بریده‌هایی از کتاب وقتی نیچه گریست

این معنای دیگرِ او برای من است. در دو سال اخیر هرگز تنها نبوده‌ام، برتا همیشه در جایی، در خانه‌اش یا در بیمارستان، منتظرم بوده است. حالا هم در جایی در درونم همچنان منتظر است.» «تو چیزی را به برتا نسبت می‌دهی که دستاوردِ خود توست.» «منظورت چیست؟» «اینکه تو هنوز، همچون گذشته، تنهایی؛ همان‌قدر تنها که هر انسانی محکوم به آن است. تو شمایلی به دست خود ساخته‌ای و از همراهی‌اش نیرو می‌گیری. شاید بیش از آنچه خودت فکر می‌کنی مذهبی هستی!» برویر پاسخ داد: «ولی از یک نظر او همیشه آنجاست. یا برای مدت یک سال و نیم آنجا بود. بهترین و سرزنده‌ترین سال‌های عمرم همین سال‌ها بود. هرروز می‌دیدمش، دائم به او فکر می‌کردم، شب‌ها رؤیایش را می‌دیدم.»

برویر ادامه داد: «و یک چیز دیگر؛ برتا تنهایی‌ام را قابل تحمل می‌کند. تا جایی که به یاد دارم، همیشه از فضاهای خالی درون خویش وحشت داشته‌ام. و تنهایی‌ام هیچ ارتباطی به حضور یا غیبت دیگران نداشته است. منظورم را می‌فهمی؟» «آخ، کسی بهتر از من نمی‌تواند منظورت را درک کند! گاهی فکر می‌کنم تنهاترین انسان هستی‌ام. و مانند تو این حسْ ارتباطی به حضور دیگران ندارد، درواقع از دیگرانی که به تنهایی‌ام دستبرد می‌زنند، ولی همراهی و مصاحبتی ارزانی‌ام نمی‌کنند بیزارم.»

«یوزف، من همیشه معتقد بوده‌ام که ما بیشتر دلباختهٔ اشتیاقیم تا دلباختهٔ آنچه اشتیاقمان را برانگیخته است!»

«تو حس می‌کنی زمانْ همهٔ احتمالات زندگی ظاهری را می‌بلعد، ولی زندگی نهانی آدمی پایان‌ناپذیر است، این‌طور نیست؟»

نیچه گفت: «آه، من این معمای پیچیده را می‌شناسم. خواستنی‌ترین زن، آن است که از همه هراس‌انگیزتر باشد. البته نه به‌خاطر آنچه هست، بلکه به‌خاطر آنچه ما از او می‌سازیم. بسیار غم‌انگیز است!»

جادو نیازمند ابهام و معماست. شاید جادوی او از پسِ این آشنایی چهارده سالهٔ زندگی زناشویی باطل شده است. آیا او را خوب می‌شناسی؟

زمان را نمی‌توان درهم شکست؛ این سنگین‌ترین باری است که بر دوش می‌کشیم. و بزرگ‌ترین چالش ما، همانا زندگی به‌رغم این بار است

نکته در اینجاست که تو ناچار به چشم‌پوشی از هیجان نیستی. بلکه باید شرایط هیجانی خود را تغییر دهی.

«شاید علائمْ پیام‌آوران معنی‌اند و تنها زمانی ناپدید می‌شوند که پیامشان دریافت شده است. اگر این‌طور باشد، گام بعدی ما مشخص است: اگر می‌خواهیم بر علائم پیروز شویم، باید مشخص کنیم که معنای وسواس برتا برای تو چیست!

شاید خطای ما از ابتدا این بوده است که معنای وسواس تو را نادیده گرفته‌ایم. گفتی هریک از علائم هیستریک برتا را با دستیابی به منشأ درمان کردی. دیگر اینکه این روشِ یافتن "منشأ"، درمورد مشکل خودت صادق نبود، زیرا منشأ وسواس برتا از ابتدا مشخص بود؛ این وسواس از زمان دیدارتان آغاز شده و پس‌از تصمیمت مبنی بر عدم ملاقات او تشدید شده بود.» نیچه ادامه داد: «ولی شاید از واژهٔ نادرستی استفاده کرده‌ای. شاید آنچه مهم است نه منشأ (به معنای نخستین مرتبهٔ تجربهٔ علامت) که معنای علامت است! شاید تاکنون اشتباه می‌کردی. شاید تو با کشف معنای هر علامت و نه منشأ آن، برتا را معالجه کرده‌ای! شاید»،

آموزگار باید موجب ترقی انسان‌ها شود. ولی در این ملاقات‌های آخر، من به تحقیر تو و خودم پرداختم. نمی‌توان با روش‌های حیوانی به دلواپسی‌های انسانی نزدیک شد.

این جلسات آخر به سطحی‌نگری و خطا گذشت. ببین سعی کرده‌ایم چه کنیم: به افکارت نظم و ترتیب بدهیم و بر رفتارت نظارت کنیم! تعلیم تفکر و شکل‌دهی به رفتار! این روش‌ها از حوزهٔ انسانیت خارج است! آخ، ما که تعلیم‌دهندهٔ حیوانات نیستیم!

شاید سرکوب طولانی‌مدتِ احساسات، آن‌ها را تغییر می‌دهد و اثرشان را زایل می‌کند. ... او خود را چنان خوب جلوه می‌دهد که آزاری به هیچ‌کس جز خودش و طبیعت وارد نمی‌کند! باید به او بفهمانم که نباید از آن دست کسانی باشد که چون چنگال ندارند خود را خوب تصور می‌کنند. پیش‌از آنکه به خیرخواهی‌اش اعتماد کنم، او نیازمند است یاد بگیرد که چگونه دشنام دهد. هیچ خشمی احساس نمی‌کند! آیا از این می‌ترسد که کسی به او آزاری برساند؟ یا جرئت نمی‌کند خودش باشد؟ چرا تنها به شادی‌های حقیر بسنده می‌کند و آن را پاک‌دامنی می‌خواند؟ نام حقیقی‌اش بزدلی است!

تنبیه خویش برای عذاب دادن خویش. جنون محض!

او تأکید زیادی بر ابراز خشم دارد. امروز مرا واداشت ده بار به برتا دشنام دهم. دست‌کم این روشش برایم قابل‌درک است. تخلیهٔ خشم را می‌توان از جنبهٔ فیزیولوژیک توجیه کرد: تحریک الکتریکی جمع‌شده در قشر مغز باید به‌طور متناوب تخلیه شود.

او اکنون به روش‌هایی اشاره می‌کند که زمانی برای کمک به خود به کار گرفته بوده است. برای نمونه، روش "تغییر چشم‌انداز" که در آن از فاصله‌ای دور و کیهانی به خود می‌نگرد. حق با اوست؛ اگر موقعیت ناچیز خویش را از منظر کلاف پیچیدهٔ زندگی‌هایمان ببینیم و آن را جزئی از زندگانی نسل بشر و سیر تکامل آگاهی بدانیم، مسلماً اهمیت خود را از دست می‌دهد.

بار بعد، نیچه به برویر دستور داد افکارش را زیر نظر بگیرد و یادداشت کند که هر سی دقیقه چند بار و هربار چه مدت به برتا فکر می‌کند. برویر متحیرانه دریافت به‌ندرت ممکن است یک ساعت بگذرد که در آن به نشخوار ذهنی دربارهٔ برتا نپرداخته باشد. طبق محاسبهٔ نیچه، تقریباً صد دقیقه در روز و بیش از پانصد ساعت در سال را با وسواسش می‌گذراند. او گفت این بدان معناست که در طول بیست سال آینده، برویر بیش از شش‌صد روز گران‌بها را با تخیلات هرزه و خسته‌کننده تلف خواهد کرد.

«وقتی تنها می‌شوی و فکر برتا به سراغت می‌آید، تا آنجا که می‌توانی بلند فریاد بزن "نه!" یا "ایست!" اگر تنها نیستی، هرگاه برتا وارد ذهنت شد، محکم خود را نیشگون بگیر.»

«تو براساس شناختی که از زنان دیگر داری درباره‌اش قضاوت می‌کنی. ولی در اشتباهی. هرکس او را می‌شناسد مانند من فکر می‌کند. از ریشخند او چه عایدت می‌شود؟» «تو در این مورد هم مانند بسیاری موارد پایبند پرهیزکاری‌ات هستی. تو هم باید یاد بگیری که ریشخند کنی! سلامتی در این است.»

همهٔ پدرها می‌میرند، پدر من، تو و دیگران، این دلیلی برای بیمار شدن نیست.