بریده‌هایی از کتاب نخبگان معنوی

از طرفی رشد خوب‌ها، مهم‌ترین عامل برای جذب دیگران است و از طرف دیگر رشد نکردن آن‌ها، مهم‌ترین مانع برای جذب دیگران به شمار می‌رود.

کار اساسی و ریشه‌ای به این است که روی پرورش نیروهای ویژه سرمایه‌گذاری کنیم.

امروزه اگر بخواهیم تعداد بی‌نمازهای جامعه کاهش پیدا کند، راهی نداریم جز اینکه کاری کنیم نمازخوان‌های مسجدی بهتر نماز بخوانند. اگر بخواهیم مشکل بی‌حجابی برطرف شود، باید محجّبه‌ها معرفتشان نسبت به حجاب بالا برود. در زمینه‌های دیگر نیز همین‌طور است. «تا خوب‌ها خوب‌تر نشوند، بدها خوب نمی‌شوند»

کسی که نماز نمی‌خواند می‌آید از رفیق نمازخوانش می‌پرسد: «تو چرا اینقدر با نشاطی؟ تو چرا همیشه اینقدر سرحالی؟ تو چرا کینهٔ هیچ کسی را به دل نمی‌گیری؟ تو چرا عصبانی نمی‌شوی؟ تو چرا حسرت‌زده نمی‌شوی؟» و او جواب می‌دهد: «نمی‌دانم، امّا شاید به خاطر نماز باشد.»

خانم‌ها بدون هیچ فعالیتی پشت پرده بنشینند و هیچ کس برایشان برنامه نداشته باشد. آقایان فقط سخنان را گوش می‌کنند و نهایتاً خودشان انسان‌های خوبی می‌شوند؛ اما مادران انسان‌ساز هستند و علاوه بر تأثیر گرفتن خودشان، دیگران را هم تربیت می‌کنند.

می‌خواند که هرکس در روز قیامت چهل حدیث از احادیث ما را حفظ باشد، جزء فقها محشور می‌شود.

۱. مقید باشید نماز را در اول وقتش اقامه کنید. هرجا بودید و شنیدید صدای اذان بلند شد، دست از کارتان بکشید و نماز را اقامه کنید؛ حتی‌المقدور هم سعی کنید به جماعت خوانده شود. ۲. در کاسبی‌تان انصاف به خرج دهید، و واقعاً اقلّ منفعتی را که می‌توانید، همان را در نظر بگیرید. در معاملات، چشم‌هایتان را ببندید و بین دوست و آشنا و غریبه و شهری و غیرشهری فرق نگذارید. همان اقلّ منفعت در نظرتان باشد. ۳. از نظر حقوق الهی، گرچه می‌توانید برای ادای آن تا آخر سال صبر کنید و امام معصوم (ع) به شما مهلت داده اند، اما شما ماه به ماه حق و حقوق الهی را ادا کنید.

هم لازم است عموم مردم را به دین جذب کرد و هم لازم است خوب‌ها خوب‌تر شوند.

اولویت کار برای نخبگان معنوی با استدلال روایی این مطلب را با بیانی دیگر در روایات اهل‌بیت (ع) هم می‌توان مشاهده کرد. در روایت از پیامبر اکرم (ص) آمده است: «کونُوا دُعَاةَ النَّاسِ بِأَعْمَالِکمْ، وَ لَا تَکونُوا دُعَاةً بِأَلْسِنَتِکم؛ مردم را با اعمالتان [به دین] دعوت کنید، نه با زبان‌هایتان» با چند مقدمه این مطلب روشن می‌شود: مقدمهٔ ۱. بهترین و مؤثرترین روش برای هدایت انسان‌ها، اعمّ از جذب به دین و رشد در مسیر تربیت دینی، عمل است. هیچ چیزی مانند عمل، در هدایت مؤثر نیست.

من به شما سه دستور می‌دهم، عمل کنید، و اگر نتیجه دیدید، آن وقت بیایید تا برنامه را ادامه دهیم. سه دستور ایشان چنین بود: ۱. مقید باشید نماز را در اول وقتش اقامه کنید. هرجا بودید و شنیدید صدای اذان بلند شد، دست از کارتان بکشید و نماز را اقامه کنید؛ حتی‌المقدور هم سعی کنید به جماعت خوانده شود. ۲. در کاسبی‌تان انصاف به خرج دهید، و واقعاً اقلّ منفعتی را که می‌توانید، همان را در نظر بگیرید. در معاملات، چشم‌هایتان را ببندید و بین دوست و آشنا و غریبه و شهری و غیرشهری فرق نگذارید. همان اقلّ منفعت در نظرتان باشد. ۳. از نظر حقوق الهی، گرچه می‌توانید برای ادای آن تا آخر سال صبر کنید و امام معصوم (ع) به شما مهلت داده اند، اما شما ماه به ماه حق و حقوق الهی را ادا کنید.

گاهی در مقام عمل ممکن است برداشت‌های نادرستی از اولویّت دادن به تربیت نخبگان، به وجود بیاید. نکتهٔ اول اینکه اولویّت دادن به پرورش نخبگان معنوی، یک اصل کلّی است و جهت را مشخص می‌کند. یعنی در هر جایی که بخواهیم کار کنیم، باید متوجّه باشیم که تمرکز بر روی کسانی را که نسبت به دیگران بهرهٔ بیشتری از معنویّت دارند، در برنامه‌ریزی‌ها منظور کنیم. منظور ما از «نسبت به دیگران» این است که نخبه بودن معنوی به معنای داشتنِ یک اندازهٔ خاص از معنویّت نیست که مثلاً بگوییم یک نخبهٔ معنوی «لااقل باید نماز شب خوان باشد». نه، این نخبه بودن می‌تواند با توجه به شرایط و فضاهای مختلف تعریف شود و شاخص‌های متفاوتی داشته باشد. مثلاً در خارج از کشور، ممکن است همان کسانی که فقط نماز واجبشان را می‌خوانند، نخبهٔ معنوی تلقی شوند. توجه به نخبگان معنوی یعنی در هرجایی به پرورش کسانی که به دین نزدیک‌تر هستند، اهتمام بیشتری بورزیم.

مقدمهٔ ۱. بهترین و مؤثرترین روش برای هدایت انسان‌ها، اعمّ از جذب به دین و رشد در مسیر تربیت دینی، عمل است.

. در روایت از پیامبر اکرم (ص) آمده است: «کونُوا دُعَاةَ النَّاسِ بِأَعْمَالِکمْ، وَ لَا تَکونُوا دُعَاةً بِأَلْسِنَتِکم؛ مردم را با اعمالتان [به دین] دعوت کنید، نه با زبان‌هایتان»

از شهید بهشتی پرسیده بودند: «در آلمان که بودید چند نفر را مسلمان کردید؟» ایشان فرموده بود: «هیچ کس». گفتند: «پس شما در آنجا از طرف اسلام و شیعه چه می‌کردید؟» ایشان فرموده بود: «من آنجا نرفتم که کسی را مسلمان کنم، رفته بودم کاری کنم که مسلمان‌های آنجا مسلمانی‌شان حفظ شود.» این یک اصل راهبردی عجیب است که باید جزئیات آن را در برنامه‌ریزی‌ها مورد دقت قرار داد.

مطلب دیگری که از اینجا روشن می‌شود این است که اولویّت دادن پیامبران به تربیتِ همان پیروان اندکشان و اهتمامی که به تعالی و رشد خواصِّ از یاران خود داشتند، فقط به دلیل غربت و تنهایی‌شان نبوده، که بگوییم چون کس دیگری را پیدا نمی‌کردند، به اینها می‌پرداختند؛ بلکه این اولویّت دادن را باید یک سیاست و راهبرد تبلیغی حساب شده و منطبق بر مهم‌ترین قواعد تبلیغ دینی دانست. سیرهٔ پیامبران این بوده که اگر عموم مردم هم به ایشان اقبال می‌کردند، باز هم برای پرورش یاران خاصّ خودشان اولویّت بیشتری قائل بوده‌اند که یکی از مهم‌ترین دلایلش را باید توجّه ایشان به همین اصل راهبردی در تبلیغ دین دانست که «هیچ چیز مثل وجود انسان‌های معنوی، در جذب و رشد دینی دیگران، مؤثر نیست».

لازم نیست همهٔ تلاش و سرمایه‌تان را برای جذب افراد سطح پایین هزینه کنید. به جای این کار ببینید این کسانی که خودشان با پای خودشان آمده‌اند، چگونه جذب شده‌اند؟ و آن‌هایی که نیامده‌اند چرا نیامده‌اند؟ بالاخره یک تفاوت و ایرادی وجود داشته است و آن کسانی که نیامدند یک مشکلی داشته‌اند. ممکن است آدم‌های بدی هم نباشند، امّا بالاخره اینکه به دین و مذهب جذب نشده‌اند حاکی از وجود مشکلی در آنهاست. چرا می‌خواهید سراغ آن کسانی بروید که دچار مشکل‌اند؟ چرا به کسانی که سالم هستند و خودشان آمده‌اند نپردازیم و همین‌ها را پرورش ندهیم؟

از یک طرف، اولین و مهم‌ترین خطری که جذب کردن انسان‌ها به دین می‌تواند داشته باشد، سطحی بار آمدن آن‌هاست. از طرف دیگر هم خدا ایمان سطحی را رها نمی‌کند و امتحان می‌گیرد: «أَحَسِبَ النَّاسُ أَن یُتْرَکُوا أَن یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لَا یُفْتَنُونَ؛ آیا مردم پنداشتند که تا گفتند ایمان آوردیم، رها می‌شوند و مورد آزمایش قرار نمی‌گیرند؟

۱. ضرورت مشخّص کردن مخاطب در کارهای فرهنگی

ثمرهٔ اینکه شما یک دانش‌آموز مذهبی را به مسجد جذب کنید این است که او با وجود اینکه هوش متوسّطی دارد اما در کنکور راحت قبول می‌شود و وقتی از او می‌پرسند: «تو چرا راحت قبول شدی؟ مگر در مسجد کلاس کنکور می‌گذارند؟» می‌گوید: «نه، مسجد به من یاد داده که مقابل هوسرانی‌های خودم بایستم. از وقتی مقابل این‌ها ایستادم، دیگر موقع درس خواندن بی‌حوصله نیستم. بی‌حوصله که نباشم، هوش متوسّط من با هوش بالا برابری می‌کند. من قدرت تمرکز را در مسجد با نماز خواندن یاد گرفتم.» اگر در مسجد به بچه‌ها قدرت تمرکز در نماز را یاد بدهید، درس‌خوان خواهند شد. انسان‌هایی که در مسجد رشد و نمو می‌کنند، انسان‌هایی همه‌جانبه بار می‌آیند.

خوب‌تر شدن خوب‌ها نسبت به خوب شدن دیگران برای ما در اولویت قرار دارد؛ چرا که از طرفی رشد خوب‌ها، مهم‌ترین عامل برای جذب دیگران است و از طرف دیگر رشد نکردن آن‌ها، مهم‌ترین مانع برای جذب دیگران به شمار می‌رود