بریده‌هایی از کتاب قلب قرآن

در هر وضع و حالی که هستی بنگر، تصمیم، قضاوت، اقدام و گفتارت تا چه اندازه با بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم سازگار است.

در نیافتیم که بر پیشانیِ هر سوره‌ای، رحمتِ بی‌کران خود را گوش‌زد کرده‌ای (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم) تا بکوشیم خواسته‌های تو را مطابق با این اصلِ مکرّر که همچون قندِ مکرّر است و هر آغازی با آن متبرک می‌شود، فهم و تفسیر کنیم.

«الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیاةَ لِیبْلُوَکمْ أَیکمْ أَحْسَنُ عَمَلا وَهُوَ الْعَزِیزُ الْغَفُورُ» (مُلک/۲) «کسی که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید که کدامیک نیکوکردارترید» زندگی محنت‌گاه است چرا که آزمون‌گاه است، و آزمون‌گاه است تا زادگاه روح و دل باشد.

همچون گل آفتاب‌گردان که با گردشِ خورشید، خود را تنظیم می‌کند، فردِ موحّد نیز خدا را به عنوان سمت‌وسوی وجودی خود می‌پذیرد.

گشوده بودن به هر چه از تبارِ خوبی و حقیقت است. آنان که آلوده به تعصبند، «إهدنا الصراط المستقیم» شان راستین نیست. طلب راستین هدایت، مستلزمِ گشودگی بی‌حد و حصر است

قرآن، به ما دعا کردن را هم می‌آموزد. اینکه چه بخواهیم و چطور بخواهیم، متضمن عالی‌ترین مضامین قرآن است. مگر آدمی چیست جز مطلوب‌ها و جستن‌ها؟ قرآن به ما یاد می‌دهد که چه بخواهیم و چگونه بخواهیم.

قرآن می‌گوید تمام سامانهٔ زندگی و مرگ به این منظور طراحی شده که انسان‌ها آزموده شوند، تا پیدا شود چه کسانی، زندگی‌شان را در کمال حُسن و زیبایی آراسته‌اند. یکی از کلیدواژه‌های قرآنی، واژهٔ «أحسن» است. أحسن یعنی آراسته‌ترین، زیبنده‌ترین و شایسته‌ترین.

در هر وضع و حالی که هستی بنگر، تصمیم، قضاوت، اقدام و گفتارت تا چه اندازه با بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم سازگار است.

خدایا، ما را ببخش که اصلی‌ترین ضابطهٔ فهم قرآن و دین را درنیافتیم. تو با صدرنشاندن بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم مهمترین پیام خود را با ما در میان گذاشتی: رحمت، صدرنشین همهٔ احکام است. در هر وضع و حالی که هستی بنگر، تصمیم، قضاوت، اقدام و گفتارت تا چه اندازه با بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم سازگار است.

به درون توست یوسف، چه روی به مصر، هرزه؟ تو درآ درون پرده، بنگر چه خوش لقایی (غزلیات شمس)

«لا شک با هرچه نشینی و با هرچه باشی خوی او گیری. در کُه نگری در تو پَخسیتگی (قبض و دل‌گرفتگی) در آید، در سبزه و گل نگری تازگی در آید. زیرا همنشین، ترا در عالَم خویشتن کشد. و ازین روست که قرآن خواندن دل را صاف کند. زیرا از انبیا یاد کنی و احوال ایشان، صورت انبیا بر روح تو جمع شود و همنشین شود.»(مقالات شمس) چون تو در قرآن حق بگریختی با روان انبیا آمیختـی هست قرآن حال‌های انبیا ماهیان بحر پاک کبـریا (مثنوی، دفتر اول)

جعفر بن محمد صادق (رضی‌الله عنه) گفته است: «لَقَدْ تَجَلَّی اللَّهُ عز و جل لِخَلْقِهِ فِی کلَامِهِ وَ لَکنَّهُمْ لَا یُبْصِرُونَ». یعنی خدای متعال در کلام خویش بر بندگان خود متجلی شده است، اما نمی‌بینند.» «من همه قرآن را تتبّع کرده‌ام حاصل معنی هر آیتی و هر قصه‌ای این یافتم که: ای بنده، از غیر من بِبُر، که آنچه از غیر یابی، از من بیابی بی‌منت خلق و آنها که از من یابی از هیچ کس نیابی. و ای به من پیوسته، پیوسته‌تر شو.» (معارف،‌ بهاءولد)

امام غزالی می‌گوید درجهٔ عالی قرائت قرآن این است که تو در کلام، متکلم را ببینی و صفات او را در کلمه‌ها جستجو کنی. کلام، مجلا و جلوه‌گاه خداست.

در تعبیر دیگری سنایی قرآن را به عروسی مانند می‌کند که تنها زمانی روپوشِ خود را کنار می‌نهد که ببیند خانه از نامحرم خالی است. محرم شدن، شرط تماشای عروس قرآن است. عروس حضرت قرآن نقاب آن گه براندازد که دارالملک ایمان را مجرد بیند از غوغا عجب نبود گر از قرآن نصیبت نیست جز نقشی که از خورشید جز گرمی نیابد چشم نابینا (قصاید سنایی)

پاک شو تا معانی مکنون آید از پنجرهٔ حروف برون تا برون ناید از حَدَثْ انسان کی برون آید از حروفْ قرآن (سنایی، حدیقة‌الحدیقة) حقیقت قرآن باید از حروف آن بیرون آید، اما تا وقتی آدمی طهارت نگرفته باشد، معانی از پنجرهٔ حروف بیرون نمی‌آیند.

پیامبر به ما تعلیم داده است هر کجا درختی بکاریم و حتی اگر تنها پرندگان از ثمر آن بهره‌مند شوند، عمل خیر و صوابی انجام داده‌ایم. به ما گفته اگر وقتی با همدیگر روبرو می‌شویم لبخند بر لب و چهره داشته باشیم، اگر سخنی سنجیده و نیکو بر زبان آوریم، خیر و برکت گسترانده‌ایم: (تَبَسُّمُک فی وَجْه أَخِیک لک صدقة/ والکلِمة الطیبة صدقة.) برای مبارک شدن، به فکر کارهای چشمگیر و نادر نباشیم. هر چه از دست‌مان بر می‌آید انجام دهیم. لبخند آرامش و آمرزش را از کسی دریغ نکنیم: «لاَ تَحقِرنَّ مِن المعْرُوفِ شَیئاً ولَوْ أنْ تلْقَی أخَاک بِوجهٍ طلِیق» «هیچ کار خوب و پسندیده را کوچک مشمار؛ حتی اینکه با چهرهٔ گشاده برادرت را دیدار کنی.»

عمر به خشنودی دلها گذار تا ز تو خوشنود بود کردگار سایهٔ خورشید سواران طلب رنج خود و راحت یاران طلب دردستانی کن و درمان دهی تات رسانند به فرماندهی گرم شو از مِهر و ز کین سرد باش چون مه و خورشید جوانمرد باش مبارک شدن را باید از درخت آموخت. آن هم درختانی که همه فصل، چیزی برای دهش و عطا کردن دارند. مثل درخت خرما. درختی که همیشه برگ‌هایش سبز است و همه فصل برای مردم سودمندی دارد.

به فقر و ضعف دائمی خود که واقف شوی، ملایم‌تر، پذیرنده‌تر و فروتنانه‌تر با هم‌نوعانت، با طبیعت و با خداوند رفتار خواهی کرد. با نظر به داشته‌ها و توانایی‌های خود، از فقر ذاتی و نیازمندی وجودی خود غفلت نکنیم. یا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَی اللَّه

درویش و غنی بندهٔ این خاک دَرند آنان که غنی‌ترند، محتـاج‌ترند (سعدی)

از تعالیم مهم قرآن این است که نه در گشایش‌ها و خوشی‌ها چنان سرخوش و مست شویم که از یاد ببریم که در این سرای، همه چیز گذرا و فانی است و نه در فروبستگی‌ها و ناگواری‌ها چنان خود را ببازیم که در نومیدی غرق شویم و گمان کنیم به بن‌بست رسیده‌ایم: «لِکیلا تَأْسَوْا عَلَی مَا فَاتَکمْ وَلا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاکمْ وَاللَّهُ لا یحِبُّ کلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ» (حدید/۲۳) «تا بر آنچه از دست شما رفته اندوهگین نشوید و به (سبب) آنچه به شما داده است شادمانی نکنید و خدا هیچ خودپسند فخرفروشی را دوست ندارد.» اگر هستی ما را بر سفرهٔ رنگینی نشاند، با دیگران هم‌لقمه شویم و از آنان فاصله نگیریم. اگر هم پای‌مان در سنگ آمد و به زمین خوردیم، لابه و زاری نکنیم و گرفتار نومیدی و درماندگی نشویم و از یاد نبریم که: دور گردون گر دو روزی بر مُراد ما نگشت دایماً یکسان نمانَد حالِ دوران غم مخور