بریده‌هایی از کتاب اعتقاد بدون تعصب

رژیم‌های توتالیتر تلاش می‌کنند در برابر ارتباطات تکثرساز و نسبی‌ساز جهان خارج دیوار بکشند، اما نیروهای قدرتمند اقتصاد مدرن جهانی چنان خودشان را به این دیوار می‌کوبند که دیر یا زود، شکاف‌هایی در دیوار ایجاد می‌شود و امکان ورود انبوه ارتباطات مخرب به درون جامعه فراهم می‌شود.

قدرت فسادآور است و برای همین است که حرامزادگان اغلب ریاست حکومت‌ها را بر عهده می‌گیرند. دموکراسی این روند را تغییر نمی‌دهد اما این اطمینان را ایجاد می‌کند که می‌توان حرامزادگان را گاه و بی‌گاه سرنگون کرد و برای کارهایی که آنها هنگام حضور در رأس قدرت قادرند انجام دهند، محدودیت ایجاد کرد.

همه انتقادها با تعصب سرکوب می‌شدند، اما منتقدان را نمی‌شد ساکت کرد.

همه یقین‌های اخلاقی را می‌توان در یک جمله که در قانون اساسی جمهوری فدرال آلمان آمده است، خلاصه کرد: «کرامت انسان نباید نقض شود.»

لئون فستینگر در تحقیق کلاسیکش، وقتی پیش‌گویی اشتباه از آب درمی‌آید (۱۹۵۶) ، می‌نویسد کسانی که عمیقا پایبند به یک اعتقاد و راه و روشِ مرتبط با آن هستند، وقتی سیر وقایع، باورهای آنها را نقض می‌کند ــ مثلاً وقتی یک رویداد پیشگویی‌شده به وقوع نمی‌پیونددــ اعتقادشان را از دست نمی‌دهند، بلکه برعکس اعتقادشان عمیق‌تر می‌شود و شروع به تبلیغات دینی برای جذب افراد بیشتری می‌کنند تا به تأیید بیشتری برای اعتقاد خود دست یابند. هر قدر تعداد بیشتری اعتقاد آنها را تأیید کنند، این اعتقاد به‌زعم آنها صحیح‌تر خواهد بود. اما فستینگر می‌افزاید در بیشتر موارد لحظاتی پیش می‌آید که شواهد متناقض به حدی می‌رسد که تردیدی جدی راهش را باز می‌کند. این تردید، به مرور افزایش می‌یابد و در نهایت باعث طرد آن اعتقاد می‌شود ــ مگر اینکه مؤمنان با یک فرایند نهادینه‌سازیِ سفت و سخت، موفق به اجتناب از آن شوندــ همانطور که در مورد مسیحیت اتفاق افتاده است.

بنیادگرایان اساسا تردید را برنمی‌تابند؛ آنها درصدد جلوگیری از آن به هر قیمت هستند.

افراد متعصب به‌ندرت بذله‌گو هستند. در واقع، آنها طنز را تهدیدی برای یقین‌های خودشان می‌دانند.

میلیون‌ها نفر به اسلام چشم دوخته‌اند تا به زندگی آنها معنا و هدف ببخشد.

در هر فرد نسبی‌گرا، فردی متعصب وجود دارد که منتظر است با قطعیت مطلق ظهور کند و در هر فرد متعصب نیز یک فرد نسبی‌گرا که منتظر است تا از هر مطلقی رها شود.

اما هم‌اکنون به نظر می‌رسد قرن بیست‌ویکم، عصر چندخدایی است. انگار خدایان بی‌شمار دوران باستان اکنون به قصد انتقام بازگشته‌اند. متفکران رادیکال‌تر عصر روشنگری، به‌ویژه در فرانسه، با شور و شعف، انتظار مرگ دین را می‌کشیدند. دین، توهمی بزرگ تصور می‌شد؛ توهمی که نه فقط موجب پیدایش انبوهی از خرافات، بلکه موجب بروز هولناک‌ترین قساوت‌ها شده بود. جنگ‌های مذهبی بعد از انشعاب پروتستانیسم در اروپا قطعا به این دیدگاه اعتبار بخشیدند. از این‌رو، فریاد «شر را نابود کنید!» ولتر نه فقط کلیسای کاتولیک ــ بنا به تجربه او، مادر همه قساوت‌هاــ بلکه کل دین را دربرمی‌گرفت.