بریده‌هایی از کتاب اضطراب وضعیت

اما این ماجرا برای دون‌پایگان با جنبه‌ای تلخ همراه بود؛ اگر افراد موفق شایستهٔ موفقیتشان بودند آن‌گاه باید باور کرد که کشتی‌شکستگی و ناکامی نیز سزاوار صاحبانش است. ماحصل شایسته‌سالاری بر فرایند توزیع فقر آن بود که دون‌پایگان را نه‌تنها مایهٔ تأسف، بلکه «مستحق» مقامشان نشان داد.

از زمانی که مشاغل و امتیازات بر پایهٔ مصاحبه‌ها و آزمون‌های بی‌طرف و منصفانه بین افراد تقسیم شدند دیگر نمی‌توان اظهار داشت که مقام و منصب دنیوی به‌کلی از ارزش‌های درونی جداست. دیگر نمی‌توان آن‌طور که بسیاری از متفکران مسیحی عقیده داشتند و روسو و مارکس نیز بر آن باور بودند ادعا کرد که ثروتمندان و قدرتمندان جایگاه خود را فقط از طرق ناشایست به‌دست آورده‌اند.

گرچه برخی دوستان و عشاق ــ همان‌ها که در ایام توانگری‌مان به محبتشان ایمان می‌آوریم ــ از گزند تفرعن و فخرفروشی در امان بمانند، دلیل نمی‌شود که در مواجهه با افلاس و رسوایی‌مان رابطهٔ دوستانه‌شان را با ما را منکر نشوند.

اگر تکبر و تجمل از جهان رخت بربندد، بزازان، مبل‌فروشان، خیاطان، و بسیاری از اقشار دیگر در اندک‌زمانی از گرسنگی تلف می‌شوند.»

هر زمان طالب چیزی باشیم که بضاعت دست‌یازیدن به آن را نداریم، فقیرتر می‌شویم، و هر زمان با آنچه داریم خشنود باشیم، ثروتمند به‌حساب می‌آییم گرچه دارایی‌هایمان اندک باشد.

گویی هرچه تعداد کسانی که آنان را هم‌تراز خود می‌دانیم و خود را با ایشان قیاس می‌کنیم بیشتر باشد احتمال به‌دام‌افتادنمان در ورطهٔ حسادت بیشتر خواهد شد.

بزرگ‌ترین جزای نداشتن جاه و مقام ــ لااقل بالاتر از خط فقر و حداقل‌های امرار معاش ــ به‌ندرت فقط به ناراحتی جسمانی منجر می‌شود و بیش از آن و در اصل ناظر بر آن است که دون‌پایگی در عزت‌نفس شخص تأثیر می‌گذارد.

ژانر تراژدی به‌خودی‌خود ما را ترغیب می‌کند تا از دیدگاه قابل‌درک زندگی روزمره از شکست وناکامی دست برداریم تا ما را بلندنظرانه با گسترهٔ حماقت‌ها و لغزش‌هایی که معمولاً در نهاد بشر یافت می‌شود آشنا کند.

اما زمانی که اعتقاد به زندگی پس از مرگ چیزی بچه‌گانه و غیرمنطقی تلقی شود، باور این‌که انسان فقط یک فرصت واحد و به‌طور ترسناکی زودگذر برای نیل به کامیابی دارد فشار برای موفق‌شدن و کسب رضایت‌خاطر را افزایش خواهد داد. در چنین وضعیتی دستاورهای دنیوی دیگر پیش‌درآمدی بر جهان دیگر فرض نمی‌شود، بلکه مجموع تمامی چیزهایی هستند که می‌شود کسی بدان دست یازد.

هر آنچه به ”خودِ“ آدمی اضافه شود جز بار اضافه نیست. چه غرور باشد یا هر چیز دیگری.»

روسو استدلال می‌کند که برای توانگرکردن یک شخص دو راه وجود دارد: به او پول بیشتری داده شود یا تمایلاتش مهار شود.

توانگری امری مطلق نیست و به میل و آرزو وابسته است. اندوخته‌هایمان هر چقدر که می‌خواهد باشد، هر زمان طالب چیزی باشیم که بضاعت دست‌یازیدن به آن را نداریم، فقیرتر می‌شویم، و هر زمان با آنچه داریم خشنود باشیم، ثروتمند به‌حساب می‌آییم گرچه دارایی‌هایمان اندک باشد.

اما زمانی که اعتقاد به زندگی پس از مرگ چیزی بچه‌گانه و غیرمنطقی تلقی شود، باور این‌که انسان فقط یک فرصت واحد و به‌طور ترسناکی زودگذر برای نیل به کامیابی دارد فشار برای موفق‌شدن و کسب رضایت‌خاطر را افزایش خواهد داد. در چنین وضعیتی دستاورهای دنیوی دیگر پیش‌درآمدی بر جهان دیگر فرض نمی‌شود، بلکه مجموع تمامی چیزهایی هستند که می‌شود کسی بدان دست یازد.

خرابه‌ها ما را بابت حماقتمان در قربانی‌کردن آرامش ذهنی خویش برای موهبت‌های ناپایدار قدرت دنیوی به باد ملامت می‌گیرد. مشاهدهٔ ویرانه‌های قدیمی سبب می‌شود تا در مورد زوال دستاوردها و توفیق‌های دنیوی‌مان ــ و کمبود آن‌ها ــ احساس نگرانی کنیم. به‌راستی چه اهمیتی دارد که در چشم دیگران موفق و کامروا به‌نظر نیاییم اگر بنای یادبودی از خود باقی نگذاریم و و افتخاری به افتخاراتمان افزوده نگردد، یا چه اهمیتی دارد اگر کسی در مهمانی چند وقت پیش به ما لبخند نزده باشد؟ هر چیزی، در هر پیشامدی و همه حال محکوم به فناست و فقط نیوزیلندی را تنها می‌گذارد تا ویرانه‌های خیابان‌ها و دفاتر کار ما را به‌تصویر کشد.

به‌جای این‌که شخص با شرمساری بیندیشد: در «من» چه اشکالی وجود دارد؟ (زن هستم/ تیره‌پوست هستم/ بی‌پول هستم) به پرسیدن این سؤال ترغیب می‌شوند: در «دیگرانی» که مرا تحقیر می‌کنند چه اشکال، بی‌انصافی، و بی‌منطقی‌ای وجود دارد؟ این سؤال ناظر بر شناخت این حقیقت خواهد بود که حماقت و تعصبی بیش از آنچه از یک بینش طبیعی برآید در نهادها، عقاید، و قوانین وجود دارد.

مخاطبْ کتاب فلوبر را با حسی آمیخته از ترس و اندوه زمین می‌گذارد؛ احساسی برآمده از دانستن این‌که چگونه همه‌مان پیش از آن‌که حتی چگونه‌زیستن را بدانیم مجبور به زندگی‌کردن می‌شویم، این‌که چقدر دانش و آگاهی‌مان از خود و دیگران اندک است، این‌که پیامدهای کردارمان تا چه اندازه می‌تواند سهمگین و فاجعه‌بار باشد، و این‌که در هنگامهٔ خطا و گمراهی‌مان همان‌ها که محترم و صدیق به‌حسابشان می‌آوریم چگونه به افرادی سنگدل و بی‌گذشت بدل می‌شوند.

بینش عالی ارسطو این بود که میزان همدردی‌ای که در مواجهه با شکست دیگری به او ابراز می‌کنیم نسبت مستقیم با تصور خود در وضعیتی مشابه دارد.

اگر توجه ما به برداشت و تحلیل دیگران از شکست معطوف نباشد، ترس ما از شکست در مسائل مختلف احتمالاً بسیار کمتر خواهد بود. ترس از نگرش بی‌اعتنا و بی‌عاطفهٔ دنیا در مقابل افراد شکست‌خورده، ترس از عواقب مادی شکست را دوچندان خواهد کرد. نگرشی که در آن افراد شکست‌خورده را «بازنده» لقب می‌دهد. کلمه‌ای بی‌رحمانه که نه‌تنها بر ناکامی ایشان تأکید می‌ورزد، بلکه حق هرگونه همدردی و دلسوزی را بر ایشان سلب می‌کند.

این سه روایت افرادی را که نصیب کمتری از خوشبختی برده‌اند به عقیدهٔ جاودانه رهنمون می‌کند: نخست آن‌که ایشان مولدان حقیقی ثروت در جامعه‌اند و بنابراین سزاوار احترام‌اند، دوم این‌که موقعیت و مقام دنیوی در نظر پروردگار فاقد ارزش است، و سوم این‌که ثروتمندان به‌هیچ‌وجه لایق احترام نیستند؛ زیرا هم فاقد ارزش‌های اخلاقی‌اند هم سرنوشت بدی در مجموع انقلاب‌های قریب‌الوقوع پرولتاریا در انتظارشان است.

هزینهٔ ما برای انتظارات و توقعاتی که بسیار بیش از اسلافمان است، اضطرابی دائمی است. اضطرابی که نتیجهٔ تمامی چیزهایی است که می‌خواستیم به‌دست بیاوریم و از حصولش ناکام ماندیم.