بریده‌هایی از کتاب رهایی از تکبر پنهان

ما که می‌دانیم عقل بشر نمی‌تواند حقانیت ایمان را رد کند، پس اگر کسی بعد از عرضهٔ حق آن را رد کرد، متکبّر است.

مکرر به ما توصیه فرموده‌اند اگر کسی گناه می‌کند، باید لااقل اهل توبه و انکسار و شرمندگی در خانهٔ خدا هم باشد تا گناهش با تکبّر تثبیت نشود.

تکبّر می‌تواند اهل طاعت را نابود کند، چه رسد به اهل معصیت.

و اولین چیزی که او را به آن بینا می‌کنم عیوب نفسش است، تا از عیب‌جوئی مردم روی برگرداند، و او را به دقایق نکات علمی بینا می‌گردانم تا اینکه شیطان بر او مسلط نگردد.

شنیده‌اید کسی را سراغ نخود سیاه بفرستند؟ ممکن است ندیده باشید؛ حالا ببینید. خدا او را سرگرم عیوب دیگران کرده تا عیوب خود را نبیند که آدم نشود. ببینید خدا چقدر از او بیزار است! هر کس می‌خواهد خدا او را بخواهد، نباید نسبت به عیوب خود بی‌تفاوت باشد.

افرادی که قلبشان پر از تکبّر است، ولی به‌ظاهر افرادِ مهربان و بعضاً متواضعی هستند را باید از طریق نپذیرفتن حق شناخت.

اگر نیاز به بزرگ شدن سرکوب شود، روح انسان افسرده می‌شود که خود می‌تواند نابودی بخش‌های عمده‌ای از فضائل را به دنبال داشته باشد. دنیای مادی یا این گرایش را سرکوب می‌کند و یا آن را در حد دنیای پست، محدود می‌سازد.

هیچ انسانی تکبّر یا ستمگری نمی‌کند، مگر به‌خاطر ذلت و حقارتی که در نفس خود احساس می‌کند.»

لحظات شادی و سرور کمتر از لحظات سختی، بدی‌های انسان را رو نمی‌کنند. اینکه هر کسی باید در معرض چه امتحانی قرار بگیرد را خود خداوند متعال مشخص می‌کند. او بهتر از ما، ما را می‌شناسد.

اساساً انسان بدون زجر کشیدن بزرگ نمی‌شود.

اساساً نه محبت به معصومین (ع) تنها در حدّ خود معصومین محدود می‌ماند و نه تواضع به آنها، بلکه همیشه باید بدانیم اگر کسی ارادت به ایشان پیدا کرد، باید آن را به دوستان آنان هم سرایت دهد، و الا نه تنها ارادتش کامل نخواهد بود، بلکه از دایرهٔ ولایت معصومین (ع) هم خارج خواهد شد.

امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: «الْکبْرُ خَلِیقَةٌ مُرْدِیةٌ مَنْ تَکثَّرَ بِهَا قَلَّ؛ تکبّر صفتی هلاک کننده است که هر کس بخواهد با آن بزرگ شود، برعکس کوچک خواهد شد.»

در جای دیگری امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: «کفَی بِالْمَرْءِ کیساً أَنْ یعْرِفَ مَعَایبَهُ و کفَی بِالْمَرْءِ جَهْلًا أَنْ یجْهَلَ عَیبَهُ؛ از زیرکی برای یک انسان همین بس است که معایب خود را بشناسد و از جهالت و نادانی فرد هم همین بس است که عیب‌های خود را نشناسد.» بنا به فرموده امیرالمؤمنین (ع)، انسان زیرک، انسان آب زیرِ کاه نیست، بلکه انسانی است که مو را از لای ماست اخلاق خود بیرون می‌کشد.

امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: «کفَی بِالْمَرْءِ کیساً أَنْ یعْرِفَ مَعَایبَهُ و کفَی بِالْمَرْءِ جَهْلًا أَنْ یجْهَلَ عَیبَهُ؛ از زیرکی برای یک انسان همین بس است که معایب خود را بشناسد و از جهالت و نادانی فرد هم همین بس است که عیب‌های خود را نشناسد.»

خداوند متعال خیر بنده ایی را بخواهد چشمانی که در قلبش هست را برایش می‌گشاید پس با آنها عیب و زشتی را می‌بیند و چون غیر از این را اراده کند دل را به حال خودش وامی‌گذارد.» البته این نعمت به کسی که خدا خیرش را بخواهد، داده می‌شود نه به هر کسی. و هر که را خدا خیرش را نخواهد، اجازه می‌دهد قلبش معیوب بماند.

پیامبر اکرم (ص) از خداوند متعال سؤال می‌کند: «کدام رفتار با ارزش‌تر است؟» خداوند متعال به کم‌خوری و حفظ زبان اشاره می‌فرمایند، سپس اثر آن را «حکمت» ذکر می‌کنند، بعد اولین اثر این حکمت را خبر یافتن شخص از عیوبش بیان می‌فرمایند

...پس آنچه را که قبلاً نمی‌دانست می‌فهمد، و آنچه را که قبل از این نمی‌دید می‌بیند، و اولین چیزی که او را به آن بینا می‌کنم عیوب نفسش است، تا از عیب‌جوئی مردم روی برگرداند، و او را به دقایق نکات علمی بینا می‌گردانم تا اینکه شیطان بر او مسلط نگردد.» اینکه بعد از بصیرت به عیوب از فهم دقائق علم سخن می‌گوید، باز طراز بلند عیب‌شناسی را معلوم می‌کند.

امام صادق (ع) تیر آخر را به بی‌خبری از عیوب خود زده‌اند، آنجا که فرمودند: «إذا رَأیتُمُ العَبْدَ مُتَفَقِّدا لِذُنوبِ النّاسِ، ناسِیاً لِذُنوبِهِ، فَاعْلَمُوا أنَّهُ قَد مُکرَ بِهِ؛ وقتی دیدید کسی به عیوب دیگران مشغول است و عیوب خود را فراموش کرده است، بدانید که گرفتار مکر خداوند شده است.»

تکبّر فقط این نیست که قیافه بگیریم، باد به غبغب بیندازیم یا صدایمان را کلفت کنیم، اینها صورت‌های ابتدایی و کودکانهٔ تکبّر هستند. اگر حرفِ حقّی به ما عرضه شد و آن را نپذیرفتیم، در واقع «متکبّر» هستیم، به همین سادگی! امام صادق (ع) می‌فرمایند: «إنّما الکبرُ إنکارُ الحَقِّ؛ به درستی که تکبّر چیزی نیست جز انکارکردن حق.»

گویی خداوند قهار تمام ابواب جهنم را برای متکبّرین گشوده است و برای آنان گشاده دستی فرموده است که می‌فرماید: «فَادْخُلُوا أَبْوابَ جَهَنَّمَ خالِدینَ فیها فَلَبِئْسَ مَثْوَی الْمُتَکبِّرینَ؛ (به آنها گفته می‌شود:) اکنون از درهای جهنم وارد شوید که در آن جاودانه خواهید بود و چه جایگاه بدی است جایگاه متکبران.»