بریده‌هایی از کتاب اعتقاد بدون تعصب

درست در آستانه قرن بیستم، نیچه با لحنی سرشار از یقینی شورانگیز مرگ خدا را اعلام کرد. امروزه، بعد از گذشت کمی بیش از یک‌صد سال، این پیشگویی به‌سختی باورپذیر به نظر می‌رسد. اینکه آیا خدا در واقعیت کیهانی وجود دارد یا خیر، مسئله دیگری است. و این سؤال را نمی‌توان با علوم تجربی پاسخ داد: نمی‌توان خدا را موضوع یک آزمایش علمی قرار داد. اما در واقعیت ملموس تجربه زندگی انسانیِ امروز، خدایان واقعی بسیار متعددی وجود دارند که برای جلب توجه و بیعت مردم با یکدیگر رقابت می‌کنند. نیچه فکر می‌کرد که در آستانه عصر الحاد ایستاده است

اگر کسی متون مقدس دینی را از منظر علمی تحلیل کند ــ یعنی از منظر تاریخی و تطبیقی‌ــ ایمانش ممکن است به‌راحتی به سمت بی‌ایمانی منحرف شود. حد وسط همه اینها، تردید است ــ نوعی تردید اساسی که حاضر به تن دادن به شکست در برابر اعتقاد یا بی‌اعتقادی، معرفت یا جهل نیست.

تعصب دینی همان چیزی بود که صدای ولتر را درآورد که «این رسوا را نابود کنید» ــ منظور او از «رسوا» کلیسا و شاید کل مسیحیت بود.

یک ایدئولوژی فمنیستی وجود دارد که می‌گوید باید یک زن باشی تا بفهمی حقیقت سرکوب زنان چیست. همینطور یک ایدئولوژی «آگاهی سیاهان» وجود دارد که می‌گوید فقط یک آفریقایی‌ـ آمریکایی قادر به درک دغدغه‌های آفریقایی‌ـ آمریکایی‌هاست. حالا به جای این ایدئولوژی‌ها جنسیت، گرایش جنسی، نژاد، قومیت یا هر هویت جمعی دیگر را بگذارید ــ و آن وقت با همان قاعده نسبی‌گرایانه مذکور مواجه خواهید شد.

متفکران رادیکال‌تر عصر روشنگری، به‌ویژه در فرانسه، با شور و شعف، انتظار مرگ دین را می‌کشیدند. دین، توهمی بزرگ تصور می‌شد؛ توهمی که نه فقط موجب پیدایش انبوهی از خرافات، بلکه موجب بروز هولناک‌ترین قساوت‌ها شده بود.

اگر من یک کاتولیک باشم، می‌توانم دوستانه کنار همسایه پروتستان خودم بنشینم و بدون اینکه وارد هیچ مشاجره‌ای درباره ماهیت عشای ربانی شوم، با او اختلاط کنم. اما آیا می‌توانم با همسایه‌ام که فکر می‌کنم قاتل یا منحرف و یا حامی قتل و انحراف است، بنشینم و قهوه بنوشم؟

انتشار کتاب‌هایی فلسفی که نه فقط با صدای عقل، بلکه با شور زندگی، با ما درباره مسائلمان سخن می‌گویند، آن هم نه با اعلام حکم قطعی در هر مورد، که قطعا در توان هیچ‌کس نیست، بلکه با نور تاباندن بر زوایای تاریک و پیچیدگی‌های مسائل زندگی و دعوت از خود ما برای تفکر بیشتر و یافتن راه‌حل‌های مخصوص به خودمان، یعنی فکر کردن به «هنر زندگی» با مدد گرفتن از «تجربه» دیگران.

یک روال عادی در گفتمان دموکراتیک این است که باید از همه عقاید محافظت کرد، جز مواقعی که این عقاید حقوق دیگران را نقض یا از این روند نقض حقوق حمایت می‌کنند.

خاخام اعظم هیلِل، فرزانه یهودی عهد باستان، در پاسخ به مردی که از او درباره معنای تورات پرسیده بود گفت، معنای تورات را می‌توان در یک جمله خلاصه کرد: نباید در حق دیگران کاری را انجام بدهیم که نمی‌پسندیم دیگران در حق ما انجام دهند.

در یک کلام، دموکراسی بدون تردیدِ صادقانه و سازگار غیرقابل تصور است.