بریده‌هایی از کتاب رهایی از تکبر پنهان

آدم‌های خوب و حتی معمولی اگر از بدی‌های خود آگاهی پیدا کنند از آن متنفر می‌شوند؛ و خداوند متعال هم وقتی تنفر انسان از بدی‌ها را ببیند و نیت او را در راه مبارزه با بدی‌هایش استوار و خالص بیابد، او را در پناه عصمت خویش گرفته و به او توفیق تزکیه عطا می‌کند.

هر که باور داشته باشد که از دیگران برتر است از مستکبران است. [راوی می‌گوید] به ایشان عرض کردم: اگر نظرش این باشد که با دیدن گنه‌آلوده بودن دیگری و سلامت [دور از گناه بودن] خودش، از او برتری دارد، چه؟ فرمود: هیهات! هیهات! (چگونه چنین عقیده‌ای پیدا می‌کند) با اینکه شاید گناه او آمرزیده شود ولی تو بازداشت شوی و مورد بازپرسی قرار گیری.»

امیرالمؤمنین علی (ع) می‌فرمایند: «إِنَّ اللَّهَ أَخْفَی وَلِیهُ فِی عِبَادِهِ، فَلَا تَسْتَصْغِرَنَّ عَبْداً مِنْ عَبِیدِ اللَّهِ فَرُبَّمَا یکونُ وَلِیهُ وَ أَنْتَ لَا تَعْلَم؛ خداوند ولیش را در میان بندگان خود مخفی می‌دارد، لذا هیچ بنده‌ای از بندگان خدا را کوچک مشمار، شاید ولی‌خدا باشد و تو ندانی.

معرفت و شناخت انسان نسبت به عیوبش، سودمندترین معرفت‌هاست.»

بنا به فرموده امیرالمؤمنین (ع)، انسان زیرک، انسان آب زیرِ کاه نیست، بلکه انسانی است که مو را از لای ماست اخلاق خود بیرون می‌کشد.

وقتی کسی آدم خوبی بوده ولی بعد به جنایات بزرگ دست می‌زند، معمولاً باید گفت او اصلاً آدم خوبی نبوده است، بلکه از ابتدا آدم بدی بوده ولی بدی‌هایش پنهان بوده و الان آشکار شده است.

معمولاً وقتی انسان از عیوب خود غافل باشد یا عیوب خود را نشناسد، به عیوب دیگران می‌پردازد

اگر خود را وادار به خوبی‌ها نکنی، طبیعتاً به بدی‌ها کشیده می‌شوی. یعنی هرچند فطرت تو الهی است ولی طبیعت تو به سمت رذائل گرایش دارد.

در موردِ شهید بابایی نقل شده است که ایشان در زمانِ دفاع مقدس نزد امام (ره) آمد تا برای انجامِ کاری از امام مرخصی بگیرد. امام (ره) دلیلِ درخواست مرخصی در آن بحبوحهٔ جنگ را می‌پرسد. ایشان عرضه می‌دارد: «من در دههٔ اول محرم برای شُستن استکان‌های چای عزاداران به هیأت‌های جنوب شهر که من را نمی‌شناسند، می‌روم. مرخصی را برای آن می‌خواهم.» حضرت امام به ایشان می‌فرمایند: به یک شرط اجازهٔ مرخصی می‌دهم؛ «اینکه هر موقع رفتی، چند استکان هم به نیتِ من بشویی!»

انسان با آرمان‌های بزرگش بزرگ می‌شود و با آرزوهای کوچکش حقیر خواهد شد.

گاهی خداوند ما را در معرکهٔ گناه می‌اندازد تا دچار معصیت شویم و بفهمیم چه عیوبی را در وجودمان پنهان کرده بودیم.

عامل دیگر انحراف گرایش به بزرگ شدن این است که برای بزرگ شدن عجله می‌کنیم. این شتاب‌زدگی به اشتباه در انتخاب مصداق هم کمک می‌کند. باید یادمان باشد که هرگز برای بزرگ شدن عجله نکنیم. عجله در قضاوت و عجله در رسیدن به نتیجه، دو نوع عجلهٔ مهلک در همهٔ خطاهای ما هستند.

یک راه حل خوب برای مأیوس نشدن در اثر آگاهی از عیوب، این است که هر گاه از عیب خود مطّلع شدیم، به آغوشِ رحمت خداوند پناه ببریم و به عیوب خود اعتراف کرده، از خداوند عذرخواهی کنیم. بدانیم که خدا دوستمان دارد و بندهٔ خود را رها نکرده و عیب ما را برطرف خواهد کرد.

هرکه از کبر مبرّا شود، به کرامت و بزرگواری رسیده است

گاهی اوقات ما آدم‌های بی‌رحمی هستیم، ولی خودمان نمی‌دانیم. اگر صد نفر انسانِ بی‌گناه را جلوی ما سر بِبُرند، می‌گوییم: «بی‌خیال! فقط کسی ما را اذیت نکند و به ما آسیبی نرساند، عیبی ندارد، سرِ من را که نبریده‌اند!»

ما آفریده شده‌ایم تا هر چه می‌توانیم ظرفیت بیشتری برای ملاقات خدا پیدا کنیم.

امام رضا (ع) به شخصی که دعایی کرده بود و از برآورده شدن آن ناامید بود، فرمودند: «إِیاک وَ الشَّیطَانَ أَنْ یکونَ لَهُ عَلَیک سَبِیلٌ حَتَّی یقَنِّطَک؛ مراقب باش که شیطان بر تو مسلط نشود که تو را ناامید خواهد کرد.»

امان از استعداد فوق‌العادهٔ انسان در توجیه‌گری.

اگر کسی زیاد به عیب‌جویی دیگران بپردازد هم، نتیجه‌اش این می‌شود که عیوب خود را نبیند.

از زیرکی برای یک انسان همین بس است که معایب خود را بشناسد و از جهالت و نادانی فرد هم همین بس است که عیب‌های خود را نشناسد.