بریده‌هایی از کتاب برادران کارامازوف (جلد اول)

چرا با نگاه آرام و ملایمت چنین خاموش و نافذ براندازم می‌کنی؟ من محبت تو را نمی‌خواهم، آن را با خودت ببر، چون خودم دوستت ندارم. چه چیزی دارم که از تو پنهان کنم، هرچه برای گفتن داشته باشم، خودت پیشاپیش آن را می‌دانی. این را در چشم‌هایت می‌خوانم.

آیا می‌توان باور کرد که ما، با چنین فروتنانه پذیرفتن ضعف بشری، با سبک‌کردن بارش به‌وسیلهٔ عشق و با اجازه‌دادن به ذات ناتوانش که حتی با اجازهٔ ما مرتکب گناه شود، بشریت را دوست نداشته‌ایم؟

اصل، تصمیمِ آزادانهٔ قلب‌شان نیست، عشق نه؛ بلکه همان راز است که باید به‌رغم مخالفت وجدان‌مان، کورکورانه از آن پیروی کنیم.

آیا تو فقط برای برگزیدگان فرستاده شده‌ای؟ در این صورت ما با رازی سر و کار داریم که قادر به درک آن نیستیم؛ ولی اگر رازی در میان باشد، ما هم این حق را به خودمان می‌دهیم، بااستفاده از راز به مردم بگوییم که اصل، تصمیمِ آزادانهٔ قلب‌شان نیست، عشق نه؛ بلکه همان راز است که باید به‌رغم مخالفت وجدان‌مان، کورکورانه از آن پیروی کنیم. این همان کاری است که ما کرده‌ایم. کارت را اصلاح کرده و براساس «معجزه»، «راز» و «اقتدار» پایه‌گذاری کرده‌ایم. درنتیجه انسان‌ها از این‌که یک‌بار دیگر همچون گله‌های گوسفند هدایت می‌شوند و در نهایت، بار این هدیهٔ ترس‌آوری که مایهٔ رنج و شوربختی‌شان بوده از روی قلب‌شان برداشته شده، از شادی در پوست نمی‌گنجند.

طبعاً وقتی روحی ضعیف تحمل این آزمایش و شکنجه را نکند گناهکار است؛ ولی آیا تو فقط برای برگزیدگان فرستاده شده‌ای

آیا مردمان سست‌عنصری که نتوانستند آن‌چه را انسان‌های متعالی تحمل کردند، به‌دوش بکشند، گناهکارند؟

نگرانی، سرگشتگی و شوربختی آن چیزی است که پس از آن‌همه رنجی که تو به‌خاطر آزادی‌شان تحمل کردی نصیب‌شان شده است!

ذات انسان کفر را برنمی‌تابد و در پایان کار، همواره از خودش انتقام می‌گیرد.

پرستشگاه‌ها را ویران و زمین را غرق در خون خواهند کرد؛ ولی این کودکان سبکسر سرانجام پی خواهند برد که هرقدر هم یاغی باشند، یاغیان سست‌عنصری هستند، ناتوان برای به‌دوش‌کشیدن بار طغیان‌شان، بنابراین با چهره‌های غرق در اشک‌های ابلهانه تصدیق خواهند کرد کسی که آنان را به طغیان واداشته به‌طور حتم می‌خواسته مسخره‌شان کند.

انسان ضعیف و بدنهاد است.

آن‌کس که او را بیش‌تر از خودش دوست داشته است! اگر ارزش کم‌تری برایش قایل می‌شدی، توقع کم‌تری از او می‌داشتی و این موضوع خیلی به عشق نزدیک‌تر بود، چون بارش را سبک‌تر می‌کرد.

سوگند می‌خورم که بشر ضعیف‌تر و بدنهادتر از آن‌چه فکر می‌کردی آفریده شده است!

انسان هرچند هم یاغی آفریده شده باشد، باز ذاتاً برده است.

تو با شور و حدت طالب عشق آزادانه بودی، نه خلسه‌های خاضعانهٔ برده‌ای دربرابر قدرتی که یک‌بار برای همیشه او را ترسانده است؛ ولی در این مورد هم تصوری بیش از اندازه متعالی از بشر داشتی.

وقتی که تو را بر فراز صلیب هو و مسخره می‌کردند و می‌گفتند: «از صلیب پایین‌آ، آنگاه ما به تو ایمان می‌آوریم.» پایین نیامدی، باز به این دلیل پایین نیامدی که نخواستی بشر را با معجزه به بردگی بکشانی و تو تشنهٔ ایمان آزاد بودی، نه ایمان ریشه‌گرفته از معجزه.

این را نمی‌دانستی که بشر به‌محض این‌که معجزه را انکار کرد، خدا را هم انکار خواهد کرد، چون بشر بیش‌تر درپی معجزه‌هاست تا خدا و از آن‌جا که انسان نمی‌تواند از معجزه چشم بپوشد

تو امیدوار بودی بشر با سرمشق‌گرفتن از تو، بی‌آن‌که نیازی به معجزه داشته باشد، با خدا بماند؛ ولی این را نمی‌دانستی که بشر به‌محض این‌که معجزه را انکار کرد، خدا را هم انکار خواهد کرد، چون بشر بیش‌تر درپی معجزه‌هاست تا خدا و از آن‌جا که انسان نمی‌تواند از معجزه چشم بپوشد، خودش معجزه‌های جدید اختراع می‌کند، معجزه‌هایی این‌بار ساخته و پرداختهٔ خودش و دربرابر معجزهٔ شارلاتان‌ها، جادوگران مکار، حتی اگر صدبار یاغی‌تر، مرتدتر و خدا ناشناس‌تر باشد، سر تعظیم فرود خواهد آورد.

آیا سرشت انسان چنین آفریده شده که بتواند معجزه را انکار کند و در چنین لحظه‌های رعب‌آوری از زندگی، در لحظهٔ وحشتناک‌ترین مسایل روحی اساسی، فقط به تصمیم آزادانهٔ دلش تکیه کند؟

با فرا نگذاشتن یک قدم؛ یعنی حرکتی برای پرت‌کردن خودت به پایین، بی‌درنگ خدا را وسوسه کردی و ایمانت را نسبت به او ازدست دادی، تو خودت را روی زمین که نجات داده بودی پرت نکردی و روح روشن‌بین که وسوسه‌ات می‌کرد از این کار تو خوشحال شد. ولی من برایت تکرار می‌کنم، آیا کسانی مانند تو زیادند؟ آیا برای یک‌لحظه هم که شده، توانستی فرض کنی که چنین وسوسه‌ای در توان نیروهای بشری باشد؟ آیا سرشت انسان چنین آفریده شده که بتواند معجزه را انکار کند و در چنین لحظه‌های رعب‌آوری از زندگی، در لحظهٔ وحشتناک‌ترین مسایل روحی اساسی، فقط به تصمیم آزادانهٔ دلش تکیه کند؟

آیا قبیلهٔ ضعیف یاغی، یعنی آدم‌ها، خدایانند؟