بریده‌هایی از کتاب شهریار

یاکوب بورکهارت، اندیشمند بزرگ سوئیسی، در کتاب مهم خود «فرهنگ رنسانس در ایتالیا» می‌گوید: رنسانس نه تقلید و جمع‌آوری دستاوردهای جهان باستان بلکه دوران نوزایی و کشف دوباره جهان و انسان بود.

قدرت فاسد است و قدرت مطلقه، مطلقآ فاسد است.

چه می‌شود کرد این طبیعت بشر است که چون دریا را ساکت و آرام دید طوفان را به فراموشی می‌سپارد

چون مردم مرگ پدر را زودتر از مال پدر به فراموشی می‌سپارند

چون مردم مرگ پدر را زودتر از مال پدر به فراموشی می‌سپارند،

چون مردم مرگ پدر را زودتر از مال پدر به فراموشی می‌سپارند،

(چه می‌شود کرد این طبیعت بشر است که چون دریا را ساکت و آرام دید طوفان را به فراموشی می‌سپارد).

به همین دلیل بسیاری بر این عقیده‌اند که یک شهریار عاقل هنگام فرصت و وقت مناسب باید ماهرانه و عاقلانه در برخی بخش‌های معین برای خود دشمنی ایجاد کند، بدین منظور که پس از جنگ و شکست دشمن شهرت و اقتدار او عالمگیر شود.

وقتی که داود به شائول پیشنهاد کرد که حاضر است رفته با گولیاتپهلوان فلسطین بجنگد، شائول جهت دلگرمی او را با اسلحه خود مسلح کرد، همین‌که داود آن را به تن کرد فورآ به در آورد و گفت، با این سلاح امتحان نشده نمی‌توان بر دشمن غلبه کرد، بهتر این است با فلاخن و شمشیر خود با دشمن روبه‌رو شوم، خلاصه اسلحه دیگران برای انسان یا گشاد یا تنگ و یا سنگین است، در هر صورت مانع عملیات او می‌گردد.

کدام رقیبی می‌تواند در برابر او اظهار عدم رضایت بکند و یا جسارت ورزد؟

امروز گرچه سر این مملکت ضعیف است ولی دیگر اعضای بدن در نهایت قوّت و زورمندی می‌باشد

کسانی که تصور کرده‌اند هوش و فراست بیشتر شهریاران به‌واسطه وزرای کارکشته و نزدیکان مآل‌اندیش می‌باشد و هیچ ربطی به استعداد شخصی شهریار ندارد، بی‌تردید اشتباه کرده‌اند زیرا این قاعده‌ای کلّی و حقیقتی مسلم است که تا شهریار شخصآ دارای لیاقت و استعداد و فراست فطری نباشد، هرگز نمی‌تواند از عقل سلیم اطرافیان با فراست خود بهره گیرد مگر این‌که اتّفاقی و به استثناء شهریاری تسلیم وزیری دانا و یا مشاور عالم و ماهر شده باشد که هوش و فراست و اطلاعات آن وزیر به مراتب بر شاه برتری داشته باشد، در این صورت البته شهریار بهتر راهنمایی خواهد شد، امّا عمر آن چندان طولانی نخواهد بود زیرا طولی نخواهد کشید که چنین کسی وسایل اخراج شاه را از کشور فراهم می‌سازد.

بنابراین برای شخص پادشاه لازم است که همواره شور کند ولی در هنگام و زمان معین، آن هم وقتی که خود شهریار تمایل دارد نه این‌که دیگران بخواهند و همچنین نباید کسی جرأت کند و پیش از این‌که از او پرسشی شده باشد در موضوعات بیان عقیده نماید.

ک شهریار باتجربه و محتاط همواره طریق میانه‌روی را برمی‌گزیند یعنی یک عدّه مردمان داشنمند را از میان ملّت خود انتخاب می‌کند و تنها به آن‌ها اجازه این آزادی بیان را می‌دهد که هرچه شاه بپرسد آن‌ها حقیقت امر را آزادانه بر شاه عرضه دارند و دیدگاه خودشان را در آن باب اظهار کنند و این حق ابدآ به افراد عادی که فاقد هوش و درایت خاص باشند نباید داده شود.

برای این‌که شهریار کارگزاران خود را خوب بشناسد، این قانون مسلم و اثبات شده را همواره باید در نظر داشته باشد یعنی وقتی که شاه ببیند وزیرش بیشتر در اندیشه خود می‌باشد تا در اندیشه شهریار و کشور، یا این‌که در تمام کارهای خود منافع شخصی خود را بر منافع شاه برتر می‌داند، چنین وزیری خدمتگزاری صدیق نمی‌تواند باشد و نباید هم مورد اعتماد شهریار قرار گیرد، زیرا شهریاری که زمام امور کشور را به دست وزیرش سپرده است چنین فردی هیچ‌گاه نباید به منافع خود بیندیشد، بلکه باید مدام منافع شهریار را در نظر داشته موضوعاتی را که منافع مستقیم شاه در آن‌ها نیست هرگز از نظر شاه نگذراند.

وقتی انسان بتواند خوب را از بد تمیز دهد، درستی و صحّت کارهایی را که دیگران انجام می‌دهند فهمیده و درک کند اگرچه خودش قوه ابتکار نداشته باشد باز یک فردی لیاقت و بی‌کفایتی نوکران خود را به خوبی فهمیده و اشخاص لایق و خدمتگزاران صدیق خود را پاداش نیکو داده و دیگران را اصلاح می‌کند، چنین شهریاری را نیز هیچ درباری نمی‌تواند فریب دهد و همه ناچارند با صداقت و صمیمیت به او خدمت نمایند.

نخستین عقیده که در باب اخلاق و هوش شهریار خواهیم یافت، همانا از شناسایی اشخاصی است که دور او جمع شده‌اند، وقتی که این اشخاص مردم دانا و لایق و قابلی باشند ما همواره شهریار را عالم و بصیر خواهیم دانست، زیرا که می‌بینیم شهریار درجه لیاقت و استعداد هر یک را به خوبی تمیز داده و می‌داند چگونه باید آن‌ها را نسبت به خود وفادار نگاه دارد. هرگاه خلاف این باشد ما باوری بر خلاف باور فوق درباره شهریار خواهیم داشت زیرا در انتخاب وزراء و درباریان راه صواب نپیموده است.

این عملیات چنان تند و سریع بودند که یکی پس از دیگری و پشت سر هم جلوه می‌کرد و فرصت نمی‌داد کسی مخالفت کند یا زمانی پیش آید که به فکر مخالفت بیفتد.

این جنگ را نخست با صبوری و آرامش ولی بدون این‌که هراس داشته باشد یا وقفه‌ای در کار او پیدا شود شروع کرد

هیچ صفتی در شهریاران بهتر از همّت عالی و عزم راسخ نیست