بریده‌هایی از کتاب شهریار

اگر در کارِ کورش بنگریم و کسانی چون او، که کشورها گشوده‌اند و پادشاهی‌ها را بنیاد نهاده‌اند، همه را در خورِ ستایش خواهیم یافت.

زیرا مردمان برای دست‌یابی به هدفِ خویش، یعنی بزرگی و ثروت، شیوه‌هایِ گوناگون در پیش می‌گیرند: یکی پروا و دیگری بی‌پروایی؛ یکی زور و دیگری نیرنگ؛ یکی شکیب و دیگری شتاب. با همه‌یِ این روش‌هایِ گوناگون به هدف می‌توان رسید و نیز می‌توان دید که از دو مردِ باپروا یکی به هدف رسد و یکی نرسد. و همچنین، دو مرد با دو روش ِ گوناگون، به‌یکسان کامیاب می‌شوند،

«یگانگیِ نیرو و توانایی.

همه‌جا مردم در پیِ آن اند که از سروری و زورگوییِ سالاران رها شوند و سالاران خواهانِ سروری بر مردم و زورگویی به آنان اند. و از این دو خواسته‌یِ ناهمگون در شهرها یکی از سه حالت پدید می‌آید: یا شهریاری یا آزادی یا آشوب.

شهریاری که پادشاهی را به ارث برده است نیازی به آزارِ مردم ندارد و سببی نیز برایِ آزارِ مردم نیست. ازین‌رو، مردم وی را دوست‌تر می‌دارند. و اگر دست به بیدادگری‌هایِ نابه‌جا نزند که مردم را از او بیزار کند، فرمانگزاران‌اش به‌طبع با وی بر سرِ مهر خواهند بود و دیرینگی و پایداریِ سلطنت‌اش خاطره‌یِ نو شدنِ پادشاهی و انگیزه‌یِ نو کردنِ آن را از ذهن‌ها خواهد ستُرد. زیرا کدام زیر و زَبر شدنی ست که زیر و زَبر شدن‌هایِ دیگر نطلبد؟

پاسداری از شهریاری‌هایِ به ارث رسیده که مردم‌اش به پادشاهیِ یک خاندان خو گرفته‌اند بسی آسان‌تر است تا پاسداری از شهریاریِ نوبنیاد. در چنان شهریاری‌ها اگر رسم و راه‌هایِ نیاکان محترم داشته شود و در اندیشه‌یِ پیشامدها بوده باشند، نگاه‌داشتِ آن‌ها شهریاری را که از زیرکی بی‌بهره نباشد چندان دشوار نیست. مگر آن که نیرویی زورآور نابه‌هنگام وی را از تخت فروکشد. و اگر پادشاهی این‌گونه نیز تاج و تخت را از دست دهد، هر گاه که بر رباینده‌یِ تاج و تختِ وی گزندی رسد، باز آن را فراچنگ تواند آورد.

بهترین دژ همانا پرهیز از نفرت‌انگیختن در مردم است. زیرا هیچ دژی تو را در امان نخواهد داشت اگر که مردم از تو بیزار باشند. آن‌گاه که مردم دست به سلاح برند، کم نخواهند بود بیگانگانی که به یاریِ ایشان بشتابند.

«مَنِش هست و فرهنگ و رای و هنر. ندارد هنر شاهِ بیدادگر. «که بیداد و کژّی ز بیچارگی‌ست. به بیدادگر بر بباید گریست.

بخت گَردان است، امّا مردم در شیوه‌هایِ خود پایدار.

مردم چنان ساده‌دل اند و بنده‌یِ دم که هر فریفتاری همواره کسانی را تواند یافت که آماده‌یِ فریب خوردن اند.