بریده‌هایی از کتاب رهایی از تکبر پنهان

امام صادق (ع) به یکی از اصحاب خود به نام «رفاعة بن موسی» فرمودند: «ای رفاعه، آیا تو را با خبر نکنم از کسی از مردم که بیشترین سهم از گناه را دارد؟» رفاعه عرض کرد: «جانم به فدای شما، با خبر بفرمایید.» حضرت فرمود: «او کسی است که از برادرش در گفتار یا رفتارش عیبی بگیرد تا او را تحقیر کند یا به او تکبّر نماید.»

گناه، درونِ انسان را برای او رو می‌کند و بدی‌های پنهانش را لو می‌دهد و همین مسئله عُجب را در وجود انسان نابود کرده و سبب نجات انسان می‌شود. اساساً آشکار شدنِ بدی‌ها و اینکه انسان بداند چه عیوبی دارد، آن قدر ارزش دارد که گاهی می‌ارزد یک خطا و لغزش این آگاهی را به انسان بدهد.

«مَن بَرِئَ مِن الکبرِ نالَ الکرامَةَ؛ هرکه از کبر مبرّا شود، به کرامت و بزرگواری رسیده است.»

بنا به فرموده امیرالمؤمنین (ع)، انسان زیرک، انسان آب زیرِ کاه نیست، بلکه انسانی است که مو را از لای ماست اخلاق خود بیرون می‌کشد.

اگر عیوب روحی خود را کم کنیم خوبی‌هایمان رو خواهد آمد. شاید به همین دلیل است که امیرالمؤمنین (ع) فرموده‌اند: «اجْتِنَابُ السَّیئَاتِ أَوْلَی مِنِ اکتِسَابِ الْحَسَنَات؛ دوری کردن از بدی‌ها برتر از کسب خوبی‌هاست.»

ما آفریده شده‌ایم تا هر چه می‌توانیم ظرفیت بیشتری برای ملاقات خدا پیدا کنیم.

خدای متعال می‌داند که گناه کردن برای مؤمن از اینکه او دچار عُجب شود بهتر است، و اگر این‌گونه نبود، خدا هیچ‌گاه اجازه نمی‌داد که مؤمنین به گناه آلوده شوند.

وقتی دیدید تا خوبی کسی را می‌شنوید، به دنبال خوبی‌های خودتان می‌گردید که کم نیاورید و یا به دنبال بدی‌های او می‌گردید که او از شما برتری پیدا نکند، بدانید غیر از مقداری حسادت، از تکبّر هم بی‌نصیب نیستید.

اساساً یکی از ترفندهای اصلی ابلیس همین «مأیوس» کردن است.

اگر خود را وادار به خوبی‌ها نکنی، طبیعتاً به بدی‌ها کشیده می‌شوی. یعنی هرچند فطرت تو الهی است ولی طبیعت تو به سمت رذائل گرایش دارد.

امام باقر (ع) در مورد اثر تکبّر در عقل می‌فرماید: «مَا دَخَلَ قَلْبَ امْرِئٍ شَی‌ءٌ مِنَ الْکبْرِ إِلَّا نَقَصَ مِنْ عَقْلِهِ مِثْلَ مَا دَخَلَهُ مِنْ ذَلِک؛ قَلَّ ذَلِک أَوْ کثُرَ؛ در قلب هر کسی مقداری کبر داخل شود، به همان اندازه از عقلش کاسته می‌شود، چه زیاد باشد یا کم.»

معرفت و شناخت انسان نسبت به عیوبش، سودمندترین معرفت‌هاست.

حسادت ایمان را می‌خورد (و از بین می‌برد) همان‌گونه که آتش هیزم را می‌سوزاند.

دوری کردن از بدی‌ها برتر از کسب خوبی‌هاست.

امیرالمؤمنین علی (ع) می‌فرماید: «لَیسَ کلُّ عَوْرَةٍ تُظْهَر؛ این‌گونه نیست که هر عیبی در وجود انسان ظاهر باشد.»

یکی از بزرگ‌ترین گناهان انسان این است که به عیوب خود آگاه نباشد

رسم نداریم از یکدیگر انتقاد کنیم؛ انتقاد را آنچنان که امام صادق (ع) می‌فرمایند، هدیه تلقی نمی‌کنیم. شاید هم بلد نیستیم به‌درستی از یکدیگر انتقاد کنیم. معمولاً هم عادت داریم از هم تعریف می‌کنیم. و به این ترتیب عیب‌هایمان پنهان می‌مانند.

تکبّر فقط این نیست که قیافه بگیریم، باد به غبغب بیندازیم یا صدایمان را کلفت کنیم، اینها صورت‌های ابتدایی و کودکانهٔ تکبّر هستند. اگر حرفِ حقّی به ما عرضه شد و آن را نپذیرفتیم، در واقع «متکبّر» هستیم، به همین سادگی! امام صادق (ع) می‌فرمایند: «إنّما الکبرُ إنکارُ الحَقِّ؛ به درستی که تکبّر چیزی نیست جز انکارکردن حق.» آدمیزاد موجودِ زرنگی است، می‌داند اگر قیافه بگیرد هیچ کس او را تحویل نخواهد گرفت. لذا در ظاهر تواضع می‌کند و برای کسی قیافه نمی‌گیرد ولی درواقع قلبش پر از تکبّر است

رسول خدا (ص) در وصیتش به ابوذر می‌فرمایند: «گاهی انسان به واسطهٔ گناهی به بهشت داخل می‌شود.» ابوذر از رسول خدا (ص) می‌پرسد: «چطور چنین چیزی ممکن است؟» حضرت می‌فرمایند: «وقتی گناه موجب شود که انسان بفهمد در اعماق وجودش چه خبر است و عیوب خود را شناخته و درمان کند، این مایهٔ بهشت رفتنش خواهد شد.»

اگر حرفِ حقّی به ما عرضه شد و آن را نپذیرفتیم، در واقع «متکبّر» هستیم، به همین سادگی! امام صادق (ع) می‌فرمایند: «إنّما الکبرُ إنکارُ الحَقِّ؛ به درستی که تکبّر چیزی نیست جز انکارکردن حق.»