بریده‌هایی از کتاب هوش هیجانی

به‌نوشتهٔ استاندال «عشق مثل تب است که بدون توجه به خواست ما می‌آید و می‌رود.» نه‌فقط عشق، بلکه عصبانیت و ترس‌های ما نیز یکباره بر ما چیره می‌شود، و درواقع، به‌جای این‌که انتخاب خود ما باشند بر ما تحمیل می‌شوند.

عناصر زنده و جذاب یک واقعه می‌تواند موجب تأثیر بر ذهن هیجانی و گمانه‌زنی خاص آن شود و بر ارزیابی دقیق جزئیات ماجرا سایه اندازد. مزیت مهم این نحوهٔ عمل این است که ذهن هیجانی می‌تواند واقعیت‌های هیجانی را در یک آن بخواند (او از دست من عصبانی است؛ او دارد دروغ می‌گوید؛ این موضوع دارد او را دیوانه می‌کند) و با سرعت برق‌آسا قضاوت کند و به ما بگوید مواظب چه کسی باشیم، به چه کسی اعتماد کنیم، و چه کسی پریشان‌احوال و ناراحت است. ذهن هیجانی در حکم رادار است که ما را از خطر آگاه می‌کند؛ چنانچه ما (یا نیاکانمان در مسیر تکامل) منتظر بمانیم تا ذهن منطقی‌مان بعضی از این قضاوت‌ها را انجام دهد، نه‌فقط ممکن است به اشتباه دچار شویم، بلکه شاید بمیریم. تنها اشکال کار این است که چون این دریافت‌ها و قضاوت‌ها به‌صورتی آنی و غیراستدلالی و به‌سرعت برق اتفاق می‌افتند، ممکن است اشتباه باشد یا گمراه‌کننده.

منظور من از واژهٔ emotion (هیجان) در این کتاب، احساس و افکار مشخص مربوط به آن، حالت‌های روان‌شناختی و زیست‌شناختی مشخص مربوط به آن، و مجموعهٔ تمایل به عملِ ناشی از آن است. صدها هیجان وجود دارد، که هر یک شامل ترکیبات، گونه‌گونی، تغییرات، و درجه‌بندی‌های متفاوتی است. درواقع، تعداد واژه‌های ما برای شمارش انواع درجات یک هیجان که درطیف گستردهٔ آن قرار دارند، کافی نیست

، تاکنون هیچ آزمون کاربردی مشخصی برای اندازه‌گیری نمرهٔ هوش هیجانی تهیه و ابداع نشده و ممکن است هیچ‌وقت نیز طراحی و ابداع نشود. اگرچه پژوهش‌های بسیاری در خصوص تک‌تک جنبه‌های هوش هیجانی انجام شده است و بعضی از آن‌ها، نظیر همدلی، با نمونه‌گیری از توانایی عملی فرد مورد نظر به بهترین نحو آزمون می‌شود.

هووارد گاردنر، یکی از روان‌شناسان مدرسهٔ آموزش و پرورش هاروارد است. او به من گفت: «زمان آن فرارسیده است تا درک خود را از طیف و گسترهٔ توانایی‌ها و استعدادها گسترش دهیم. مهم‌ترین نقشی که آموزش و پرورش می‌تواند در پرورش بچه داشته باشد یاری او در حرکت به‌سوی حوزه‌ای است که استعدادهایش می‌توانند بیشترین بهره را به او برسانند، و ضمن ارضای او، گوهر وجودی‌اش را شکوفا سازند. ما به‌کلی از این موضوع غافل شده‌ایم. برعکس، ما همه را در معرض آموزش و پرورشی قرار می‌دهیم که اگر در آن موفق شوند مناسب‌ترین فرد برای استادی کالج خواهند بود. و همه را طبق سازگاری‌شان با این استاندارد محدود موفقیت محک می‌زنیم و ارزیابی می‌کنیم. ما باید وقت کمتری را برای رده‌بندی بچه‌ها و وقت بیشتری را برای کمک به آن‌ها در شناخت استعدادها و موهبت‌های طبیعی‌شان صرف کنیم، و این استعدادها را پرورش دهیم. و صدها راه به موفقیت وجود دارد، و توانایی‌ها و استعدادهای شما برای رسیدن به‌سوی موفقیت از شماره بیرون است.»

زندگی هیجانی و عاطفی حوزه‌ای است که با آن درست مثل ریاضیات یا خواندن و نوشتن می‌توان با مهارت بیشتر یا کمتر برخورد کرد، و برخورد با آن نیازمند مجموعه‌ای منحصربه‌فرد از توانایی‌ها و قابلیت‌هاست. همچنین میزان مهارت و استادی افراد در این توانایی‌ها و قابلیت‌ها تعیین‌کنندهٔ موفقیت یا شکست آن‌ها در عرصهٔ زندگی است: استعداد و توانایی هیجانی و عاطفی یک توانایی محوری است که استعداد و توان ما را در استفاده از سایر مهارت‌ها، از جمله هوش و خردمان، تعیین می‌کند.

منظور از هوش هیجانی توانایی‌هایی است چون قابلیت انگیزه‌مند کردن خود و ابرام و پافشاری در مقابل ناامیدی و سرخوردگی‌ها، کنترل محرک‌ها و انگیزه‌های آنی، به تأخیراندازی خوشی و کامرانی کنونی به‌منظور کسب موفقیت‌های آینده، منظم و هماهنگ کردن خلق‌وخوی خود و جلوگیری از فلج شدن قوهٔ تفکر در اثر اندوه و افسردگی، و تأکید داشتن و امیدوار بودن.

با ارفاق می‌توانیم بگوییم که ضریب هوشی فقط حدود بیست درصد از موفقیت ما را در زندگی تعیین می‌کند، و هشتاد درصد بقیه به‌واسطهٔ عوامل دیگر تعیین می‌شود. به‌گفتهٔ یکی از صاحب‌نظران، «قسمت اعظم موفقیت نهایی یک نفر در اجتماع توسط عوامل غیرمرتبط با ضریب هوشی تعیین می‌شود، که در طیف گسترده‌ای از طبقهٔ اجتماعی گرفته تا بخت و اقبال قرار دارند.»

خوش‌فکرترین افراد هم ممکن است در باتلاق تمایلات خطرناک پنهانی فرو روند و اسیر محرک‌های سرکش و مهارناپذیر شوند. درواقع، نمونه‌های زیادی از افراد با ضریب هوشی (IQ) بالا پیدا می‌شوند که به‌نحو شگفت‌انگیزی قادر به رهبری خردمندانهٔ زندگی شخصی خود نیستند.

به دیگر سخن، فقط ضریب هوشی (IQ) نیست که اهمیت دارد، بلکه هوش هیجانی هم مهم است. به این ترتیب، عقل و خرد بدون هوش هیجانی قادر به عملکرد بهینه و بهره‌برداری از حداکثر ظرفیت خود نیست