بریده‌هایی از کتاب فرزانگی در عصر تفرقه

گاهی اوقات، جایی که بیشترین سازگاری ژنتیکی یا قومی را در آن دارید، جایی است که کمترین تعلق را به آن دارید. گاهی اوقات در میانِ مردمی که از نظر فیزیکی به شما شباهت دارند و با آن‌ها هم‌زبانید، از همیشه تنهاترید. امروزه شهروندانِ بسیار ـ و روزافزونی ـ در سرتاسر جهان وجود دارند که قادر نیستند کشورِ خود را به رسمیت بشناسند، همچون بیگانگانی در وطن.

اینکه به صورتِ سیستماتیک احساس کنم صدایم شنیده نمی‌شود، کسی حمایتم نمی‌کند و قدرم را نمی‌دانند باعث می‌شود دلخور شوم و رنجشِ همیشگی احتمالاً مرا به شنونده‌ای بی‌میل تبدیل می‌کند. اگر به شنونده‌ای بی‌میل تبدیل شوم، یادگیرندهٔ ضعیفی هم خواهم شد. کمتر و کمتر با نظریات و ایده‌های ناهمخوان با دیدگاهم تعامل خواهم کرد و به نقطه‌ای خواهم رسید که دیگر با کسانی که با من متفاوت هستند صحبت نمی‌کنم.

داستان‌ها ما را به هم نزدیک می‌کنند و داستان‌های ناگفته ما را از هم دور می‌سازند.

«وقتی این چیزها همگی پایان گرفت، دوست دارم در جهانی متفاوت زندگی کنم که در آن صدایم شنیده می‌شود.»

امروزه نصفِ بیشتر مردمی که در کشورهایی دموکراتیک زندگی می‌کنند، معتقدند که صدای‌شان «هرگز» شنیده نشده یا «به‌ندرت» شنیده شده است. اگر در کشورهای نسبتاً دموکراتیک وضعیتِ کلی این باشد، تصور کنید در رژیم‌های استبدادی چه خبر است، رژیم‌هایی که در آن‌ها هیچ‌گونه شفافیتی وجود ندارد و همه‌چیز از بالا به مردم تحمیل می‌شود و حکومت هر نوع مخالفتی را خفه می‌کند.

اینر ماریا ریلکه، شاعر و رمان‌نویس، در مرثیه‌هایِ دوئینو که در ابتدایِ قرنِ بیستم نوشته و چاپ شد، می‌پرسد: «اگر من غریوی سر دهم، چه کسی از میانِ طبقاتِ فرشتگان صدای مرا خواهد شنید؟» آن روزها، دوره‌زمانه فرق داشت. امروز، در قرنِ بیست‌ویکم، در جهانی گسسته و گره‌خورده، که همه آرزویِ عزت و برابری دارند و تحت‌تأثیر سرعتِ تغییر و شتابِ فناوری هستند، همگی یک احساسِ مشترک داریم: «اگر من بانگی برآرم، چه کسی از میان طبقاتِ انسان‌ها صدای مرا خواهد شنید؟» کسانی که حرف‌های زیاد برای گفتن و داستانی متفاوت برای تعریف‌کردن دارند، غالباً چیزی نمی‌گویند چون می‌ترسند حرف‌شان به گوشِ کسی نرود.

خلافِ آنچه سیاستمدارانِ ما اخیرا در گوش‌مان می‌خوانند، دوست دارم خود را شهروندی متعلق به تمامِ جهان بدانم، شهروندی از این سیاره، روحی جهانی.

سرزمین‌های مادری، قلعه‌هایی شیشه‌ای هستند. برای ترکِ آنان، باید چیزی را بشکنید؛

بسیاری از مواقع ما تماشاکننده‌ها هم نیامده‌ایم تا چیزی جدید بیاموزیم، بلکه فقط دوست داریم ببینیم آدمِ خودمان، آدمِ آن‌ها را شکست می‌دهد.

آنتونیو گرامشی، روشنفکرِ ایتالیایی و متفکر سیاسی که توسط موسولینی دستگیر شد، در سلولِ زندانِ خود نوشت: «بحرانِ ایجادشده دقیقاً حاکی از این واقعیت است که سنت قدیم دارد می‌میرد و سنت جدید نمی‌تواند متولد شود؛ در این دوران بلاتکلیفی، انواع مختلفی از علائمِ مرض ظاهر می‌شوند.»

ما سرگشته هستیم اما سرگشتگی، خود به شکلی از زندگی تبدیل شده است.

هر انسانی پیچیدگی‌هایِ خاصِ خود را دارد؛ لایه‌هایی روی هم از ایده‌ها، احساسات، ادراک، خاطرات، عکس‌العمل‌ها، تمایل‌ها و رؤیاها. با گذاردنِ ما در چهارچوبی بسته، واقعیت‌مان را منکر می‌شوند. ما نیز با قراردادنِ دیگران در چهارچوبی بسته، واقعیت‌شان را منکر می‌شویم. و زندگی همین است.

هر انسانی پیچیدگی‌هایِ خاصِ خود را دارد؛ لایه‌هایی روی هم از ایده‌ها، احساسات، ادراک، خاطرات، عکس‌العمل‌ها، تمایل‌ها و رؤیاها. با گذاردنِ ما در چهارچوبی بسته، واقعیت‌مان را منکر می‌شوند. ما نیز با قراردادنِ دیگران در چهارچوبی بسته، واقعیت‌شان را منکر می‌شویم. و زندگی همین است.

دوریس لسینگِ رمان‌نویس و متفکر می‌نویسد: «من وقتِ زیادی را صرفِ تفکر در این مورد کردم که انسان‌های پس از ما، دربارهٔ ما چگونه فکر می‌کنند؟» او نگرانِ هبوط ما به بربریت و جهل بود. همچنین می‌دانست این اتفاق ممکن است حتی با وجود انبوه اطلاعات در زندگی‌مان باز هم رخ دهد. ما در عصری زندگی می‌کنیم که اطلاعات بیش از حد است، دانش کمتر و خِرَد از آن هم کمتر است.

یکی از بزرگ‌ترین پارادوکس‌های دورانِ ما این است که تندروها بسیار بیشتر از میانه‌روها فعال‌اند و حضور پررنگی در زندگی دارند. زمانی که در فعالیت‌های مدنی و اجتماعی مشارکت نمی‌کنیم، به شکل فزاینده‌ای منزوی می‌شویم و در نتیجه بی‌تفاوتی روی می‌دهد.

اعمالِ وحشیانه به‌سرعت و در مقیاسِ بزرگ رخ می‌دهند؛ نه لزوماً زمانی که افرادِ بیشتری فاسد و شریر می‌شوند، بلکه زمانی که تعداد زیادی از افراد جامعه بی‌تفاوت می‌شوند. زمانی که بی‌تفاوت و متفرق شویم. آن‌قدر سرگرمِ زندگی خود هستیم که به دیگران اهمیت نمی‌دهیم. علاقه‌ای به دردِ دیگران نداریم و بدبختی دیگران ما را تحت‌تأثیر قرار نمی‌دهد. خطرناک‌ترین احساسْ نداشتنِ احساس است.

احتمالاً مخرب‌ترین احساسِ انسانی. همان‌طور که رنگِ سفید ترکیبی از تمام رنگ‌هاست، بی‌تفاوتی نیز ترکیبی از احساساتِ بسیاری است: اضطراب، ناامیدی، سردرگمی، خستگی، رنجش... اگر این‌ها را سریع و شدید با هم ترکیب کنید، در نهایت فلجِ سراسری و بی‌حسی را تجربه می‌کنید.

مادربزرگ گفت: «از من تشکر نکن. تمام حواس‌ات را معطوفِ بهترکردن زندگیِ دخترت بکن. ما شرایط‌مان را از نسلِ قبل به ارث می‌بریم اما برای نسلِ بعدی باید بهترش کنیم. من تحصیلاتِ زیادی ندارم، دوست داشتم تو بهتر از من باشی. حالا تو باید مطمئن شوی دخترت بهتر از تو می‌شود. مگر این همان روندِ طبیعی جهان نیست؟»

در واقعیت چیزِ زیادی از یک‌ریختی و یک‌نواختی یاد نخواهیم گرفت. معمولاً تفاوت‌ها هستند که چیزهای زیادی به آدم یاد می‌دهند.

سرزمین‌های مادری، قلعه‌هایی شیشه‌ای هستند. برای ترکِ آنان، باید چیزی را بشکنید؛ یک دیوار، یک عُرفِ اجتماعی، یک هنجارِ فرهنگی، یک سدِ روانشناختی، یک قلب را.