بریده‌هایی از کتاب ماجرای فکر آوینی

امام راحل در جایی فرمودند: حالا با انقلاب اسلامی ما بیگانگان را بیرون کردیم، ولی با مغزهای غرب‌زده چه باید کرد؟

دانشگاهی که انقلاب اسلامی از پهلوی تحویل گرفت، به صورت کامل از اروپا وارد شده بود و در اواخرش از آمریکا.

بسیاری از انقلابی‌ها مجدد در دام طاغوت افتادند؛ یعنی آمریکازده و طاغوت‌زده شدند.

مدرنیته برای توجیه کردن و مشروع کردن خود، دوران پیش از خودش را سیاه‌نمایی می‌کند. تاریخ قرون وسطا بسیاری از این اتفاقات را نفی می‌کند.

«ماتریالیسم» یعنی چه؟ ماتریالیسم به معنای اعتقاد نداشتن به خدا نیست. مسلمانِ ماتریالیست هم وجود دارد. مسلمان است، اما در حوزهٔ معرفت‌شناسی، ماتریالیست است؛ یعنی فقط می‌تواند ابزار مادی را تحلیل کند. هیچ چیز دیگر را نمی‌فهمد. دست خدا را اصلاً نمی‌بیند. بشر جدید در تقابل میان کمیّت و کیفیت، به اصالت کمیّت باور آورده است و این او را از عالم کیفیات و بواطن غفلت بخشیده است. بشر جدید در تقابل میان زمین و آسمان، جانب زمین را گرفته است و این کار او را به انکار آسمان کشانده و اثبات زمین و هرچه زمینی است. بشر جدید در تقابل میان خود و خدا، جانب خود را گرفته است و این کار او را به پرستش انسان کشانده است.

انسان آفرینندگی‌اش را از دست داده است. ماشین جای انسان را گرفته است. ماشین موجودیت خودش را دارد: بیگانگی ایجاد می‌کند، مشکل روانی می‌سازد. دنیای مدرن باید طوری این مشکلات را سامان دهد؛ چون آدم‌ها نشاط ندارند و باید کارشان، شرّ مطلق، را از سر بگذرانند. با این اعصاب خرد، کارآمد نخواهند بود و در نتیجه چرخ اقتصاد سرمایه‌داری نخواهد چرخید. دنیای مدرن برای ایجاد شعف در آن‌ها، دیسکوها، شراب‌خانه‌ها، تلویزیون‌ها، برنامه‌های تفریحی و ستاره‌باران‌های نورانی تدارک دیده است.

اختلاف فلسفهٔ غرب با فلسفهٔ اسلامی همین است که در فلسفهٔ اسلامی خدا هیچ‌گاه بازنشسته و بیکار نمی‌شود. هدف فلسفهٔ اسلامی، چه حکمت نظری و چه حکمت عملی، دست یافتن به حقایقی است که در عالم دیگر است.

نخستین اعتراض شهید آوینی به روشن‌فکران دورهٔ خود این است که چرا رفتن به سمت مدرنیته را مسلّم انگاشته‌اند.

«الإسلامُ یَعلو وَ لا یُعلی علیه»؛ یعنی از اسلام بالاتر وجود ندارد. دین اسلام را چنین تعریف کرده‌اند که برنامهٔ زندگی این دنیا و آن دنیا و راهبرد رستگاری در این عالم و آن عالم است.

در قرآن کریم آمده است: (فَمَنْ یَکفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ فقد استَمْسَک بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقی لا انفِصامَ لها)؛ کسی که به طاغوت کافر شود و به خدا ایمان آورد، به محکم‌ترین دستگیره چنگ زده است که گسستن برای آن نیست. نخست، کفر به طاغوت (یَکْفُرْ بالطَّاغُوتِ) است و بعد ایمان به خدا (یُؤْمِنْ بالله).

دورهٔ مسیحی شدن امپراتوری روم را می‌توان آغاز دوران حاکمیت مسیحیت به حساب آورد. از قرن پنجم میلادی تا قرن پانزدهم (هزار سال) را دوران «حاکمیت کلیسا» می‌دانند.

واقعاً زندگی ما خنده‌دار است. اگر زندگی ما را به مردمِ دویست سال قبل نشان بدهند، به ما می‌خندند. نخستین اعتراض همین است که بشرِ امروز چرا این شیوهٔ زندگی را مفروض دانسته است. این زندگی دیوانه‌وار است، نابخردانه است، عقل در آن نیست. بشر امروز فقط خیال می‌کند که عاقل است. تمام سخن همین است.

خنده‌دار است کسی با پول دخترِ امیر قطر فیلم بسازد، ولی علیه گورخوابی بیانیه بدهد!

می‌گفت: من همهٔ چیزها را وظیفه‌مدارانه انجام می‌دهم و الآن احساس می‌کنم باید به قلم روی بیاورم و بنویسم و احساس می‌کنم خطر این‌جاست.

در فلسفهٔ تاریخ می‌گویند که «هنر» شاید چندصد سال پیش از آن‌که فرهنگ تبدیل به تمدن شود، نشان می‌دهد تمدنی که در حال شکل‌گیری است، چگونه است و قرار است چه خصوصیاتی داشته باشد.

او معتقد است که ما توهم دین‌داری داریم؛ در حالی که همگی با نگاهی غرب‌اندیشانه دنیا را آن‌گونه می‌بینیم که کانت می‌بیند.

جملهٔ معروفی را از ارنست یونگر نقل می‌کند: «روشنی آن‌گاه می‌درخشد که تاریکی یک‌سره بر آسمان چیره شده باشد.» آوینی معتقد است عصری که در آن هستیم، عصری است که نیست‌انگاری یک‌سره چیره شده است؛ پس دقیقاً در همین عصر است که باید منتظر ظهور بود، و این آخرین دوران رنج انسان است. او جمله‌ای دارد که از جملهٔ ارنست یونگر زیباتر است: «تنها در اعصار جاهلی است که باید امید بعثت داشت.»

زمانی رسماً در اسناد بالادستی توصیه شده بود که برای کم کردن موالید و کاهش فرزندآوری باید آموزش‌های عمومی مبتنی بر نقش‌های مدرن برای دختران، به آن‌ها ارائه شود.

استوانهٔ خانه باید مرد باشد. زن باید در مسائل اقتصادی به مرد تکیه کند. اگر زن به مرد بیشتر تکیه کند، مرد بیشتر تمایل دارد که برایش خرج کند.

تاریخ آن‌طور نبوده است که مدرنیست‌ها گفته‌اند.