بریده‌هایی از کتاب ماجرای فکر آوینی

شهید مطهری در حماسهٔ حسینی فریاد می‌کشد از دست روحانیانی که قیام امام حسین (ع) را چنان می‌انگارند که مسیحیان به صلیب کشیدن حضرت مسیح (ع) را.

یکی از هوشمندی‌های امام خمینی این بود که در ادبیات چپ نماند. در مواقعی از آن‌ها استفاده کرد، اما در ادبیات چپ نماند. امام از واژه‌هایی چون «پابرهنه‌ها»، «مستضعفان» و «مستکبران» استفاده کرد.

(لَوْ أَنْزَلْنَا هَذَا الْقُرْآنَ عَلَی جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خَاشِعًا مُتَصَدِّعًا مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ)؛ اگر در این دنیا قرآن را بر کوهی قرار دهند، کوه منفجر نمی‌شود؛ چون این تجلی از قرآن که در عالم ناسوت منتشر می‌شود، لفظ قرآن است، نه خود قرآن. آن (لَدَیْنَا لَعَلِیٌّ حَکیمٌ) چیز دیگری است. در محشر معلوم می‌شود که قرآن چیست.

هرچه از طرف خداوند صادر می‌شود، هرچه خلق می‌شود، سه شأن دارد: شأن جبروتی، ملکوتی و ناسوتی. این سه شأن هم‌زمان است، نه این‌که متقدم و متأخر باشد. در دنیا آن‌ها که چشم برزخی دارند، حقیقت ملکوتی اشیا را می‌بینند و پس از مرگ همه می‌بینند. در روایت آمده است: «النّاسُ نیامٌ فَاِذا ماتُوا انْتَبَهوا»؛ یعنی انسان‌ها تازه وقتی می‌میرند، می‌فهمند

درصدِ بالایی از خانم‌های بالای ۳۵ سال دچار افسردگی می‌شوند، چون خانم متوجه می‌شود که از زیبایی جسمی‌اش کاسته شده و دیگر جذابیت‌های بیست‌سالگی و بیست‌وپنج‌سالگی‌اش را از دست داده است. طبیعی است؛ کسی نمی‌تواند مانع شود. چون تعریف این زن از خودش، تعریفی صرفاً غریزی و جسمانی است، دچار افسردگی می‌شود. اما در فرهنگ پیشاتجدد، سی‌چهل‌سالگیِ زن زمان آغاز شاه‌نشینی اوست: مادر شده است و حرمت دارد. هرچه هم بیشتر فرزند داشته باشد، از جنبهٔ فرهنگی بهتر است. لازم نیست به تک‌تک این موضوعات و سوژه‌ها پرداخته شود، بلکه باید به منشأ آن‌ها اندیشید.

آوینی معتقد است که مدرنیته یعنی همین که از خیال شیاطین نازل شده و انسانِ مدرن را هم‌نشین شیطان کرده است.

با آغاز دورهٔ ترجمهٔ معاصر ما، یعنی از دورهٔ قاجار، این مشترکات به فراوانی در زبان ما پدید آمده و ما را به اشتباه انداخته است: علم، عقل، آزادی، عدالت و... . این‌ها همه مفاهیمی است که معلوم نیست دقیقاً کدام معنا از آن اراده شده است. آوینی برای تعیین معانی مدنظر از این مشهورات، بسیار دقت می‌ورزد؛ یعنی مقالات متعددی می‌نویسد که بفهماند مقصود از مفاهیمی چون علم در تفکر اسلامی چیست.

او در این مقاله، جملهٔ معروفی را از ارنست یونگر نقل می‌کند: «روشنی آن‌گاه می‌درخشد که تاریکی یک‌سره بر آسمان چیره شده باشد.» آوینی معتقد است عصری که در آن هستیم، عصری است که نیست‌انگاری یک‌سره چیره شده است؛ پس دقیقاً در همین عصر است که باید منتظر ظهور بود، و این آخرین دوران رنج انسان است. او جمله‌ای دارد که از جملهٔ ارنست یونگر زیباتر است: «تنها در اعصار جاهلی است که باید امید بعثت داشت.»

انسان توسعه‌یافته کیست؟ انسانی است که از مسیر مدنظر مدرنیست‌ها به آرامش و رفاهی برسد که آنان تعریف کرده‌اند.

آوینی اعتراض می‌کند که چرا بشر امروز این‌قدر اعتمادبه‌نفس دارد. انسانِ امروز خود و خانواده‌اش و کرهٔ زمین را فاسد کرده است. دمای زمین زیاد شده است. رودخانه‌ها از بین رفته‌اند. لایهٔ اوزون از بین رفته است. جانوران منقرض شده‌اند. یخچال‌های طبیعی در حال نابودی است. غذا پیدا نمی‌شود. کانی‌ها و معادن رو به اتمام است. انسانِ امروز کرهٔ زمین، محل زندگی خودش را از بین برده است. کجای تاریخ این‌چنین فسادی در زمین ایجاد شده است؟! چرا مسلّم می‌انگارند که نمونهٔ اعلای زندگی در تاریخ، شکل مدرنِ آن است؟! این نخستین اعتراض است.

کار خسته‌اش می‌کند؛ به این دلیل که در کار آفرینندگی ندارد. ماشین دارد به جای انسان کار می‌کند. ماشین بین انسان و آفرینندگی او حائل شده است. برای مثال، نرم‌افزاری وجود دارد که با آن خط نستعلیق می‌نویسند. اگر با آن نرم‌افزار یک خط بنویسیم، احساس شعفی به ما دست نمی‌دهد؛ اما آن‌که با قلم‌نی می‌نویسد حقیقتاً به وجد می‌آید.

کند. اختلاف فلسفهٔ غرب با فلسفهٔ اسلامی همین است که در فلسفهٔ اسلامی خدا هیچ‌گاه بازنشسته و بیکار نمی‌شود. هدف فلسفهٔ اسلامی، چه حکمت نظری و چه حکمت عملی، دست یافتن به حقایقی است که در عالم دیگر است.

سکولارها فرشته، شیطان، دعا، نحس بودن، مبارک بودن، حق‌الناس و... را نفی نمی‌کنند، اما معتقدند چون فهمیدنی و اثبات‌پذیر نیست، باید محدود به حوزهٔ اعتقاد و عمل شخصی باشد. می‌گویند که امور مقدس وجود دارد و انسان می‌تواند برای رفع و رجوع نیازهای معنوی و شخصی‌اش، سر سجاده، در نماز شب با آن ارتباط برقرار کند. بنابراین سکولارها هم ممکن است آدم‌های نمازشب‌خوانی باشند. سکولارها شرح دعای کمیل و دعای ابوحمزهٔ ثمالی نوشته‌اند. حدیث بندگی و دلبردگی از بهترین شرح‌های دعای ابوحمزهٔ ثمالی است که آقای سروش آن را نوشته است. او مثنوی معنوی مولانا را نیز شرح کرده است. سکولار بودن با مقدس‌مآبی تنافی ندارد. این‌که امام تشخیص داد نبرد آیندهٔ ما با اسلام آمریکایی است، مسئلهٔ بسیار پیچیده‌ای بود

خنده‌دار است کسی با پول جریان سرمایه‌داری فیلم بسازد و در جشنواره‌های خارجی بفرستد؛ آن‌وقت برای گورخواب‌ها پیام دهد! خنده‌دار می‌شود شما با پول امیر قطر و دخترش فیلم بسازید، آن‌وقت در برابر این همه ظلم و جور در جهان سکوت کنی و در جاهایی که احتیاج است به نفع آن جریان وارد شوی، پزِ روشن‌فکری بگیرید! زرشناس: آن‌وقت همان دولت نئولیبرال سرمایه‌دار و مسببین همین گورخوابی، فیلم تو را به اسکار بدهد!

غرب با مبانی معرفت‌شناختی‌اش به نسبیت‌گرایی می‌رسد و این‌که هیچ چیزی حقیقت ندارد و همه برحقند.

وقتی خودت را پاکیزه و تزکیه کردی، الهامات غیبی بر جانت فرود می‌آید. سپس این الهامات غیبی را به بیرون متجلّی می‌کنی و پروسهٔ دنیایی شروع می‌شود. مخاطب اثر، این مسیر را برعکس طی می‌کند؛ یعنی در بیرون، مخاطب الهاماتِ تو بوده است و واجد الهامات تو می‌شود و متوجه تذکری می‌شود که تو در عالم غیب، متوجه آن بودی.

جریان‌شناسی، سوءتفاهم را بیشتر می‌کند تا هوشمندی و تفکر را

ذات تفکر مدرن، شکّاک و سخت‌باور است

گاهی اثر بازدید از یک مکان خاص تا آن‌جاست که مفهوم «توریست» به مفهوم «زائر» تبدیل می‌شود.

ذات تفکر مدرن، شکّاک و سخت‌باور است. انسان مدرن، معنای تقدس و رمز و راز غیبی را درک نمی‌کند و روش «تجربه» را به جای آن نشانده است. در حقیقت، او خود را داورِ نگرش‌ها می‌داند. در بینش او، ارزش‌ها با هم می‌جنگند و او از میان آن‌ها برای خود حقّ انتخاب قائل است. طبیعی است که تجربه همه‌جا پاسخ‌گو نیست. این عدم پاسخ‌گویی، انسان مدرن را دچار اضطراب می‌کند. وقتی انسان «غیب» را انکار کند، دچار ترس و واهمه می‌شود. دلهره و ترس ناشی از خلأ در پشتوانهٔ فکری است. کسی که برای سؤالاتش پاسخی نیابد، ناچار است سؤالاتش را به فراموشی بسپارد. بسیاری از شئون اجتماعی در غرب مدرن، به جهت همین «فراموشی» تولید شده‌اند.