بریده‌هایی از کتاب پدر! مادر! ما متهمیم

پدر! مادر! ما متّهمیم نویسنده: دکتر علی شریعتی انتشارات سپیده باوران

این نسل دارد از دست می‌رود. این نسل در میانه دو پایگاه تجدد و تقدم، دو قطب مجهز و شکل‌گرفته سنت و بدعت، اُمّلیسم و فُکلیسم، ارتجاع و انحراف، مقلدین گذشته و مقلدین حال، کهنه‌پرست و غرب‌پرست، متعصب مذهبی و متعصب ضد مذهبی... تنها مانده و بی‌پایگاه و بی‌پناه.

قرآن هر تغییری را در نظام فکری یا اجتماعی یک جامعه معلول تغییر طرز تفکر و احساس و روح اجتماعی مردم می‌داند و در نتیجه انسان‌ها را مسئول تقدیر تاریخی و سرنوشت اجتماعی و وضع زندگی و نظام حاکم بر جامعه خویش اعلام می‌کند. اِنَّ اللّه‌َ لایغَیرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّی یغَیرُوا مَا بِأَنْفُسِهِم

برای این نسل کاری بکنید؛ برای او خوراک فکری تازه فراهم کنید؛ برای حرف زدن با او، برای شناساندن اسلام و تشیع و فرهنگ و تاریخ و ایمان و توحید و قرآن و محمد و علی و فاطمه و کربلا و امام و عدالت و امامت و جهاد و اجتهاد... زبان تازه‌ای بیافرینید؛ دست به خلق یک رنسانی اسلامی، یک نهضت انقلابی فکری، یک جوشش نو و نیرومند شیعی بزنید؛ بودجه‌های مذهبی را، خدمت‌های دینی را، فعالیت‌های اسلامی را، به طرح اسلام راستین در این عصر و برای این نسل صرف کنید. وگرنه این نسل از دست می‌رود؛ این فرصت از میان می‌رود؛ این ایمان و این مذهب به فردا نمی‌رسد؛ هنوز که می‌توان و هنوز که می‌توانید، کاری بکنید. والسلام

همین دختر و پسر شما که متهمش می‌کنید به فساد و لاابالی‌گری و انحراف فکری، یعنی به اندازه شما حقیقت را نمی‌تواند بفهمد؟

به فرمایش علی: دشمن با شما فریبکاری و نیرنگ‌بازی می‌کند و شما تدبیری نمی‌اندیشید. دسته دسته از شما می‌ربایند و می‌برند و خشمگین نمی‌گردید. دقیقه‌ای از شما غفلت نمی‌کنند و شما در بی‌خبری به‌سر می‌برید. به خدا قسم جماعتی که به یاری یکدیگر برنخیزند و کار را به یکدیگر واگذارند، مغلوب می‌شوند و شکست می‌خورند.

دعا گریزگاهی برای فرار از تعهداتی که هرکس در برابر زندگی، مردم، جامعه و سرنوشت خویش دارد نیست

روشنفکران ما فقط خودشان حس می‌کنند که دارند روشنفکری می‌کنند. وگرنه برای مردم هیچ چیز را روشن نکرده‌اند. علتش هم آن است که برای خودشان هم روشن نیست!

قرآن که از طاقچه تقدّس به مسند تعلیم و تفکر بازگشت، به آنان آموخت که راه رستگاری در آخرت، رستگاری در دنیاست و راه بهشت اسلام از آزادی و بیداری و عزت و دانش مسلمین می‌گذرد

اگر می‌دانید که اسلام راستین می‌تواند به او پاسخ این نیازها را بدهد؛ اگر معتقدید که تشیع راستین علوی به او چنین سلاحی را می‌بخشد، برای او، برای اسلام و برای تشیع کاری بکنید. برای او یک پایگاه آموزش، یک تکیه‌گاه تبلیغ، یک جریان فکری نیرومند و نو اثربخش و متناسب با زمان او و نیاز او و زبان او خلق کنید. این خوراک‌های قدیمی، این کتاب‌های مذهبی و این شکل تبلیغ مذهب او را به ایمان شما نمی‌کشاند؛ در برابر صدها ایدئولوژی و مکتب فلسفی و اجتماعی و علمی امروزی که از تمدن جدید بر او هجوم آورده‌اند نمی‌تواند بایستد. آنچه هست تنها نسل قدیم وفادار به مذهب و سنت را اشباع می‌کند. برای این نسل کاری بکنید؛ برای او خوراک فکری تازه فراهم کنید؛

این نسل نه در قالب‌های قدیم موروثی مانده است و نه در قالب‌های جدید تحمیلی و وارداتی شکل گرفته و آرام یافته، در حال انتخاب یک ایمان است؛ نیازمند و تشنه است؛ آزاد است اما آواره. از مذهب (آن چنان که هست و بر او عرضه می‌شود) گریزان است و از آن نومید. ایدئولوژی‌های غربی را، مدهای فکری را و تیپ‌های اخلاقی و اجتماعی و زندگی مدرن را و استعمار فرهنگی جدید را نپذیرفته و در جستجوی مکتبی است که به او انسان بودن و به جامعه‌اش آزادی و آگاهی و عزت و به او ایمانی روشنگر و سلاحی اعتقادی در مبارزه با جهل و ذلت و اسارت و عقب‌ماندگی و تضاد طبقاتی ببخشد.

این نسل دارد از دست می‌رود. این نسل در میانه دو پایگاه تجدد و تقدم، دو قطب مجهز و شکل‌گرفته سنت و بدعت، اُمّلیسم و فُکلیسم، ارتجاع و انحراف، مقلدین گذشته و مقلدین حال، کهنه‌پرست و غرب‌پرست، متعصب مذهبی و متعصب ضد مذهبی... تنها مانده و بی‌پایگاه و بی‌پناه.

آن خدایی که من به او معتقدم، خدایی است که خانه خودش را مثل معابد دیگر، وسیله چاپیدن انسان‌ها نمی‌کند که با قربانی، با نذر و با باج دادن به نمایندگانش، او را راضی کنیم.

یک انسان مسئول در برابر جامعه، و متعهدِ رسالتی برای مردم، و مجاهد راه یک عقیده انسانی، باید زندگی فردیاش را بر دو اصل منفی استوار کند تا زندگی اجتماعی و اعتقادیاش بر اصل مثبت پایدار بماند: اول: نداشته باشد، تا برای حفظش، محافظه‌کار نشود، دوم: باید نخواسته باشد، تا برای کسبش، نلغزد و ضعف نشان ندهد! پارسایی و قناعت

اصالت مصرف، نظام زندگی قسطی! نظامی که در آن همیشه انسان از عمرش کم می‌آورد! همیشه باید برای مصرف‌های گذشته‌اش، آینده‌اش را بفروشد؛

نه توکلی راهب‌وار، عامل ضعف و فقر و ذلّت اجتماعی؛ و نه کوشش حیوان‌وار، عامل پول‌زدگی و مصرف‌پرستی بورژوایی و پستی انسان. هم کار و تلاش و هم ایمان و توکل! نمونه‌اش علی! به فرزندش، در بحبوحه جنگ، سفارش می‌کند: کوه‌ها بجنبند و تو مجنب. دندان‌هایت را بر هم بفشار؛ جمجمه‌ات را به خدا بسپار؛ گامت را بر زمین میخکوب کن؛ نگاهت را به دوردست‌ترین نقاط جبهه خصم پرتاب کن و چشمت را فروپوش و بدان که پیروزی از سوی خداست.

انتظار، آمادگی است نه وادادگی! کسی که معتقد است که علی‌رغم قدرت‌های حاکم بر جهان و علی‌رغم نیرومندی جبهه ظلم و زور در جامعه بشری و علی‌رغم سلطه باطل و تجاوز و ضعف و اسارت حق و عدالت، هر لحظه ممکن است انفجاری روی دهد و ندای انقلاب از اعماق سیاه شب تباهی و فساد و بیداد برخیزد و او را به عنوان یک سرباز واقعی و یک انقلابی حقیقی به شرکت در جهاد عالمگیر حق و عدل علیه جبر ظالمانه تاریخ دعوت کند، چنین کسی منتظر است و ناچار نمی‌تواند به خواب رود؛ از اندیشه عدل و ظلم و حق و باطل و شکست و پیروزی غافل مانَد؛

کار دیگری که این بازیگران عقاید و وسوسه‌سازان عواطف مردم کرده‌اند این است که هر فکری را در اسلام و به‌خصوص تشیع، درست به همان اندازه که جامعه‌گراتر و سازنده‌تر و بیدارکننده‌تر و حرکت و مسئولیت‌آفرین‌تر بوده است، منحط‌تر و منفی‌تر و ضد اجتماعی‌تر نموده‌اند و بیشتر فلج کرده‌اند تا روح و اندیشه و ایمان و اسلام را بیشتر مسخ کنند.

اما چنین نکردند و به جای آنکه رسما اصول خاصه تشیع را تقیه و تقلید اعلام کنند، همان عدالت و امامت را که بود گذاشتند و به جای آنکه در تاریخ شیعه تکیه را از قیام حسین بردارند و بر روی صلح امام حسن بگذارند، همه تاریخ را به روز عاشورا منحصر کردند و حتی بیش از آنچه در گذشته بود، بر عدالت، امامت و کربلا تکیه کردند؛ یعنی بر سه کانون آتش‌زا و روشنگر و سازنده مسئولیت اجتماعی و سیاسی و انقلابی. و تمام موفقیت بی‌نظیرشان هم در همین حیله هوشیارانه و عمیقشان بود که همین سه کانون آتش را سرد کردند و سه چشمه جوشنده آگاهی و روشنایی و حیات و حرکت و جهاد را از سرچشمه آلودند؛

اساسا این ضابطه بد ضابطه‌ای است که ما برای روشنفکر و مرتجع ساخته‌ایم، به این معنی که عقاید موجود را به همان شکل خرافی که هست، کسانی که باور دارند مرتجعاند و آن‌ها که باور ندارند و مطلقا می‌کوبند، روشنفکر.