بریده‌هایی از کتاب برادران کارامازوف (جلد اول)

به‌ندرت کسی پیدا می‌شود که بخواهد با رنج دیگران آشنا شود

آدم برای این‌که کسی را دوست داشته باشد، آن فرد باید چهره‌اش پنهان بماند، همین که چهره‌اش را نشان داد، عشق پایان می‌گیرد.

هرگز نتوانسته‌ام بفهمم چگونه آدم می‌تواند همنوعش را دوست داشته باشد. به‌نظر من دقیقآ همنوعش است که آدم نمی‌تواند دوست داشته باشد، دورا دور شاید.

می‌خواهم خودم را از طریق تو مداوا کنم.

من توصیفم را تا سرحد ناامیدی‌ام کشاندم و هرقدر بیش‌تر آن را احمقانه ارایه دادم، بیش‌تر مورد علاقه‌ام واقع شد.

خنگی کم‌دامنه و عاری از ابتکار است، حال آن‌که هوشمندی کج و معوج می‌رود و روی پنهان می‌کند. هوشمندی غیرمنصفانه و حماقت و جهل سرراست و صادقانه است.

من گفت و شنودمان را به‌عمد با مسایلی احمقانه شروع کردم؛ ولی آن را آن‌قدر ادامه دادم تا به اقرارم ختم شد، چون این چیزی است که تو لازم داری. تو دربارهٔ خدا نیست که باید حرف‌هایی از من بشنوی؛ بلکه فقط باید بدانی برادری که دوست داری، چگونه فکر می‌کند. گفتم که بدانی.

این پدیده برای فرونشاندن آتش هر خشمی کفایت می‌کند، و نیز برای بازخرید همهٔ جنایت‌های انسانی، برای همهٔ خون‌هایی که بر اثر جهالت انسان ریخته شده و سرانجام نه‌تنها برای بخشیدن؛ بلکه برای توجیه‌کردن هر چیزی که در جهان رخ داده کافی خواهد بود؛ به این امید که همهٔ این‌ها جامهٔ عمل بپوشد

مثل یک بچه یقین دارم که زخم‌ها جوش می‌خورند و محو می‌شوند که همهٔ مسخره‌بازی‌های خوارکنندهٔ تضادهای انسانی، مانند سرابی ترحم‌انگیز ناپدید می‌شوند

حالا مجسم کن که در آخرین تجزیه و تحلیل این جهان، من وجود خدا را رد کنم، می‌دانم که وجود دارد، فقط من آن را قبول ندارم. دراین‌صورت این خدا نیست که وجودش را انکار می‌کنم، این را خوب متوجه باش؛ بلکه جهان‌خلق شده ازسوی او؛ یعنی جهان متعلق به خدا را نمی‌پذیرم.

خدا وجود دارد یا نه؟ هیچ‌یک از این پرسش‌ها برای شعوری که فقط با سه بعد آشنایی دارد، آفریده نشده است. بنابراین وجود خدا را نه‌تنها با میل و داوطلبانه می‌پذیرم؛ بلکه خرد و مشیتش را هم قبول دارم، مشیتی که مطلقاً برای ما ناشناخته است، به نظم و به مفهوم زندگی عقیده دارم، هماهنگی ابدی را که ظاهراً همهٔ ما باید در آن مستحیل شویم، باور دارم و نیز به کلام الهی که جهان‌شمول است و «در خدا مستتر» و خود آن خداست، درمورد بقیهٔ چیزها هم استدلال به همین ترتیب تا بی‌نهایت ادامه می‌یابد.

من روحیه‌ای اقلیدسی و خاکی دارم، چگونه می‌توانم دربارهٔ چیزهایی که زمینی نیست داوری کنم؟

«اگر خدا وجود نداشته باشد، باید اختراعش کرد.» درواقع انسان خدا را اختراع کرده است؛ ولی این موضوع نیست که عجیب به‌نظر می‌رسد و وجودداشتن خدا هم موضوع شگفت‌آوری نیست. موضوع مهم و شگفت‌آور این است که چنین فکری ــ فکر ضرورت وجودداشتن خداــ بتواند در مغز حیوانی این‌همه وحشی و بدطینت مانند انسان به‌وجود آید، بس که این فکر مقدس، مؤثر و عمیقآ خردمندانه است و چنین شأن و شوکتی به انسان می‌بخشد.

برای جوان‌های واقعی ما، مسئلهٔ وجودداشتن خدا و جاودانگی، یا آن‌طور که تو می‌گویی، مسئله را از دیدگاهی دیگر نگاه‌کردن، مهم‌ترین و اساسی‌ترین مسئله‌هاست و مقدم بر هر چیزی دیگر.

در نهایت همهٔ حرف به یک‌جا ختم می‌شود، همیشه همان پرسش‌ها؛ ولی مطرح شده از دیدگاهی دیگر.

ما همیشه وقت آن را خواهیم داشت تا دربارهٔ چیزهایی که مورد علاقه‌مان است با هم گفت‌وگو کنیم.

همین الآن هم خیلی از او خوشم می‌آید، بااین‌همه ترک‌کردنش چه آسان است.

تو باید آن چیزهایی را که در تو مرده‌اند از نو زنده کنی، چیزهایی که شاید هم هرگز نمرده باشند.

تو می‌گویی نجات می‌یابم؛ ولی شاید از دست نرفته باشم که نجات پیدا کنم.

دوست‌داشتن همان‌طور که تو گفتی باید مطلقاً مقدم بر منطق باشد، آن‌وقت است که آدم می‌تواند به مفهومش هم پی ببرد. این چیزی است که از مدت‌ها پیش به‌نظرم رسیده.