بریده‌هایی از کتاب ماجرای فکر آوینی

هر تمدنی فرهنگ متناسب با خودش را تولید می‌کند. مدرنیته بشرِ متناسب با خودش را تربیت می‌کند و در این راه از «رسانه» بهره می‌برد.

درست است مدرنیته جهان‌شمول شده، یعنی برای اولین بار در تاریخ بشر، تمدنی واحد سراسر کرهٔ خاکی را گرفته است، اما این نوعی بیماری است که بشر به آن مبتلا شده است و دلیلی وجود ندارد که ما هم آن را به رسمیت بشناسیم و کار را تمام‌شده بدانیم. این نخستین اعتراض آوینی است.

نرم‌افزاری وجود دارد که با آن خط نستعلیق می‌نویسند. اگر با آن نرم‌افزار یک خط بنویسیم، احساس شعفی به ما دست نمی‌دهد؛ اما آن‌که با قلم‌نی می‌نویسد حقیقتاً به وجد می‌آید. انسان آفرینندگی‌اش را از دست داده است. ماشین جای انسان را گرفته است.

زندگی طبقهٔ متوسطِ ما هم در دههٔ هفتاد مبتنی بر قسط می‌شود. وام می‌گیرد و قسط می‌دهد تا کالا بخرد و شکل زندگی و لباس و ماشینش را تغییر دهد و به مسافرت برود. ما ایرانی‌ها تا پیش از دههٔ هفتاد، به چنین شیوه‌ای از زندگی عادت نداشتیم. چنین تفکری وجود نداشت که باید وام گرفت تا دائماً ظاهر زندگی را تغییر داد. کم‌کم این سبک زندگی رواج می‌یابد که هر چند سال یک‌بار، ماشین، یخچال، مبلمان، تلویزیون و... با روی کار آمدن مدل‌های نو تعویض شود. مصرف‌گرایی از دههٔ هفتاد عادت مردم می‌شود و به شکل مانور تجمل درمی‌آید.

فرق سکولار با ملحد این است: ملحدان (لائیک‌ها) منکرِ وجود خدا و معاد و عالم معنا و هر چیز مقدس دیگری هستند؛ اما سکولارها ضرورتاً مفاهیم غیب‌اندیشانه و مقدسات را انکار نمی‌کنند، بلکه آن‌ها را مستقل و منفک و بیرون از دایرهٔ شناخت و علم می‌دانند.

با غلبهٔ روح حیوانی بر وجود انسانی، تنبلی و تن‌آسایی به صورت یکی از صفات ذاتی بشر جلوه می‌کند. برای اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها زندگی فقط در تعطیلات وجود دارد؛ به همین سبب است که مهم‌ترین بخش خبری برای آنان «هواشناسی» است

به آن‌هایی که علاقه‌مند هستند آثار شهید آوینی را مطالعه کنند توصیه می‌کنم از کتاب توسعه و مبانی تمدن غرب آغاز کنند، کتاب حلزون‌های خانه‌به‌دوش و آغازی بر یک پایان، رستاخیز جان، فردایی دیگر؛ این‌ها بهترین و مهم‌ترین کتاب‌های شهید آوینی هستند که فوق‌العاده هستند و جای‌گزین ندارند. سال‌هاست آرزو دارم که کتابی بیاید تا بتواند این مفاهیم را توسعه و بسط دهد.

در زیست توسعه‌یافته، لذت است که اصالت دارد. مادر اگر فرزندان کمتری داشته باشد یا اصلاً فرزند نداشته باشد، لذت و تمتعش در دنیا بیشتر است. اگر مبنا لذت باشد، عقل حکم می‌کند که بچه‌دار نشود، چون با دشواری‌هایی همراه است: نُه ماه بارداری و پس از آن، نامتناسب‌شدن بدن و بعد هم دو سال زحمت شیر دادن و تروخشک کردن و نگرانی‌های بعدی. این مادر نه می‌تواند به تفریح و مسافرت برود، نه می‌تواند تحصیلش را ادامه دهد و نه می‌تواند سر کار برود و پول درآورد. بشری که در زندگی‌اش لذت اصل باشد، مسئولیت نمی‌پذیرد. تفاوتی بنیادی در کار است: دنیای توسعه‌یافته مبتنی بر رهایی و لذت است، و دنیای متدین مبتنی بر تکلیف.

آوینی اعتراض می‌کند که چرا بشر امروز این‌قدر اعتمادبه‌نفس دارد. انسانِ امروز خود و خانواده‌اش و کرهٔ زمین را فاسد کرده است. دمای زمین زیاد شده است. رودخانه‌ها از بین رفته‌اند. لایهٔ اوزون از بین رفته است. جانوران منقرض شده‌اند. یخچال‌های طبیعی در حال نابودی است. غذا پیدا نمی‌شود. کانی‌ها و معادن رو به اتمام است. انسانِ امروز کرهٔ زمین، محل زندگی خودش را از بین برده است. کجای تاریخ این‌چنین فسادی در زمین ایجاد شده است؟! چرا مسلّم می‌انگارند که نمونهٔ اعلای زندگی در تاریخ، شکل مدرنِ آن است؟!

همان مدیریتی که جنگ‌زدایی می‌کرد، بعداً به این نتیجه رسید که به بخشی از نیروهای انقلاب پول بدهد و این‌ها با بهترین کاغذ دربارهٔ شهدا کار کنند؛ ولی آه و واویلا کنند و از نوستالژی گذشته حرف بزنند و دربارهٔ مطالبات شهدا حرفی زده نشود!