بریده‌هایی از کتاب روح پراگ

در این موقعیت‌های اضطراب‌آلود، شهروندان تجربه چندین و چند ساله‌شان را از نظام توزیع به نمایش می‌گذارند. تجربه به شهروندان آموخته است باید هر آنچه را که می‌توانند بخرند، بخرند، حتی چیزهایی را که فعلاً احتیاجی به آن‌ها ندارند.

آن‌ها که قربانیان یک نوع خاص از تعصب بودند اکثراً تسلیم تعصبی از نوع دیگر شدند.

آن‌ها که قربانیان یک نوع خاص از تعصب بودند اکثراً تسلیم تعصبی از نوع دیگر شدند.

سال‌ها بعد، زمانی که به یاد کودکی‌ام افتادم و آنچه بر من گذشته بود، یک فکر تقریبآ کفرآمیز از خاطرم گذشت: این فکر که همه آن سال‌های محرومیت ارزش درک آن لحظه یگانه احساس آزادی را داشت.

من چنان شدید آرزوی یک لحظه را داشتم، لحظه آزادی، که تقریبآ به نظرم فرارسیدن این لحظه غیرواقعی می‌آمد.

این شناخت یا آگاهی که شخصی که هم‌اکنون با او صحبت می‌کنی ممکن است همین فردا کشته شود، آدمی که بسیار دوستش داری، باعث می‌شود که همیشه از دوست شدن با آدم‌ها هراس داشته باشی. آدم در این شرایط در درون خودش نوعی دیوار درست می‌کند تا بتواند پشت آن هر آنچه را که شکننده است پنهان کند: عمیق‌ترین احساساتش، عمیق‌ترین روابطش با دیگران، خصوصآ با آن کسانی که بیش از همه به آدم نزدیکند. این تنها راه برای تحمل کردن جدایی‌های مکرر، ناگزیر، و ازپادرآورنده است.

در سال‌های بعدی پی بردم که بسیار اندکند آن چیزهایی که بتوانند جایگزین شرف ازدست‌رفته، اخلاق آسیب‌دیده شوند،

در آن زمانی که رژیمی جنایتکار قواعد قانون را به کلی زیر پا می‌گذارد، در آن زمانی که جرم و جنایت مجاز شمرده می‌شود، در آن زمانی که عده معدودی که فراتر از قانون هستند می‌کوشند دیگران را از شأن و کرامت و حقوق اولیه‌شان محروم کنند، اخلاق مردمان عمیقآ آسیب می‌بیند.

نوشتن به آدم این قدرت را می‌دهد که وارد زمان‌هایی شوی که در زندگی واقعی دور از دسترس هستند، حتی ورود به ممنوع‌ترین مکان‌ها. فراتر از این، نوشتن این قدرت را به آدم می‌دهد که هر کسی را به مهمانی خود دعوت کنی.

تساهل و تسامح هرگز نباید به معنای تساهل و تسامح در برابر عدم تساهل و تسامح باشد، تحمل آن‌هایی که آماده شده‌اند آزادی را محدود بکنند یا حتی حق زندگی کسان دیگر را بگیرند حتی اگر توجیهش شریف‌ترین اهداف باشد، روا و جایز نیست.

دوباره و دوباره و چند باره، عاجزانه شاهد هستیم که جماعت کثیری گام در راه سرنوشتی می‌گذارند که تعصبی تازه یا تغییر شکلیافته برایشان رقم زده است، تعصبی که ما بنا به خودخواهانه‌ترین دلایل آماده‌ایم تحملش کنیم، یا دست‌کم علناً اعلام کنیم کاری از دستمان در برابر این تعصبات برنمی‌آید. دوباره و دوباره و چند باره، فرصت‌ها را، زمانی که ممکن است برای پایان دادن به خشونت، بی‌آن‌که نیازی به خون و خون‌ریزی وحشتناک باشد، از دست می‌دهیم.

تاریخی که پر از قیام‌ها و سرکوب‌ها، اشغال‌گری‌ها، آزادسازی‌ها، خیانت‌ها و اشغال‌گری‌های تازه است، به شکل یک بارِ سنگین، به شکل یک یادآوری دائمی ناپایداری زندگی، وارد زندگی مردمان و شهرها می‌شود.

این جمله میلان کوندرا در کتاب خنده و فراموشی به یادم می‌آید: «ملت‌ها این گونه نابود می‌شوند که نخست حافظه‌شان را از آن‌ها می‌دزدند، کتاب‌هایشان را تباه می‌کنند، دانش‌شان را تباه می‌کنند، و تاریخشان را نیز. و بعد کسی دیگر می‌آید و کتاب‌های دیگری می‌نویسد، و دانش و آموزش دیگری به آن‌ها می‌دهد، و تاریخ دیگری را جعل می‌کند»

هر جامعه‌ای که بنایش بر بی‌صداقتی است و هر جرم و جنایتی را تحمل می‌کند با این بهانه که این بخشی از رفتار عادی انسانی است، رفتاری منحصر به مشتی از نخبگان، و گروه دیگری را هرقدر اندک و کوچک محروم می‌کند از غرور و شرفش و حتی حق زندگی‌اش، خودش را دستی دستی محکوم به انحطاط اخلاقی و نهایتآ فروپاشی محض می‌کند.

هیچ اندیشه‌ای در این دنیا آنقدر خوب و خیر نیست که بتواند تلاشی تعصب‌آمیز برای به کرسی نشاندن آن اندیشه را توجیه کند

عده قلیلی متوجه می‌شوند که تجربه عمیق شادی، زمانی که تجربه عمیق محرومیت وجود ندارد، به‌دست نمی‌آید و محال است

این شناخت یا آگاهی که ممکن است همین فردا تو را بکشند عطشی برای هر چه پرشورتر زیستن در آدم به‌وجود می‌آورد

بسیار اندکند آن چیزهایی که بتوانند جایگزین شرف ازدست‌رفته، اخلاق آسیب‌دیده شوند

نمی‌خواهم تعریف کانت از پدیده‌ای به نام آفریننده یا فعالیت آفریننده را تجزیه و تحلیل کنم، بلکه توجه من معطوف این کشف اوست که محال است بتوان به فهمی دقیق از ماهیت اثری هنری (و بنابراین اثری ادبی) رسید، بی‌آن‌که پیش‌تر به صفات و کیفیات خالق اثر، تفکر او، و انگیزه او پرداخت، زیرا این‌ها از ضروریات هستند.

درست همان‌طور که داستان پرومتئوس اسطوره عصر قهرمانی در تاریخ بشری است، داستان‌های یوزف ک. و ک.، مسّاح زمین، اسطوره‌هایی هستند متعلق به عصر حاضر، عصر ناقهرمانی در تاریخ بشر؛ و درست همان‌طور که عمل پرومتئوس قهرمانی نمی‌بود اگر که ایثار و رنجش به تمام نمی‌بود، رنجی که می‌پذیرد و رحمت بی‌شأن و کرامت عرضه شده به او را نمی‌پذیرد، به همین ترتیب هم داستان‌های ناقهرمانانه انسان محکوم دراز شده بر تخت ماشین شکنجه، داستان‌های یوزف ک. و ک.، مسّاح زمین، هم وجود نمی‌داشت اگر که ایثار و رنج فرانتس کافکا تمام و کمال نمی‌بود، فقط آن کسی که مشتاقانه اجازه می‌دهد به صخره‌ای زنجیرش کنند و اعضای بدنش را خوراک عقابان کنند می‌تواند به انسان آن آتشی را هدیه کند که در میان کوره‌راه‌های تاریک راهش را روشن می‌کند.