بریده‌هایی از کتاب اینترنت با مغز ما چه می‌کند؟

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که دیر یا زود کارکردهای شبکه اجتماعی در کتابخوان‌های دیجیتالی گنجانده و عمل خواندن چیزی شبیه یک ورزش تیمی خواهد شد. ما هنگام مطالعه با هم صحبت خواهیم کرد و به‌هنگام اسکن کردن متون الکترونیک یادداشت‌های مجازی ردوبدل خواهیم کرد. ما آبونه خدماتی خواهیم شد که کتاب‌های الکترونیکی ما را به‌روز می‌کنند و نظرها و تجدیدنظرهای خوانندگان دیگر را به کتاب خواهند افزود. بن وِرشبو، از مؤسسه آینده کتاب که شاخه‌ای از مرکز ارتباطات آننبرگ دانشگاه جنوب کالیفرنیاست می‌گوید: «کتاب‌ها در آینده خیلی نزدیک امکان بحث را از طریق قابلیت گپ زنده و تبادل ناهمگام نظرات و حاشیه‌نویسی‌های اجتماعی در اختیار ما قرار خواهند داد. شما می‌توانید ببینید چه کسانی سرگرم خواندن کتابی هستند که شما دارید مطالعه می‌کنید و می‌توانید با آنها درباره کتاب وارد گفتگو شوید.

آنچه نیچه هنگام تایپ جملات بر روی کاغذی حس می‌کرد که داخل ماشین تحریرش گذاشته بود، مضمونی کلیدی در تاریخ فرهنگ و تفکر است. ابزارهایی که ما برای نوشتن، خواندن و همین‌طور تسلّط بر هر کار فکری یا اطلاعاتی دیگرمان مورد استفاده قرار می‌دهیم ــ حتی در حین کارــ بر ذهن ما تأثیر می‌گذارند

وقتی بحث انباشتن مغز با خوراک فکری به میان می‌آید، هر قدر خوراک بیشتر می‌شود، دریافت کمتر می‌شود.

در مورد خودم باید بگویم که هنوز هیچ نشده دارم دوباره به عادات سابقم برمی‌گردم. حالا که به پایان این کتاب نزدیک می‌شوم، بار دیگر به عادت چک کردن دائمی ایمیلم برگشته‌ام و سیستم خوراک‌خوانم را مجددا فعال کرده‌ام. بازیگوشانه سری به چند سرویس شبکه اجتماعی جدید زده‌ام و چند یادداشت جدید هم در وبلاگم گذاشته‌ام. اخیرا هم که دیگر کلاً تسلیم شدم و یک سیستم پخش Blu-ray با یک اتصال وای‌ـ فای داخلی خریدم که به من امکان پخش موسیقی از سایت پاندورا، فیلم از نت‌فلیکس و ویدئو از یوتیوب را از طریق تلویزیون و استریو می‌دهد. باید اعتراف کنم که هیجان‌انگیز است. بعید می‌دانم بتوانم بدون اینها زندگی کنم.

پژوهشگر دیگری به نام ارپینگ ژو آزمایش متفاوتی انجام داد که هدف آن نیز بررسی تأثیرات هایپرتکست روی درک ما بود. او از گروهی از افراد خواست تا یک نوشته واحد آنلاین را بخوانند اما او تعداد لینک‌هایی را که در آن قرار داده بود، برای هر کدام از آنها تغییر داد. سپس از آنها خواست خلاصه‌ای از چیزی که خوانده بودند، بنویسند و در یک آزمون چندگزینه‌ای شرکت کنند. او متوجه شد که درک مطلب با افزایش تعداد لینک‌ها کاهش می‌یابد. خوانندگان مجبور بودند تا توجه و نیروی مغزی بیشتری را صرف ارزیابی لینک‌ها و صرف این تصمیم‌گیری کنند که آیا روی آنها کلیک کنند یا خیر. این باعث می‌شد که توجه و منابع ذهنی کمتری برای درک مطلبی که می‌خواندند باقی بماند

فناوری‌های فکری وقتی فراگیر شوند غالبا زمینه را برای پیدایش روش‌های جدید تفکر فراهم می‌آورند، یا روش‌های موجود را که اغلب به یک گروه نخبه کوچک محدود بود، فراگیر می‌کنند. به عبارت دیگر، هر فناوری فکری نوعی اخلاق فکری را دربرمی‌گیرد، اخلاقی که مجموعه‌ای است از فرضیات در باب اینکه ذهن بشر چگونه کار می‌کند یا باید کار کند.

به‌استثنای حروف الفبا و سیستم اعداد، اینترنت قدرتمندترین فناوریِ تغییردهنده ذهن است که تاکنون مورد استفاده عموم قرار گرفته است. حداقل اینکه، اینترنت قدرتمندترین ابزار بعد از اختراع کتاب است.

در بهار ۱۹۵۴، زمانی که اولین رایانه‌های دیجیتالی وارد تولید انبوه می‌شدند، آلن تورینگ، ریاضی‌دان حاذق انگلیسی، با خوردن سیبی آغشته به سیانور خودکشی کرد ــ این عمل او بار دیگر به یاد ما آورد که سیب، میوه‌ای است که با هزینه‌ای گزاف از درخت دانش به چنگ آمده است. تورینگ که در عمر کوتاهش تبلور صفتی بود که یکی از زندگی‌نامه‌نویسانش «معصومیت ماورایی» ۱ نامیده است، در جنگ جهانی دوم نقش مهمی در شکستن رمزهای «انیگما» داشت، دستگاه تایپی که نازی‌ها از آن برای رمزگذاری دستورات نظامی و دیگر پیام‌های حساسشان استفاده می‌کردند. شکستن رمزهای انیگما دستاورد بسیار بزرگی بود که جریان جنگ جهانی را تغییر داد و باعث پیروزی متفقین در این جنگ شد

اغراق نخواهد بود اگر بگوییم که نوشتن و خواندن کتاب تجربه ما را از زندگی و طبیعت بیشتر و پالوده‌تر کرد.

فناوری نقشه به انسان ذهنی جدیدتر و با قدرت ادراک بیشتر بخشید که قادر به شناخت بهتر عواملی نادیدنی است که محیط اطراف و هستی او را شکل می‌دهند.

«اگر مهارت‌های ذهنی‌مان را به کار نگیریم، ما نه فقط آنها را فراموش می‌کنیم، بلکه نقشه مغزی این مهارت‌ها نیز به نقشه مغزی مهارت‌هایی تبدیل می‌شود که جایگزین مهارت‌های قبلی شده‌اند.

«به‌طور کلی، تعاملات ساده و مختصر با طبیعت می‌تواند باعث افزایش چشمگیر کنترل ذهنی شود». ظاهرا صرف زمان در جهان طبیعت برای «عملکرد ذهنی کارآمد اهمیتی حیاتی دارد. »

واژگان کتاب فقط توانایی ما را برای تفکر انتزاعی افزایش ندادند بلکه تجربه ما را از جهان فیزیکی، جهان بیرون از کتاب، نیز غنی‌تر کردند.

ما، از لحاظ عصبی، همان چیزی می‌شویم که فکر می‌کنیم.

و به نظر من کاری که اینترنت می‌کند این است که ذره‌ذره ظرفیت تمرکز و تعمق مرا می‌خورد. چه آنلاین باشم و چه نباشم. ذهنم اکنون توقع دارد که اطلاعات را به آن شیوه‌ای که اینترنت توزیع می‌کند، یعنی به شکل جریان سریعی از ذرات، جذب کند.

جان کالکین، کارشناس رسانه و کشیش یسوعی، می‌گوید: «ابتدا ما به ابزارهایمان شکل می‌بخشیم اما بعد از مدتی آنها به ما شکل می‌دهند.

اما یکی از روزهای سال ۲۰۰۷ بود که مار تردید به بهشت اطلاعاتی من خزید. من کم‌کم متوجه شدم که تأثیرات وب در این مدت به‌مراتب بیشتر و گسترده‌تر از تأثیراتی بود که رایانه شخصیِ تنها و منزوی‌ام در تمام این سال‌ها داشت. این تأثیرات فقط به این دلیل نبود که من وقت زیادی از روزم را پشت رایانه خیره به صفحه نمایش می‌گذراندم. به این دلیل هم نبود که بسیاری از عادات و کارهای روزانه‌ام تغییر کرده بود، چون بیش از گذشته به سایت‌ها و خدمات اینترنت عادت کرده و وابسته‌شان شده بودم. ظاهرا شیوه کار مغزم در حال تغییر بود. همان موقع بود که واقعا نگران شدم، چرا نمی‌توانم بیش از چند دقیقه به چیزی توجه کنم. اولش فکر کردم شاید یکی از نشانه‌های فرسودگی ذهن در میانسالی باشد. اما فهمیدم مسئله این نیست که مغزم دارد کند می‌شود. مسئله این است که مغزم گرسنه است و می‌خواهد به همان شیوه‌ای که اینترنت تغذیه‌اش می‌کند سیر شود ــ و هرچه بیشتر می‌خورد گرسنه‌تر می‌شد.

سوی دیگرش، روی آوردن به کتاب‌های به اصطلاح «زرد» به قلم افرادی است که پاسخ‌هایی دم‌دستی به این سؤال‌ها می‌دهند و راه‌حل‌های یکسان آسان برای همه مشکلات همگان پیش پا می‌نهند که همه با آنها آشنا هستیم: ۴۰ راه برای خوشبختی، ۲۰ راه برای غلبه بر اضطراب، ۵۰ توصیه برای زندگی زناشویی، و... انگار انسان‌ها ماشین هستند و می‌توان برای مشکلات افراد، که نام مشترک امّا کیفیت متفاوت دارند، راه‌حل یکسانی عرضه کرد که کارگر هم بیفتد.

«وقتی ورودی یک عصب قطع می‌شود، آن عصب به بهترین ورودی بعدی پاسخ می‌دهد. » ۲۳ بنابراین، به خاطر خاصیت سازگاری عصب‌ها، حس‌های شنوایی و لامسه قوی‌تر می‌شوند و تأثیر نابینایی را کاهش می‌دهند. این نوع تغییرات در مغز کسانی که دچار ناشنوایی می‌شوند نیز رخ می‌دهند، به این صورت که حس‌های دیگر تقویت می‌شوند تا ناشنوایی را جبران کنند

از کجا آمده‌ام، آمدنم بهر چه بود / به کجا می‌روم آخر ننمایی وطنم.