بریده‌هایی از کتاب برادران کارامازوف (جلد اول)

تو می‌گویی نجات می‌یابم؛ ولی شاید از دست نرفته باشم که نجات پیدا کنم.

دوست‌داشتن همان‌طور که تو گفتی باید مطلقاً مقدم بر منطق باشد، آن‌وقت است که آدم می‌تواند به مفهومش هم پی ببرد. این چیزی است که از مدت‌ها پیش به‌نظرم رسیده.

ــ زندگی را بیش‌تر از مفهومش دوست داشته باشد؟ ــ مطلقاً، دوست‌داشتن همان‌طور که تو گفتی باید مطلقاً مقدم بر منطق باشد، آن‌وقت است که آدم می‌تواند به مفهومش هم پی ببرد. این چیزی است که از مدت‌ها پیش به‌نظرم رسیده.

«من این چیزها را خیلی خوب می‌فهمم، ایوان؛ آدم دلش می‌خواهد با تمام وجودش دوست داشته باشد، تو این را خیلی خوب توصیف کردی و من خیلی خوشحالم که تو این‌طور به زندگی علاقه‌مندی. به‌نظر من هرکسی در این دنیا، پیش از همه‌چیز، باید زندگی را دوست داشته باشد.»

طبعاً از روی نومیدی نخواهم گریست؛ بلکه فقط به این دلیل که از ریختن اشک احساس خشنودی می‌کنم، از رقت قلبم سرمست می‌شوم. برگ‌های جوان و چسبندهٔ بهار را دوست دارم و آسمان آبی را، حقیقت این است. در این‌جا پای عقل به میان نیست، آدم با تمام وجودش اولین نیروهای جوان و سرزنده‌اش را دوست دارد...

من دوست دارم زندگی کنم و می‌کنم؛ حتی اگر خلاف عقل و منطق باشد. هرقدر هم به‌وجود نظم در همه‌چیز بی‌اعتقاد باشم، برگ‌های کوچک چسبیده‌ای که جوانه‌ها در بهار از میان آن‌ها می‌شکفند، برای من جالب و دوست‌داشتنی است، آسمان آبی برایم ارزشمند است، حتی بعضی کسانی که آدم نمی‌داند به چه دلیل دوست‌شان دارد برایم عزیزند، پاره‌ای علو طبع‌های انسانی که شاید از مدت‌ها پیش دیگر کسی به آن‌ها اعتقاد ندارد و آدم به‌یاد گذشته، باز هم آن‌ها را در ذهنش نگه می‌دارد، در نظرم باارزشند.

بارها از خودم پرسیده‌ام آیا در زندگی آن گونه نومیدی‌ای وجود دارد که بتواند این میل سیراب‌ناپذیرِ با شور و شر و حتی شاید با بی‌نزاکتی زندگی‌کردن را در من خاموش کند؟ و به این نتیجه رسیدم که چنین چیزی نمی‌تواند وجود داشته باشد، یا دست کم تا سی‌سالگی‌ام، پس از آن دیگر خودم تمایلی به آن نخواهم داشت، این‌طور به‌نظرم می‌رسد. این میل غلبه‌ناپذیر به زندگی را بعضی مبلغان اخلاق بیمارگونه و عبوس و زشت تلقی می‌کنند، به‌ویژه شاعرها. این ویژگی، به‌نوعی مخصوص خانوادهٔ کارامازوف است؛ این عطش زندگی‌کردن و درافتادن با همه‌چیز، تو هم به‌طور حتم این ویژگی را در خودت داری؛ ولی چرا باید زشت باشد؟

وانگهی وقتی به سن سی‌سالگی برسم، بی‌شک آن را دور می‌اندازم و حتی بی‌آن‌که محتوی‌اش را به‌طور کامل نوشیده باشم، جام را به زمین می‌گذارم و می‌روم پی‌کارم... کجا، نمی‌دانم. ولی تا سی‌سالگی یقین دارم که جوانی‌ام بر هر نومیدی و انزجاری در زندگی چیره می‌شود.

اگر به زندگی اعتقاد نداشتم، اگر اعتمادم را به زن مورد علاقه‌ام ازدست داده بودم، اگر به نظم موجود ایمان نداشتم، حتی اگر یقین داشتم که همه‌چیز به عکس جز هرج و مرجی درهم و برهم، نفرین‌شده و حتی شیطانی چیز دیگری نیست، اگر وحشت از همه‌نوع نومیدی آدم‌ها به من چیره می‌شد، حتی آن‌موقع هم میل به زندگی در من فروکش نمی‌کرد و جام حیات را که از آن نوشیده بودم، تا زمانی که به انتهای راه نمی‌رسیدم، از نوشیدن آن دست برنمی‌داشتم!

ــ و اگر دشمن حمله کند، چه کسی از ما دفاع خواهد کرد؟ ــ ولی از هیچ‌چیز نباید دفاع کرد. در سال ۱۸۱۲ ناپلئون اول، امپراتور فرانسه به روسیه حمله کرد، اگر فرانسوی‌ها مغلوب‌مان کرده بودند خیلی بهتر بود؛ چون ملتی بسیار هوشمند بر ملتی بسیار سبک‌عقل چیره می‌شد و آن را ضمیمهٔ خود می‌کرد، آن‌وقت حالا همه‌چیز عوض می‌شد.

شما مثل یک دختربچه می‌خندید، حال آن‌که سوای این، مانند آدمی که بسیار رنج برده است فکر می‌کنید...

«همیشه خواسته‌ام مورد خوشایند شما باشم، لیز؛ ولی بلد نیستم چه‌طوری.»

برای مردی که مورد توهین قرار گرفته، خیلی دردآور است وقتی ببیند همه خیرخواهش شده‌اند و دست کمک به‌طرفش دراز کرده‌اند.

بدون او و بدون سخنان شیرینش، خانهٔ ما جهنمی واقعی می‌شود

پسربچه‌ها وقتی که مغرورند و اخم می‌کنند، مدت زیادی میل به گریستن را در خودشان عقب می‌زنند؛ بعد ناگهان وقتی غمی بزرگ در دل دارند، دیگر اختیار از دست‌شان درمی‌رود. اشک‌هاشان سرازیر نمی‌شود، می‌جوشد، غلیان می‌کند.

«پدر، مگر پول‌دارها قوی‌ترین آدم‌های روی زمین نیستند؟» ــ چرا ایلیوشا، از ثروتمندها قوی‌تر کسی نیست.

بچه‌ها در این سن خیلی بی‌رحمند؛ هرکدام‌شان جداجدا فرشته‌ای است که از آسمان نازل شده؛ ولی دسته‌جمعی، به‌ویژه در مدرسه، بیش‌تر وقت‌ها خیلی سنگ‌دلند.

قیافهٔ مردی را داشت که مدت‌های زیادی تسلیم و درمانده بوده و از این بابت بی‌اندازه رنج برده است؛ ولی ناگهان به خود آمده و خواسته اعتمادبه‌نفسش را به‌دست آورد.

شرمندگی دربرابر کاری که کرده‌ام تنبیهی است که سزاوارش بوده‌ام.

من خیلی غمگینم، فورآ برمی‌گردم؛ ولی غمی بزرگ، خیلی بزرگ در دل دارم.