بریده‌هایی از کتاب نخبگان معنوی

اگر هیچ چیز به اندازهٔ عمل، در جذب، هدایت و تعالی انسان‌ها تأثیر ندارد، و اگر تأثیر عمل به اندازهٔ معنویّت آن است و اگر معنویّت عمل هم تابعی از معنویّت عامل آن است، پس هیچ چیز مثل وجود یک انسان معنوی که معرفت و معنویّتش در عمل او تجلی پیدا کرده باشد، در دعوت به دین و تعالی بخشیدن به انسان‌ها مؤثر نیست.

لذا یکی از سختی‌های کار تبلیغات دینی همین است که باید در عمق تأثیر بگذارد تا ماندگار باشد. اگر سطحی باشد، ادامه‌دار نخواهد بود و با اوّلین امتحان از بین می‌رود.

روضه و مدّاحی برای مجالس عمومی باید قشنگ و در حد ظرفیّت عموم باشد و جلوهٔ بدی نداشته باشد. امّا مذهبی‌ها که دور هم جمع می‌شوند و می‌خواهند روضه بگیرند، گریه کنند، سینه بزنند، چه نیازی دارند که بهترین مداح را دعوت کنند؟ هرکس باید خودش بسوزد و گریه کند. روضه خواندن هم بهانه‌ای برای گریه و یادآوری است. باید گریه‌هایشان برای مصیبت باشد، نه برای سوز صدای روضه‌خوان. زمان جنگ از این نمونه‌ها دیده می‌شد که خیلی‌هایشان هم شهید شدند. البته قبول داریم که وقتی کسی می‌خواهد حرکت بزرگی را در محلّ خودش راه بیندازد، سخن دیگری است و باید با جذابیت و تبلیغات کار کند. امّا اگر چند نفر مذهبی می‌خواهند برای خودشان برنامه بگذارند،

اولین و مهم‌ترین خطری که جذب کردن انسان‌ها به دین می‌تواند داشته باشد، سطحی بار آمدن آن‌هاست. از طرف دیگر هم خدا ایمان سطحی را رها نمی‌کند و امتحان می‌گیرد: «أَحَسِبَ النَّاسُ أَن یُتْرَکُوا أَن یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لَا یُفْتَنُونَ؛ آیا مردم پنداشتند که تا گفتند ایمان آوردیم، رها می‌شوند و مورد آزمایش قرار نمی‌گیرند؟» (عنکبوت/۲)

تا خوب‌ها خوب‌تر نشوند، بدها خوب نمی‌شوند

«تا خوب‌ها خوب‌تر نشوند، بدها خوب نمی‌شوند»

این تصور اشتباه است که فکر کنیم موفقیّت در یک مسجد به این است که جمعیّت زیادی در مسجد جمع شود. هرگز این‌گونه نیست! موفّقیت یک روحانی در یک مسجد و یا موفّقیت یک کانون فرهنگی، به این است که ببیند اگر ده نفر را برگزیده و برایشان سرمایه‌گذاری کرده، وقت گذاشته و آن‌ها را تربیت کرده است، آن ده نفر چقدر پرورش یافته‌اند؟ موفّقیت یک روحانی در مسجد به این است که مثلاً بعد از پنج سال بتواند بگوید: «من با این چند نفر کار کردم و هر چه بلد بودم به آن‌ها یاد دادم»، و بعد از مدّتی هر کدام از این چند نفر برای خودشان جایگاهی بدست آورده و مؤثر باشند. این کاری است که ارزش دارد.

کار روحانیت، اسوه‌سازی است نه تربیت حداقلی

از شهید بهشتی پرسیده بودند: «در آلمان که بودید چند نفر را مسلمان کردید؟» ایشان فرموده بود: «هیچ کس». گفتند: «پس شما در آنجا از طرف اسلام و شیعه چه می‌کردید؟» ایشان فرموده بود: «من آنجا نرفتم که کسی را مسلمان کنم، رفته بودم کاری کنم که مسلمان‌های آنجا مسلمانی‌شان حفظ شود.»

خیلی از انسان‌ها اهل عمل کردن هستند؛ یعنی عبادت می‌کنند و نماز می‌خوانند، امّا تأثیر زیادی بر دیگران ندارند. امّا یک نماز آقای بهجت این همه تأثیرگذار می‌شود. پس باید بگوئیم: «تأثیر عمل به اندازهٔ پشتوانهٔ معرفتی و معنوی آن است».

شما هرچقدر هم برای جذب دیگران دکور مسجد را خوش آب و رنگ کنید، باز هم دکور جذاب‌تر در فضای مجازی وجود دارد که باعث شود تزئینات مسجد به چشم نیاید. باید سراغ اصالت‌ها برویم.

تا خوب‌ها خوب‌تر نشوند، بدها خوب نمی‌شوند

پرورش انسان‌های خوب و تبدیل آنها به انسان‌های خوب‌تر، بر تبدیل انسان‌های معمولی یا بد به انسان‌های خوب، کاملاً ترجیح دارد.

علت اینکه چنین مباحثی، در مورد سیاست‌گزاری مساجد مطرح می‌شود این است که هدف روحانیت از تربیت کردن در مساجد حداقلی نیست. بلکه هدف، تربیت «انسان» و به اوج رساندن اوست. هدف ما تربیت سیصد و سیزده نفر برای یاری کردن امام زمان (عج) است، نه اینکه بخواهیم آمار آسیب‌های اجتماعی یا بزهکاری را پایین بیاوریم. البته طبیعی است که اگر ما وظیفه‌مان را به‌درستی انجام دهیم، آمار زندانی‌ها هم کاهش پیدا خواهد کرد؛ اما کار ما این نیست که نگذاریم جوانی قتل انجام دهد. کار ما این است که قلّه و اُسوه بسازیم، تا این اُسوه‌ها روی بقیه تأثیر بگذارند. تا وقتی که تفاوت و اختلاف این اُسوه‌ها با بقیه زیاد نباشد، نتیجه حاصل نخواهد شد. تفاوت اُسوه‌ها با بقیه باید بسیار زیاد باشد و در تربیت اُسوه‌ها نیز باید سخت‌گیری شود

مطلب دیگری که از اینجا روشن می‌شود این است که اولویّت دادن پیامبران به تربیتِ همان پیروان اندکشان و اهتمامی که به تعالی و رشد خواصِّ از یاران خود داشتند، فقط به دلیل غربت و تنهایی‌شان نبوده، که بگوییم چون کس دیگری را پیدا نمی‌کردند، به اینها می‌پرداختند؛ بلکه این اولویّت دادن را باید یک سیاست و راهبرد تبلیغی حساب شده و منطبق بر مهم‌ترین قواعد تبلیغ دینی دانست. سیرهٔ پیامبران این بوده که اگر عموم مردم هم به ایشان اقبال می‌کردند، باز هم برای پرورش یاران خاصّ خودشان اولویّت بیشتری قائل بوده‌اند که یکی از مهم‌ترین دلایلش را باید توجّه ایشان به همین اصل راهبردی در تبلیغ دین دانست که «هیچ چیز مثل وجود انسان‌های معنوی، در جذب و رشد دینی دیگران، مؤثر نیست».

یکی دیگر از سختی‌های کار تبلیغات دینی، این است که ما می‌خواهیم به چیزی دعوت کنیم که در جایگاه رفیعی قرار دارد و عمیق و ژرف است. عمق دارد و عمقش نه به سهولت قابل درک است، و نه به سهولت قابل انتقال. فرق می‌کند با تبلیغ خوراکی‌ها، یا ترویج شهوت، که هم عموم مردم به سهولت درکش می‌کنند و هم ترویجش ساده است.

در روایت از پیامبر اکرم (ص) آمده است: «کونُوا دُعَاةَ النَّاسِ بِأَعْمَالِکمْ، وَ لَا تَکونُوا دُعَاةً بِأَلْسِنَتِکم؛ مردم را با اعمالتان [به دین] دعوت کنید، نه با زبان‌هایتان»

مستکبرین می‌خواهند مردم را به شهوت و شکم دعوت کنند. واضح است که آن‌ها به راحتی می‌توانند این کار را انجام دهند. مثلاً اگر یک گروه فیلم‌بردار و فیلم‌ساز بخواهند در مورد شهوت‌رانی فیلم بسازند، از آن راننده تا بازیگر و کارگردانشان، همه تجربهٔ شهوت دارند. ولی اگر ما بخواهیم یک فیلم برای نماز بسازیم، شاید نتوانیم یک کارگردان پیدا کنیم که دو رکعت نمازی که خدا در آن شهود شود تجربه کرده باشد. انسان خوب زیاد داریم، امّا مگر چند نفر را می‌توانیم پیدا کنیم که تجربهٔ دو رکعت نمازی را که انسان در آن خدا را شهود کند، داشته باشد؟ لذا کار ما سخت است، ولی کار آن‌ها آسان.

هرگز در این گونه فعّالیت‌ها نباید به آموزش‌های مدرسه یا صدا و سیما اکتفا کرد. نمی‌شود گفت: «بچّه‌ها در مدرسه درس دینی‌شان را یاد می‌گیرند و در تلویزیون هم فیلم‌های دینی می‌بینند و دیگر نیاز به کار ویژهٔ ما نیست

البته طبیعی است که اگر ما وظیفه‌مان را به‌درستی انجام دهیم، آمار زندانی‌ها هم کاهش پیدا خواهد کرد؛ اما کار ما این نیست که نگذاریم جوانی قتل انجام دهد. کار ما این است که قلّه و اُسوه بسازیم، تا این اُسوه‌ها روی بقیه تأثیر بگذارند. تا وقتی که تفاوت و اختلاف این اُسوه‌ها با بقیه زیاد نباشد، نتیجه حاصل نخواهد شد. تفاوت اُسوه‌ها با بقیه باید بسیار زیاد باشد و در تربیت اُسوه‌ها نیز باید سخت‌گیری شود.