بریده‌هایی از کتاب نه فرشته، نه قدیس

آدم اگر به زورگویی دیگری عادت کند حتی برای همان زورگویی هم دلش تنگ می‌شود. این مطلب فقط در مورد زندگی خصوصی صادق نیست.

این را می‌دانم که هم توش و توان بیشتری داشتم و هم آرزوهای دور و درازی. آدم تا وقتی زنده است که آرزو داشته باشد.

آدم‌ها در درون‌شان تکه‌ای بلور دارند، چیزی صاف و خالص و سخت، که با هیچ‌چیز مخلوط نمی‌شود و می‌گذارد هر چیز از رویش بلغزد.

زمانی بود که مردم دل‌شان می‌خواست وارث داشته باشند تا زمین و مغازه و املاک‌شان را برای آن‌ها به ارث بگذارند؛ ولی این روزها مردم چیزی ندارند که به ارث بگذارند.

از یکی از سفرهای اداری‌اش برایم یک شال ابریشمی آورد؛ رنگش آبی آسمانی است و در هر گوشه‌اش دسته‌ای غاز در حال پرواز گلدوزی شده است. پرسیدم: ــ این‌ها به کجا پرواز می‌کنند؟ ــ به آزادی. ــ فکر می‌کنی آدم می‌تواند به آزادی پرواز کند؟ ــ آدم‌ها نمی‌توانند، فقط غازها می‌توانند. ــ تو اگر غاز بودی به کجا پرواز می‌کردی؟ ــ معلوم است، به سوی تو!

یان می‌پرسد: ــ نخوابیدی؟ ــ بیدار شدم و به نگرانی‌هایم فکر می‌کردم. ــ نگرانی‌هایت چیست؟ نمی‌گویم به این فکر می‌کردم که روزی مرا ترک می‌کنی.

اوا به یک چیزهایی اعتقاد دارد. می‌گوید باید چیزی باشد که از انسان بالاتر باشد، وگرنه زندگی بی‌معناست. پسرهایش را این‌طور بارآورده. مشکل از این‌جاست که اعتقاد و ایمانی به دخترکم نداده‌ام، چون خودم ایمان ندارم که زندگی معنایی دارد.

در واقع، تنها راه ادامهٔ حیات نادیده گرفتن چیزهایی است که دوستشان نداریم، و همچنین چیزهایی در مورد آدم‌ها و جهان که ما را آشفته می‌کنند.

آن حس گیجی و حیرانی ایستادن بر بالای یک مغاک معنایش این بود که من هنوز تنهایم.

پسر آب خنک می‌خواست. کسی نبود به لب چشمه برود پس مادر پیرش روانهٔ چشمه شد. سر راه دختر نوجوانی را دید فرستاده‌ای از خدا و بس لطیف. آمده‌ام تا روح عزیزش را ببرم به بهشت به مأوای آسمانی‌اش. از این ترانه فهمیدم که مرگ بیگانه‌ای نیست که بین دو نفر قرار می‌گیرد. دختر کوچک یا پسر کوچکی است که کسی او را می‌فرستد تا روح را به آسمان ببرد، جایی که زندگی در آن از زندگی در زمین بسیار زیباتر است.

می‌دانستم خطر اخراج از دانشگاه دور سرم پر می‌زند، و در بازجویی‌ها بارها بی‌شرمانه به این موضوع اشاره کردند، ولی نتوانستند از این راه کار خود را پیش ببرند. هر روز که می‌گذشت علاقه‌ام را به خواندن تاریخ بیشتر از دست می‌دادم، مخصوصاً به روایت مارکسیستی‌اش که به ما درس می‌دادند و سعی می‌کردند چند قانون قابل اندازه‌گیری و بسیار پیش پا افتاده را طوری فرمول‌بندی کنند که همهٔ پدیده‌ها را دربربگیرد.

مردم هروقت در شرایطی غیرعادی قرار می‌گیرند معمولاً به هم نزدیک و با هم متحد می‌شوند. من فهمیده‌ام که درد و رنج و زجر و آزار در مقایسه با زندگی یکنواخت و آرام و بی‌دغدغه آدم‌ها را بیشتر به هم نزدیک می‌کند. این چیزی است که من از آن می‌ترسم. من از آن نوع زندگی متنفرم؛ از هر چیز خاص، استثنایی و حتی نامتعارف هیجان‌زده می‌شوم

چیزی که فقط بعدها به آن پی بردم این بود که مردم معمولاً همیشه خواستار تغییرند. همین‌که حال و هوای تغییر همه‌جا را فرا می‌گیرد مردم سرشار از شور و شوق می‌شوند و اعتقادی راسخ و شورانگیز پیدا می‌کنند که آن تغییر فوری به زندگی‌شان معنایی غیرمنتظره می‌دهد. اما چون چشم‌شان به تغییر از خارج دوخته شده طولی نمی‌کشد که سرخورده می‌شوند. در تاریخ مواقعی هم پیش می‌آید که مردم سعی می‌کنند تغییر را در درون خود بجویند؛ اما به احتمال زیاد آخرین باری که این اتفاق افتاد در طول نهضت اصلاح دین بود.

زندگی، غیر از لحظه‌های نادری که عشق به ما رو می‌کند، چیز غم‌انگیزی است.

زورگویی هم دلش تنگ می‌شود. این مطلب فقط در مورد زندگی خصوصی صادق نیست.

برای لحظه‌ای در آینهٔ دشمن‌خو به خودم نگاه کردم. نخیر آینه دشمن‌خو نیست. آینه کاملاً بی‌طرف است؛ این زمان است که دشمن‌خو است

وقتی مادری از زنده بودن خودش راضی و خوشحال نباشد، بچه در دنیای کودکانه‌اش یکی از تکیه‌گاه‌هایش را از دست می‌دهد و بعد سعی می‌کند از آن فرار کند.

در واقع، تنها راه ادامهٔ حیات نادیده گرفتن چیزهایی است که دوستشان نداریم، و همچنین چیزهایی در مورد آدم‌ها و جهان که ما را آشفته می‌کنند.

پیامبرانِ چنین باورهایی می‌دانستند که هر باور تازه را باید بر اساس مرزبندی با کسانی تعریف کرد که این باورها را نفی و با آن ها مخالفت می‌کردند؛ پس اینان را باید بدخواه و ملعون نامید. می بایست گولاک‌ها و کلیمی‌ها و ضد انقلاب را کشت، کشیش‌ها را تیرباران کرد، پادشاهان را گردن زد، کودکان را مسموم کرد و قربانیان هرچه بیشتری گرفت تا مذهب‌های جدید اعتبار کسب کنند.

برای آن‌که مردم به صورت توده‌ای عظیم و بی‌فکر و مطیع و مُنقاد درآیند و گوش به فرمان رهبران‌شان باشند لازم است اعتقادی عمیق به چیزی داشته باشند که فوق بشری و نجات‌بخش باشد.