حقیقت را از ما پنهان کنند اوضاع بسیار بدتر از آن خواهد شد که به‌نظر می‌رسد.

اگر بتوانیم اندکی خودخواهی‌مان را کنار بگذاریم، درمی‌یابیم که این میکروب‌های جدید نیستند که در جستجوی ما هستند، بلکه ماییم که آن‌ها را بیرون می‌کشیم.

آلودگی دعوتی است به فکرکردن. قرنطینه فرصتی است برای این کار.

چراکه حقیقتاً ریاضیات علم اعداد نیست، علم روابط است

شاید درست است که ویروس‌ها خرد ندارند، اما در این مورد از ما تواناترند: بلدند به‌سرعت جهش کنند و با محیط منطبق شوند. باید از آن‌ها یاد بگیریم.

به‌نظر این اپیدمی بیش از آنچه باید ذهنم را درگیر کرده است. به‌طرز جنون‌آمیزی محتاط شده‌ام، عصرها مکرر از همسرم می‌خواهم که روی پیشانی‌ام دست بگذارد و تبم را بسنجد. اما به این خاطر نیست. از بیماری نمی‌ترسم. پس از چه می‌ترسم؟ از همهٔ چیزهایی که آلودگی تغییرشان می‌دهد. از اینکه بفهمم این داربستِ تمدن که می‌شناسم کاخی کاغذی باشد. از فنا می‌ترسم اما از خلافش هم بیم دارم: از اینکه ترس بگذرد، بی‌آنکه تغییری برجا بگذارد.

نه، نباید خطر کنیم؛ دست‌کم به دو دلیل. دلیل اول ماهیت عددی دارد. از خدمات بیمارستانی لازم برای کووید-۱۹ به‌هیچ‌روی نمی‌توان گذشت. بر اساس تخمین کنونی که ممکن است تغییر کند، حدود ده درصد مبتلایان سر از بیمارستان درمی‌آورند. شمار بسیار بالایی از بیماران در بازهٔ زمانی کوتاه یعنی ده درصدِ عددی بسیار بزرگ. به‌این‌ترتیب بسیاری از بیمارستان‌ها دیگر تخت و پرستار ندارند. و بسیاری از سیستم‌های درمانی زمین می‌خورند. دلیل دوم دلیلی انسانی است و به زیرمجموعه‌ای از افراد در معرض خطر نظر دارد که کمی بیش از دیگران در معرضِ خطرند: سال‌خوردگان و افرادی که وضعیت سلامتشان ضعیف است. این دسته را افراد شدیداً در معرض می‌نامیم. هرچه آدم‌های جوان و سالم خود را بیشتر در معرض ویروس قرار دهند، به‌طور خودکار ویروس را به آن دسته نزدیک‌تر کرده‌اند. در وضعیت اپیدمی، افراد در معرضِ خطر باید برای محافظت از دیگران از خودشان محافظت کنند. افراد در معرضِ خطر مثل واسطه‌اند. پس در روزگار آلودگی کاری که می‌کنیم یا نمی‌کنیم دیگر منحصراً به خودمان مربوط نیست. حتی پس از پایان این اپیدمی هم نمی‌خواهم این را فراموش کنم.

جایی که یکپارچگی و توافق نباشد، علف‌های هرز رشد می‌کنند. مثل لای شکاف‌ها. علف‌های هرزِ علم، حدس‌ها و دست‌کاری‌هایی هستند که یا درست‌اند یا کاملاً اشتباه.

تصمیم درست، آن تصمیمی نیست که تنها بر مبنای منفعت شخصی من گرفته شود. تصمیم درست تصمیمی است که منافع شخصی من و دیگران را هم‌زمان در نظر بگیرد.

- چیزی که با سرعت هرچه بیشتر رشد می‌کند چطور متوقف می‌شود؟ - با فشار بیشتر. با فداکاری بیشتر. با پایداری بالاتر.

آلودگی محکی است برای اینکه دستمان بیاید دنیای ما، چقدر جهانی و متعامل و درهم‌تنیده شده است.