بریده‌هایی از کتاب شهریار

این خطای عمومی بشر است که در آرامی دریا به طوفان نمی‌اندیشد و هنگامی که زمانه هر ناسازگاری با آن‌ها می‌یابد، آن‌ها تنها به گریز می‌اندیشند نه به پایداری

یاکوب بورکهارت، اندیشمند بزرگ سوئیسی، در کتاب مهم خود «فرهنگ رنسانس در ایتالیا» می‌گوید: رنسانس نه تقلید و جمع‌آوری دستاوردهای جهان باستان بلکه دوران نوزایی و کشف دوباره جهان و انسان بود.

قدرت فاسد است و قدرت مطلقه، مطلقآ فاسد است.

چه می‌شود کرد این طبیعت بشر است که چون دریا را ساکت و آرام دید طوفان را به فراموشی می‌سپارد

چون مردم مرگ پدر را زودتر از مال پدر به فراموشی می‌سپارند

چون مردم مرگ پدر را زودتر از مال پدر به فراموشی می‌سپارند،

چون مردم مرگ پدر را زودتر از مال پدر به فراموشی می‌سپارند،

(چه می‌شود کرد این طبیعت بشر است که چون دریا را ساکت و آرام دید طوفان را به فراموشی می‌سپارد).

به همین دلیل بسیاری بر این عقیده‌اند که یک شهریار عاقل هنگام فرصت و وقت مناسب باید ماهرانه و عاقلانه در برخی بخش‌های معین برای خود دشمنی ایجاد کند، بدین منظور که پس از جنگ و شکست دشمن شهرت و اقتدار او عالمگیر شود.

وقتی که داود به شائول پیشنهاد کرد که حاضر است رفته با گولیاتپهلوان فلسطین بجنگد، شائول جهت دلگرمی او را با اسلحه خود مسلح کرد، همین‌که داود آن را به تن کرد فورآ به در آورد و گفت، با این سلاح امتحان نشده نمی‌توان بر دشمن غلبه کرد، بهتر این است با فلاخن و شمشیر خود با دشمن روبه‌رو شوم، خلاصه اسلحه دیگران برای انسان یا گشاد یا تنگ و یا سنگین است، در هر صورت مانع عملیات او می‌گردد.

کدام رقیبی می‌تواند در برابر او اظهار عدم رضایت بکند و یا جسارت ورزد؟

امروز گرچه سر این مملکت ضعیف است ولی دیگر اعضای بدن در نهایت قوّت و زورمندی می‌باشد

چون بخت و اقبال در تغییر است و مردم در افکار و رویه اولیه خود پایدار هستند پس برای آن‌ها وقتی موفقیت و کامیابی حاصل می‌شود که توافقی میان آن‌ها موجود باشد. نابودی و ویرانی آن‌ها هنگامی است که توافق بین آن‌ها موجود نیست و در این دو حالت من خوب دقّت کرده‌ام و باور دارم جسارت و بی‌احتیاطی در کار به مراتب بهتر از حزم و احتیاط است، زیرا بخت یا اقبال مانند زنی است که اگر باید تحت اطاعت درآید می‌باید با ضرب و خشونت با او رفتار نمود. ما می‌بینیم که زن بیشتر تسلیم کسی می‌شود که با او با خشونت رفتار می‌کند و حاضر نیست تسلیم کسی گردد که بخواهد با او به ملاطفت و مهربانی رفتار نماید. اقبال نیز مانند زن دایمآ به جوان‌ها تمایل دارد چون جوان‌ها کمتر عادت به خویشتن‌داری دارند و رفتارشان نیز نسبت به زن آمرانه است.

ممکن است قضا و قدر را به سیل عظیمی تشبیه کنیم که چون سر بر می‌کشد دشت و بیابان را فرا گرفته و هر چه از درخت و خانه در برابر آن قرار گیرد از جای کنده خراب و ویران می‌سازد و همه کس بدون مقاومت از برابر آن می‌گریزد، امّا با وجود این‌که همه کس از خرابی و خسارت سیل آگاه است و می‌داند بروز و جریان آن وحشت و اضطرابی تولید می‌کند دلیل ندارد در شرایط عادی به فکر جلوگیری از آن نباشد و سدهای لازم و محکم و سیل‌گردان‌های عمیق و مطمئن در برابر طغیان احتمالی آن احداث نکند که اگر بعدها جریان یافت به خاطر این موانع از زیان‌های آن جلوگیری کند، تقدیر یا قضا و قدر نیز همین‌گونه است، تقدیر قوای خود را در جایی نشان می‌دهد که نیروی پایداری در برابر آن از پیش مهیا نشده باشد و همیشه دانسته و فهمیده فشار خود را به همان سوی بخصوص متوجّه می‌سازد که در برابر آن رادع و مانعی موجود نباشد تا از آن جلوگیری کند.

تنها راه عملی و مفید که برای فتح و نگاهداری دایمی کشور مؤثر و قطعی است آن است که خود پادشاه وسایل و اسباب نگاهداری آن را با استعداد ذاتی و لیاقت جنگی خود به شخصه ایجاد کند.

چنین شهریاران را وقتی که روزهای بد و نامساعد پیش آید به فکر دفاع و نگهداری کشور خود نمی‌افتند بلکه دست به گریز زده دست از تاج و تخت موروثی برمی‌دارند به این امید که در آینده ملّت‌های آن‌ها از ظلم و ستم‌های فاتحین به تنگ آمده روزی مجددآ آن‌ها را به کشور اجدادی برگردانند.

این طبیعت بشر است که چون دریا را ساکت و آرام دید طوفان را به فراموشی می‌سپارد

مردم بیشتر مفتون چیزهای تازه می‌شوند تا چیزهای کهنه و قدیمی، به‌ویژه وقتی اوضاع و احوال کنونی را بهتر از گذشته دیده و مشاهده نمایند که در آسایش و امنیت بیشتری به‌سر می‌برند.

کسانی که تصور کرده‌اند هوش و فراست بیشتر شهریاران به‌واسطه وزرای کارکشته و نزدیکان مآل‌اندیش می‌باشد و هیچ ربطی به استعداد شخصی شهریار ندارد، بی‌تردید اشتباه کرده‌اند زیرا این قاعده‌ای کلّی و حقیقتی مسلم است که تا شهریار شخصآ دارای لیاقت و استعداد و فراست فطری نباشد، هرگز نمی‌تواند از عقل سلیم اطرافیان با فراست خود بهره گیرد مگر این‌که اتّفاقی و به استثناء شهریاری تسلیم وزیری دانا و یا مشاور عالم و ماهر شده باشد که هوش و فراست و اطلاعات آن وزیر به مراتب بر شاه برتری داشته باشد، در این صورت البته شهریار بهتر راهنمایی خواهد شد، امّا عمر آن چندان طولانی نخواهد بود زیرا طولی نخواهد کشید که چنین کسی وسایل اخراج شاه را از کشور فراهم می‌سازد.

بنابراین برای شخص پادشاه لازم است که همواره شور کند ولی در هنگام و زمان معین، آن هم وقتی که خود شهریار تمایل دارد نه این‌که دیگران بخواهند و همچنین نباید کسی جرأت کند و پیش از این‌که از او پرسشی شده باشد در موضوعات بیان عقیده نماید.