بریده‌هایی از کتاب اعتراف

حالا می‌فهمم که هیچ تفاوتی بین رفتار ما با مردمی که در دیوانه‌خانه‌ها بستری هستند وجود نداشت، اما در آن زمان در این مورد تردید داشتم و مثل همه‌ی دیوانگان می‌پنداشتم که همه جز خودم دیوانه هستند.

خوب و بد را از هم تمیز نمی‌دادیم ـ همه هم‌زمان صحبت می‌کردیم و به حرف‌های یکدیگر گوش نمی‌دادیم. یکدیگر را مورد تحسین و تمجید قرار می‌دادیم تا خودمان مورد تحسین آن‌ها قرار بگیریم و لحظه‌ای دیگر چنان بر یکدیگر خشم می‌گرفتیم که گویا همه در تیمارستان زندگی می‌کنیم.

ده سال به این روال زندگی کردم. در طول این سال‌ها از سر بطالت، خودبینی و غرور شروع به نوشتن کردم. در نوشته‌هایم نیز همان راهی را که در زندگی‌ام آغاز کرده بودم در پیش گرفتم. برای کسب پول و شهرت مجبور بودم نیکی‌های خود را پنهان و بدی‌ها را به نمایش بگذارم. باز هم در نوشته‌هایم خوبی‌هایی را که به زندگی‌ام معنا می‌داد در زیر پوششی از طنز، بی‌تفاوتی و سبکسری پنهان کردم. در این راه موفق شدم و مورد تحسین قرار گرفتم.

عمه‌ی پیر عزیزم که پاک‌ترین مخلوق خدا بود و با او می‌زیستم، همیشه می‌گفت که تنها آرزویش این است که من با زنی ارتباط داشته باشم. او معتقد بود که زنان باتجربه می‌توانند راهنمای خوبی برای مردان جوان باشند. آرزوی دیگرش این بود که من آجودان و ترجیحاً آجودان امپراطور شوم و بالاخره بزرگ‌ترین آرزویش ازدواج من با یک دختر ثروتمند و تصاحب جهیزیه فراوان او بود. یادآوری آن سال‌ها چیزی جز وحشت، نفرت و رنج برایم ندارد. در جنگ افرادی را کشتم، عده‌ای را به دوئل دعوت کردم تا آن‌ها را بکشم، قمار می‌کردم و حاصل رنج و زحمت رعایا را بر باد می‌دادم و تنبیه‌شان می‌کردم. فساد، فریب، دروغ، دزدی، مستی، خشونت، قتل... جرمی نبود که مرتکب نشده باشم. با این وجود همواره مورد تحسین و احترام دیگران بودم، دیگران مرا مردی نسبتاً پایبند به اخلاقیات می‌شناختند.

اما این ایمان کامل و هدف آنچه بود؟ پاسخ این سؤال برایم روشن نبود. تلاش می‌کردم تا خود را از نظر هوش و خرد به کمال برسانم به همین دلیل در هر زمینه‌ای مطالعه می‌کرردم. سعی کردم اراده‌ام را قوی کنم، قوانینی برای خود تعیین و از آن پیروی کردم. خود را از نظر جسمی به کمال رساندم، با انجام انواع ورزش‌ها توانایی‌ها و قدرتم را افزایش دادم و با تحمل سختی‌ها صبر و تحملم را بالا بردم. از نظر من همه‌ی این‌ها می‌توانست تکامل فردی باشد. البته ابتدا هدفم رسیدن به کمال اخلاقی بود، اما بعد به صورت اعتقاد به کمال، در کلی جلوه‌گر شد. دوست داشتم از نظر خودم بهتر باشم، یا از نظر خدا و در حقیقت از دیدگاه مردم دیگر. به زودی تمایل بهتر از دیگران بودن به صورت آرزوی قوی‌تر، معروف‌تر، مهم‌تر و ثروتمندتر از دیگران شدن درآمد.

ساحل خدا بود، جهت اصلی آداب و سنن مذهبی بود و پاروها سمبل آزادی و رهایی که مرا به سمت ساحل می‌بردند تا به خدا نزدیک شو

فقط لحظاتی را زیسته‌ام که به خداوند ایمان آورده‌ام. در آن لحظات نیز با خود می‌گفتم: برای زیستن باید به خدا ایمان بیاورم. اگر ایمانم را به او از دست بدهم یا فراموشش کنم می‌میرم

به یاد آوردم که صدها بار ناامید شده‌ام و دوباره به زندگی بازگشته‌ام. به خاطرم آمد فقط لحظاتی را زیسته‌ام که به خداوند ایمان آورده‌ام. در آن لحظات نیز با خود می‌گفتم: برای زیستن باید به خدا ایمان بیاورم

زندگی نیز وجود دارد. ایمان از آغاز خلقت ادامه زندگی انسان را میسر ساخته و همه جا و همه وقت تأثیر مثبت آن وجود داشته است. هر مذهبی همیشه پاسخی برای ارتباط انسان فانی و جهان باقی داشته است، با داشتن ایمان درمی‌یابیم که انسان فانی با مرگ نابود نمی‌شود. تنها ایمان است که امکان زندگی بشر را فراهم می‌سازد.

دیگر به یقین رسیده بودم که وقتی می‌گویند: «در زمان و فضای لایتناهی همه چیز رو به کمال و پیشرفت است و همه چیز پیچیده‌تر و متفاوت می‌شود» در حقیقت بیهوده می‌گویند. این‌ها جملاتی بی‌معنا هستند، زیرا در زمان و فضای بی‌کران ساده یا پیچیده، قبل و بعد، بهتر یا بدتر وجود ندارد.

کسانی‌که مثل ما هستند خود را در شرایطی احساس می‌کنند که پرتو آگاهی و زندگی بنای ناپایدار ایمان آنان را از میان برده است به همین دلیل نیز آن را نادیده می‌گیرند.

دوره‌ی آزادی بردگان بود که دوباره به روسیه بازگشتم. شروع به آموزش مردم بیسواد کردم و برای مردم باسواد به چاپ مجله اقدام کردم. همه چیز خوب به نظر می‌رسید، اما احساس کردم که از نظر عقلی کاملاً سالم نیستم و نمی‌توانم مدت طولانی به کار خود ادامه دهم.

حالا که به خاطر می‌آورم برای رسیدن به امیال جاه‌طلبانه تدریس چگونه از اصل موضوع دور می‌شدم برایم بسیار جالب است.

در آن گروه بزرگ ادبی می‌دیدم که هرکس روش تدریس متفاوتی دارد. در بحث‌ها سعی داشتیم عدم آگاهی خود را از دیگری پنهان کنیم. اما حالا با بچه‌های روستایی این مشکل را نداشتم و به آن‌ها اجازه می‌دادم هر رشته‌ای را که دوست دارند مطالعه کنند.

ثروتمندان به همان زندگی اپیکوری خود ادامه می‌دادند و هیچ‌یک از اصول مذهبی خود را رعایت نمی‌کردند. در حالی‌که خرافات و اصول مذهبی با زندگی طبقه زحمتکش چنان عجین شده بود که بدون آن نمی‌توانستند زندگی کنند، این اصول جزء ضروری زندگی‌شان محسوب می‌شد.

راه چهارم راه ضعف و ناتوانی است. این افراد گرچه می‌دانند زندگی رنج و بی‌حاصلی است اما همچنان به زندگی چسبیده‌اند. آن‌ها می‌دانند که مرگ بهتر از زندگی است اما قدرت پایان بخشیدن به آن و خودکشی را ندارند. گویی منتظر چیزی هستند. این راه فرار از روی ضعف است. اگر می‌دانم مرگ بهتر است باید برای رسیدن به آن کاری کنم. چرا تسلیم مرگ نشوم؟

اولین راه گریز از ناامیدی، غفلت و نادانی است. برخی انسان‌ها عاجز از درک و فهم این حقیقت‌اند که زندگی پوچ و عبث است. اکثر افراد این گروه زنان، جوانان یا احمق‌هایی هستند که هنوز مانند شوپنهاور، سلیمان و بودا با مسئله‌ی زندگی مواجه نشده‌اند. آن‌ها نه اژدهایی را می‌بینند که در انتظارشان است و نه موشی را که در حال جویدن شاخه درختی است که به آن آویخته‌اند، این آدم‌ها فقط شهدی را که از شاخه می‌تراود می‌نوشند. اما این بی‌خیالی نیز زودگذر است و اتفاقی باعث می‌شود که متوجه اژدها و موش شوند و خوشی آنان نیز به پایان می‌رسد، من هرگز نتوانسته‌ام از آنان چیزی بیاموزم چون ما که نمی‌توانیم آگاهی خود را انکار کنیم.

سقوط من در مورد ایمان و اعتقاداتم همان‌گونه عادی و مانند همه افرادی که سابقه‌ای چون من دارند اتفاق افتاد. به نظر من اکثریت جوانان گرفتار این ماجرا می‌شوند، آدم‌ها مثل یکدیگر زندگی می‌کنند.

سرانجام به این نتیجه رسیدم که لازم است دستورات دینی را بیاموزم و به کلیسا بروم، اما نباید آن‌ها را زیاد جدی بگیرم.

به یاد دارم که وقتی خیلی کوچک بودم نوشته‌های ولتر را مطالعه می‌کردم، نه تنها از طنز او ناراحت و شوکه نمی‌شدم بلکه برایم بسیار سرگرم‌کننده هم بود.