بریده‌هایی از کتاب کاووشی در معنویت های نوظهور

ابلیس از روی حسد امتناع کرد و به‌جهت شقاوتی که بر ابلیس چیره شد، خداوند او را لعن کرد و از صف فرشتگان خارج ساخت و ملعون و شکست‌خورده به زمین پایین آورد. به همین سبب، از آن زمان به بعد دشمن آدم و اولاد او شد.

مثلاً در امتحان حضرت ابراهیم، اراده تشریعی خداوند نسبت به ایشان بر ذبح اسماعیل تعلق گرفت؛ ولی اراده تکوینی او در همین داستان نسبت به ابزار و اسباب عالم، بر عدم همراهی تعلق یافت. به همین جهت در تکوین الهی، اسباب و علل مادی این کار را همراهی نکردند. البته این اراده تکوینی بعد از آن بود که اراده تشریعی الهی محقق شد؛ به عبارت دیگر، این دو اراده در ساحت عالم ماده هم‌زمان نبود.

شایان ذکر اینکه، گاهی در یک جریان، اراده الهی از جنبه‌های مختلف، تکویناً و تشریعاً متعدد می‌شود؛

امر تکوینی الهی عبارت است از همان «کلمه ایجاد» که خداوند هنگام آفرینش و ایجاد مخلوقات جاری می‌سازد.

اوامر تشریعی همان مطالبه خداوند از بندگان است که در قالب احکام پنج‌گانه ـ واجب، حرام، ... ـ خود را نشان می‌دهد.

اگر اطلاعات عربی مؤلف کتاب این مقدار ناچیز است، این سؤال مطرح می‌شود که کسی که اطلاعات دینی و قرآنی ضعیفی دارد، با چه توجیهی به تفسیر متون دینی می‌پردازد؟

حتی در آیه «اهدنا الصراط المستقیم»، منظور از راه مستقیم، راه راست است، نه راه بی‌واسطه. به عبارت دیگر، راه مستقیمی که قرآن معرفی می‌کند، مستقیم با واسطه است؛ چراکه براساس قرآن، واسطه مهمی به‌نام رسولان الهی، نقش پیغامبری بین خَلق و خالق را به‌عهده دارند.

معرفی می‌کند. وی می‌گوید: هنگامی که انسان از خدا درخواستی داشته باشد، مستقیماً از خدا درخواست می‌کند: (ایاک نستعین) «قل انما انا بشر مثلکم یوحی الی انما الهکم اله واحد فاستقیموا الیه»؛ پس مستقیم به‌سوی او بروید و از او استغفار کنید و وای بر مشرکین (کسانی که فاستقیموا الیه را نقض می‌کنند). اما درخواست انسان از طریق هوشمندی الهی و یا به‌طور قراردادی از طریق شبکه شعور کیهانی پاسخ داده می‌شود. به‌راستی با چه هدفی آیه «فاستقیموا الیه» از سوی مؤلف به «مستقیم به‌سوی خدا رفتن» ترجمه می‌شود؟ کدام مفسر، اعم از شیعه و سنی، «فاستقیموا» را «بدون واسطه به سمت خدا رفتن» معنا کرده است؟

البته وی در جاهای دیگر، دین را با کنار زدن متولیان الهی آن به حاشیه می‌راند؛ به عبارتی، از خاصیت انداختن دین در عرفان حلقه، با انکار وساطت انبیا ـ بین خلق و خالق ـ دنبال می‌شود. وی انسان‌ها را بدون اینکه به رسولان الهی نیازمند بداند، مستقیماً به خود خدا ارجاع می‌دهد.

بعضی ممکن است تصور کنند که مراد رهبر عرفان حلقه این است که بطن ادیان، همان عرفان است و غایت دین، معرفت الهی است و راه حقیقت از شریعت می‌گذرد؛ درحالی‌که این تصور با اصول تصریح‌شده در این عرفان نمی‌سازد؛ چراکه از قضا در اولین اصل اساسنامه عرفان حلقه به این مهم تصریح شده است که «همه انسان‌ها، صرف‌نظر از دین و مذهب می‌توانند جنبه نظری عرفان حلقه را بپذیرند و از جنبه عملی آن بهره‌مند شوند.»

غیر از اینکه دین‌داری و اعتقادات دینی در عرفان حلقه زیربنا تلقی نمی‌گردد، آنچه تأیید می‌شود، عدم لزوم اعتقادات دینی است، نه صرف بی‌ارتباط بودن عرفان حلقه با اعتقادات دینی؛ چراکه وی عرفان حلقه را راه تعالی و کمال می‌داند و روشن است که ادعای سعادت انسان‌ها که در عرفان حلقه مطرح است، همان پروژه نجات و تکامل انسان است که ادیان الهی، هم پرچم‌دار آنند و هم غیر خود را واجد چنین صلاحیتی نمی‌دانند.

به ابوسعید ابوالخیر گفته شد: فلان کس بر روی آب راه می‌رود! پاسخ گفت: «سهل است؛ قورباغه نیز روی آب راه می‌رود.»

علامه طباطبایی دراین‌باره گفته است: اینکه از بعضی شنیده شده است که می‌گویند: تکلیف سالک پس از وصول به مقامات عالیه و وصول به فیوضات ربانیه ساقط می‌گردد، سخنی کذب و افترایی بس عظیم است؛ زیرا رسول اکرم’ با اینکه اشرف موجودات و اکمل خلایق بودند، تا آخرین درجات حیات، تابع و ملازم احکام الهیه بودند. بنابراین، سقوط تکلیف به این معنا، دروغ و بهتان است.

«شریعت، طریقتِ حقیقت است» و «قرآن، عرفان و برهان»، همه یک حقیقتند.

مطرح شده است. امام صادق به ابن ابی‌العوجا، یکی از منکرین توحید فرمود: «اگر فرض کنیم پس از مرگ، واقعاً جهان دیگری در کار نباشد، ضرری متوجه ما نیست؛ چون ما عمری را با پاکی و خوبی گذرانده‌ایم. اما اگر جهان دیگری وجود داشته باشد، آیا شما در امان خواهید بود و مصونیت خواهید داشت؟»

در چنین معنویتی، مؤلفه‌های روان‌شناختی بسیار چشمگیر است؛ یعنی سالم بودن، آرامش، صلح درونی، شفا، عشق به خود و دیگران، شاد بودن و برخورداری از اعتدال روانی، نشانه‌های معنویت معرفی می‌شود. این معنویت برای سامان دادن به روابط شخصی وارد زندگی می‌شود و درصدد خودشکوفایی فردی است.

درحالی‌که در غرب، موفقیت مالی، رضایت درونی، نشاط روانی و ایجاد هیجانات مثبت مطرح است. چنین رویکردی چنان محسوس است که پاره‌ای از اندیشمندان غربی نام «ماده‌گرایی معنوی» بر آن نهاده‌اند.

در معنویت‌های جدید، دین و مذهب و در یک کلمه، شریعت، جایی ندارد. یکی از تعارضات این معنویت‌ها آن است که از یک طرف احکام عبادی، مناسک و عبادات رایج در ادیان را محکوم می‌کنند و از طرف دیگر، خود عبادت‌هایی جدید و مناسکی ویژه با آدابی خاص به پیروان خویش آموزش می‌دهند. نماز را لازم نمی‌شمارند؛ اما خود مدل‌هایی از عبادت و ذکر و خلوت‌نشینی را ضروری معرفی می‌کنند. مثلاً در مکتب اکنکار، شریعت‌های رایج کنار گذاشته می‌شود و مناسک ادیان، محکوم می‌گردد؛ اما روزه روز جمعه، لازم شمرده شده است؛ به‌این‌صورت که فرد در خانه بنشیند، از اجتماع کناره گیرد، ذهن خود را بر استاد زنده آک متمرکز کرده و فقط به او فکر کند.

ملکم همیلتون، متخصص جامعه‌شناسی دین و یکی از پرکارترین پژوهشگران عرصه ادیان جدید، این واقعیت را در مورد غرب، به‌خصوص کشور ایالات متحده صادق می‌داند و معتقد است به‌هم‌ریختگی و تلخی روابط شخصی، اعتیاد به موادمخدر، بیماری‌های روانی، انزوا، بی‌اعتمادی و تنهایی باعث خلق فرقه‌های جدید شده که از این اوضاع بیمارگونه، بیشترین بهره را برده‌اند.

بعضی از محققان برجسته جنبش‌های معنوی جدید چون استارک و بین بریج، سردمداران مکاتب معنوی جدید را افرادی با استعداد ویژه و نبوغ خاص می‌دانند که توانسته‌اند تجربه شخصی و داستان نجات خود را نظام‌مند ساخته و آن را به‌صورت مکتب عرضه کنند: این افراد هنگام پشت‌سرگذاشتن یک دوره بیماری، بسیار خلاق و نوآورند و می‌توانند جبران‌کننده‌ها و افکار مذهبی کاملاً نوینی را ایجاد کنند. آنها پس از بهبودی و پیداکردن وضعیت بهنجار قادر خواهند بود افکاری را که در دوره بیماری‌شان به‌دست آوردند، به گوش دیگران برسانند و آن را به‌صورت یک سازمان نوپدید تجسم بخشند.