بریده‌هایی از کتاب تطهیر با جاری قرآن؛ تفسیر جلد سی‌ام (جلد اول)

دنیا جایگاهی است با رنج آغاز و با نیستی پایان، با حسابرسی در حلال‌ها و با مجازات در حرام‌ها. بی‌نیازی در آن غرور و فتنه می‌آورد و نیازمندی حزن و اندوه. کسی که به دنبالش می‌افتد، آن را نمی‌یابد و کسی که از خستگی طلب می‌نشیند آن را آرام به دست می‌گیرد. این دنیا و این جایگاه با تمام داستان‌هایش، آن‌جا که هدف تو می‌شود و به آن نگاه می‌کنی تو را کور می‌کند و آن‌جا که وسیله می‌شود و با آن نگاه می‌کنی، تو را بینا می‌کند. همچون خورشید که اگر با آن نگاه کنی می‌بینی و اگر به آن نگاه کنی کور می‌شوی؛ پس در یک موقعیت، دو نوع برخورد، دو نتیجه می‌دهد. این بینایی و کوری و این محرومیت و بهره‌مندی، نتیجهٔ موقعیت و امکانات نیست، که موقعیت‌ها برابر است، بل نتیجهٔ موضع‌گیری و زاویهٔ دید توست.

هر کس که مؤمنی را بشکند باید آن را جبران نماید.

می‌کنند. کسی که از زمین بالاتر می‌رود و «رَبُّ السَّمواتِ وَ الاَْرْضِ» را می‌شناسد و حضور عظیم او را می‌فهمد دیگر تأیید زمینی‌ها دلش را نمی‌گیرد و اینها برایش حلاوتی ندارد. او می‌خواهد در آسمان به عظمت یاد شود؛ «دُعِی فِی ملکوت السَّمواتِ عَظیمآ». او تأیید خدای هستی را می‌خواهد. و این‌جاست که نعم‌العبد، آنچنان حلاوت و مستی و نشئه‌ای می‌آورد که هیچ تلخی و خماری بر آن گرد نمی‌پاشد.

اگر چیزی بیرون از او وجود داشته باشد که او با رسیدن به آن آرام گیرد و تأمین شود، او خدا نیست، که موجود محدود محتاجی است که تغییر و حرکت دارد و نمی‌تواند مبدأ هستی باشد.

اگر رسول به سراغ مردم می‌آید به خاطر این است که باید آگاه کند. و اگر معصوم در کنار می‌نشیند به خاطر این است که پس از آگاهی و تثبیت ریشه‌ها، آنها باید سراغ او را بگیرند و حکم را گردن بگذارند.

تا انسان جاری نشود، آیه‌ها روشن نمی‌شوند.

اگر قرآن در جایگاه خودش مطرح شود و حق تلاوتش ادا شود، احتیاج به توضیح و تفسیر ندارد. و اگر در جای خودش ننشیند و مخاطب خودش را نیابد، آن وقت تحریف شده و منحرف گردیده است؛ «یحَرِّفُونَ الْکلِمَ عَنْ مَواضِعِه». تحریف نه زیاد کردن بر قرآن و نه کم کردن از قرآن است، که تحریف همین جایگاه‌ها را به هم زدن و موضع‌ها را نادیده گرفتن است. این تحریفی است که روایات صحیح هم از آن حکایت می‌کند.

امام صادق آن قدر آدم داشت که بتواند با کودتایی دستگاه عباسی را بردارد. و حسین هم حتی آن قدر افراد داشت که بتواند با کشتن یزید به طور ناگهانی بر صحنه مسلط شود؛ ولی مسأله این بود که هنوز مردم آمادگی نداشتند و حتی پس از شهادت حسین و مرگ یزید رو به حکومت علوی نیاوردند، که دیگران بر صحنه نشستند. این نشان می‌دهد که آن دو کار باید فراهم شود.

امام صادق آن قدر آدم داشت که بتواند با کودتایی دستگاه عباسی را بردارد. و حسین هم حتی آن قدر افراد داشت که بتواند با کشتن یزید به طور ناگهانی بر صحنه مسلط شود؛ ولی مسأله این بود که هنوز مردم آمادگی نداشتند و حتی پس از شهادت حسین و مرگ یزید رو به حکومت علوی نیاوردند، که دیگران بر صحنه نشستند. این نشان می‌دهد که آن دو کار باید فراهم شود.

نمی‌توان در برابر توده‌ها و درنگشان تسلیم شد و نمی‌توان بر آنها تحمیل کرد، که باید در آنها زمینه را فراهم کرد و با تفهیم و تعلیم و زمینه‌سازی، مهره‌های مسلط را برکار گماشت و حکومت را پیش برد.

همان‌طور که بارها اشاره شده، ما در دنیای رابطه‌ها هستیم. ما در میدان علیت‌ها و پیوستگی‌ها زندگی می‌کنیم. یک عمل هنگامی که در جای خود ننشست و در مسیر خود نیفتاد، فسادها به بار می‌آورد؛ حتی بر زمین و دریا اثر می‌گذارد، که: «ظَهَرَ الْفَسادُ فِی البَرّ والبَحْرِ بِما کسَبَتْ اَیدی النّاس» و همین است که در آثار گناه‌ها می‌بینیم که با باران و طوفان و قحطی و بلا و گرفتاری‌ها رابطه هست که: «تُغَیر النِّعَمَ»، «تُنْزِلُ البَلاء»، «تَحبِسُ الدُعاء». استغفار این رابطه‌ها را تنظیم می‌کند و این آثار را می‌شوید و این است که آسمان می‌بارد و زمین می‌روید و نسل بارور می‌شود و ثروت‌ها سرشار می‌شوند. و این همه از آثار استغفار است.

این سه معیار قدر، جایگاه و آرمان، مشخص کنندهٔ خسارت ابولهب است که خودش را سوزانده و در تنگنا انداخته و به کم‌ها قناعت کرده است.

هنگامی که تو فقری را می‌بینی و خدا را تسبیح می‌کنی؛ یعنی که تو عامل این فقر و این ظلم و این جهل نیستی. تو پاکی و این به عهدهٔ ماست که گامی برداریم و باز بر عهدهٔ ماست که این گام را با نشان تو همراه کنیم و برای تو برداریم و محرکی جز تو نداشته باشیم. محرک ما و حرکت ما با اسم تو همراه باشد و حمد ما و اقدام ما از نشان تو بهره‌مند.

شروع فتح از لحظه‌ای است که دشمن دیروز که تحمل حضور و وجود تو را نداشت، مجبور بشود که تو را بپذیرد و با تو پیمان ببندد. اینها اگر خود را در موقعیت برتر می‌دیدند، به پیمان تن نمی‌دادند و برای جنگ بر می‌خاستند، همان‌طور که از پیش برخاستند.

نکتهٔ مهم این‌که، این سوره که فتح است پس از «صلح حدیبیه» آمده، در حالی که هنوز از فتح نهایی خبری نبود و حتی یک دسته این صلح را ذلت می‌شناختند؛ ولی لطافت در همین است؛ چون آنها که محمد را تعقیب کرده بودند تا بکشند، اکنون با او قرارداد می‌بندند و با او پیمان می‌گذارند و موجودیتش را می‌پذیرند و به رسمیت می‌شناسند. و همین فتح مبین و روشنی است. و همین فتح روشنگری است که آیه از آن این‌گونه توصیف می‌کند: «فَتْحاً مُبینآ»؛ «فتح روشنگر»، که نشان می‌دهد شکست آنها و جا افتادنِ محمد را.

من هنگامی که می‌شنوم: دی شیخ گرد شهر همی گشت با چراغ... خنده‌ام می‌گیرد، که مگر آدم یافتنی است! این اشتباه شیخ است که دنبال آدم می‌گردد. آدم را باید ساخت. این‌جا نمایشگاه نیست که آدم نشانمان بدهند، بل کلاسی است که آدم می‌سازند. باید آدم شد و آدم ساخت، که آدم موش نیست تا با چراغ به دنبالش بیفتی و از سوراخی بیرونش بیاوری. اولین رسالت آدم، بیرون آمدن از دیوارها و شکستن محدوده‌هاست. آدم در سوراخ نمی‌گنجد و در گوشه حبس نمی‌شود. و اگر آدمی نبود، تو که هستی، می‌توانی آدم بشوی و آدم بسازی. این بازی ماست که به بهانهٔ یافتن، از ساختن دست می‌کشیم.

گشایشِ درهای بسته، در گرو کلیدهاست. کلیدهایی که شاید یافتنی نباشند ولی ساختنی هستند، نمی‌توان برای یافتنش چراغ به دست گرفت، ولی می‌توان برای ساختنش از مهره‌های آماده بهره برداشت.

و آتش‌ها هم آتشی نیستند که فقط پوست را بسوزانند، که دل را می‌سوزانند: «نارُ اللهِ الْمُوقَدَةُ اَلَّتی تَطَّلِعُ عَلَی الاَْفْئِدَةِ». و ما این سوختن‌ها و رنج‌ها را در همین کافرهای سینه گشاد می‌بینیم که چگونه از هیچ‌ها غصه می‌خورند و برای هیچ‌ها رنج می‌برند، در حالی که برای خدا بی‌خیالند و سنگدل‌اند و پا برجا.

صادق بودن که هیچ، حتی صدّیق بودن، خودش ارزش ندارد. ارزش صداقت با ارزش هدف و جهتی که صداقت در راه آن انجام یافته، مشخص می‌شود، وگرنه آنها که با صداقت در راه پفیوزها و فرعون‌ها جان داده‌اند، مستحق رنج بیشتری هستند. صداقت‌ها و مکتب‌ها بر اساس هدف‌هایی که طرح می‌کنند و هدف‌ها بر اساس نیاز و ساخت انسان نقد می‌خورند و همان‌طور که گذشت، با قدر و جایگاه و آرمان نهایی انسان سنجیده می‌شوند.

هنگامی که تو از خدا غفران می‌خواهی و استغفار می‌کنی، با این اعتقاد همراه هستی که تو زمین و دریا و آسمان‌ها را با ذنب و فسق و کفرت آلوده کرده‌ای و بر این اعتقاد هستی که خدا عزت و قدرت پاک‌سازی نظام را دارد و این دستگاه را به گونه‌ای ساخته که گندها را تبدیل کند و یا بپوشاند.