بریده‌هایی از کتاب چرا می خوابیم؟

گفته خردمندانه شارلوت برونته که «ذهنی ناآرام بستری چروک می‌آفریند»

«تکامل» کلمه‌ای است که از دهه‌ها قبل به‌عنوان معادلی برای اصطلاح انگلیسی evolution برگزیده شده است و «حرکت به‌سوی کمال» را معنا می‌دهد، بااین‌همه باید توجه داشته باشیم که مراد از evolution در بافت نظریه داروین، درواقع «تغییر و تحول یافتن است» و نه لزوماً رو به کمال نهادن؛ چه‌بسا موجودی به بهای سازگاری با شرایط جدید نه‌تنها کامل‌تر نشود که به ساختارهایی ساده‌تر هم پس‌روی کند، از این منظر و در نگاهی دقیق، انتخاب واژه «تکامل»، معادل‌گزینی گمراه‌کننده‌ای بوده است. برخی به سبب همین اِشکال، معادل «فرگشت» را پیشنهاد کرده‌اند؛

چنانچه در طول زندگی‌تان بسیار کم بخوابید، خطر ابتلای شما به بیماری آلزایمر به شکلی معنادار افزایش خواهد یافت.

اتفاقی نیست که احتمال شکستن رکوردهای مسابقات المپیک آشکارا با زمان شبانه‌روز گره خورده است؛ نرخ شکستن رکوردها در زمان اوج چرخه شبانه‌روزی بدن آدمی، یعنی در ساعات آغازین بعدازظهر، به اوج می‌رسد.

شاید شما هم متوجه شده باشید که به هنگام خستگی مایلید بیشتر بخورید؟ این وضعیت اتفاقی نیست. خواب بسیار کم موجب افزایش غلظت هورمونی می‌شود که پدیدآورنده احساس گرسنگی است و درعین‌حال هورمونی را که علامت بی‌میلی به غذا می‌دهد، سرکوب می‌کند. در این حالت باوجود سیری، همچنان می‌خواهید بیشتر بخورید.

خواب ناکافی - حتی کاهش محدود خواب برای تنها یک هفته - سطوح قند خون‌تان را به‌اندازه‌ای با اختلال مواجه می‌سازد که می‌توان به‌واسطه آن شما را به‌عنوان فردی با وضعیت پیش‌دیابتی طبقه‌بندی کرد.

مراد از evolution در بافت نظریه داروین، درواقع «تغییر و تحول یافتن است» و نه لزوماً رو به کمال نهادن؛ چه‌بسا موجودی به بهای سازگاری با شرایط جدید نه‌تنها کامل‌تر نشود که به ساختارهایی ساده‌تر هم پس‌روی کند، از این منظر و در نگاهی دقیق، انتخاب واژه «تکامل»، معادل‌گزینی گمراه‌کننده‌ای بوده است

فاینبرگ کشف مهم دیگری نیز داشت. وقتی او جدول زمانی تغییرات شدت خواب عمیق را در نقاط مختلف قرارگیری الکترودها بر سر بررسی کرد، دریافت تغییرات همه‌جا یکسان نیستند؛ بلکه الگوی فرازوفرود رسش، همواره از پشت مغز آغاز می‌شود، یعنی جایی که به کارکردهای بینایی و ادراک فضایی مرتبط است و سپس به‌طور پیوسته و یکنواخت با پیشروی فرد در دوران نوجوانی، به جلوی مغز می‌رسد. نکته جالب‌توجه این بود که آخرین نقطه مسیر رسش، نوک قطعه پیشانی مغز بود، یعنی جایی که تفکر انتقادی و تصمیم‌گیری منطقی را ممکن می‌سازد؛ بنابراین، در این بازه زمانی از رشد، پشت مغز یک نوجوان شباهت بیشتری به مغز فردی بزرگ‌سال داشت، حال‌آنکه جلوی مغز او همچنان شبیه به مغز یک کودک بود [۱۴].

متأسفانه، جامعه به دو دلیل، رفتاری به نسبت غیرمنصفانه با جغدهای شب دارد. نخست اینکه، به این گروه برچسب تنبلی میزند، چراکه آن‌ها به خاطر این حقیقت که تا دیروقت بیدار می‌مانند، نمی‌توانند صبح روز بعد، زود بیدار شوند. دیگران (به‌طورمعمول چکاوکان صبحگاه)، جغدهای شب را بر مبنای این فرض نادرست که آنان افرادی بی‌نظم‌اند، دیر خوابیدن‌شان انتخاب خودشان است و می‌توانند به‌راحتی، صبح زود برخیزند، سرزنش می‌کنند. بااین‌همه، جغد شب بودن انتخاب خود فرد نیست. این افراد به‌وسیله زمان‌بندی با تأخیری که ناشی از سیم‌پیچی‌های DNA شان است، محدود شده‌اند؛ این نه گناه آنان که تقدیر ژنتیکی‌شان است.

وقتی جغد شب مجبور شود صبح خیلی زود از خواب برخیزد، قشر پیش‌پیشانی‌اش در حالت غیرفعالِ «آفلاین» باقی می‌ماند. همانند موتوری سرد که با استارت صبح زود بلافاصله روشن نمی‌شود، زمان زیادی به طول می‌انجامد تا این قسمت مغز گرم شود و تا پیش از آن فرد عملکرد مؤثری نخواهد داشت. جغد بودن یا چکاوک بودن که تیپ‌های زمانی نیز خوانده می‌شوند، به‌شدت تحت تأثیر تعیین‌کننده‌های ژنتیکی قرار دارند. اگر جغد شب هستید، احتمالاً یکی (یا هردوی) والدین شما هم جغد شب هستند

شاید در محاورات روزمره‌تان این افراد را به ترتیب با نام‌های «چکاوکان صبحگاه» و «جغدهای شب» بشناسید. مهم نیست جغدهای شب چقدر تلاش می‌کنند، آن‌ها برخلاف چکاوکان صبحگاه قادر نیستند اوایل شب به خواب روند؛ تنها در ساعات اولیه بامداد است که می‌توانند بخوابند. جغدها تا دیروقت نمی‌خوابند و طبعاً به‌شدت از زود بیدار شدن بدشان می‌آید. آن‌ها اوایل صبح عملکرد خوبی ندارند، یک دلیلش این است که گرچه «بیدارند»، مغزشان کماکان در حالت شبه‌خواب قرار دارد.

دسته دیگر، «افراد شامگاهی» هستند و حدود ۳۰ درصد جامعه را تشکیل می‌دهند. اینان ترجیح می‌دهند دیرتر به رختخواب بروند و متعاقباً اواخر صبح روز بعد یا حتی بعدازظهر از خواب برخیزند. ۳۰ درصد باقی‌مانده دسته‌ای‌اند که با کمی تمایل به هنگام عصر، درجایی بین افراد صبحگاهی و شامگاهی قرار می‌گیرند؛ من جزء این دسته هستم.

گرچه همه انسان‌ها از الگوی بیست‌وچهارساعته‌ای مقاوم برخوردارند، فراز و فرود الگویشان آشکارا با دیگری تفاوت دارد. در برخی افراد دوره اوج بیداری، اوایل روز و دوره اوج خواب‌آلودگی، اوایل شب فرامی‌رسد. این دسته «افراد صبحگاهی» هستند و حدود ۴۰ درصد جامعه را تشکیل می‌دهند. آن‌ها ترجیح می‌دهند در سپیده‌دم یا حوالی آن از خواب برخیزند، این سحرخیزی برایشان خوشایند است و طی ساعت آغازین روز عملکرد بهتری دارند.

وقتی یک دستیار پزشکی محروم از خواب پس از گذراندن یک نوبت کاری طولانی، مثلاً کار در بخش اورژانس و تلاش جهت نجات جان مصدومان تصادف رانندگی، برای بازگشت به منزل سوار خودروی خویش می‌شود، احتمال آنکه به سبب خستگی، خود قربانی یک تصادف رانندگی شود تا ۱۶۸ درصد افزایش می‌یابد؛

بر اساس بررسی‌ها و ارزیابی‌های بالینی به‌تازگی انجام‌شده برآورد ما بر این است که بیش از ۵۰ درصد تمامی کودکانی که تشخیص ADHD دریافت می‌کنند درواقع از یک اختلال خواب رنج می‌برند و تنها درصد کمی از آنان نسبت به مشکل خواب‌شان و عوارض ناشی از آن آگاهی دارند.

این تنفس مختل حین خواب حالتی از محرومیت مزمن خواب را بر فرد تحمیل می‌کند، حالتی که برای شب‌ها، ماه‌ها یا سال‌های متمادی ادامه می‌یابد. ازآنجایی‌که این وضعیت محرومیت از خواب در بازه زمانی طولانی و به شکلی مزمن ادامه می‌یابد، کودک به لحاظ خلق‌وخو، شناخت، هیجان و مشکلات تحصیلی رفته‌رفته به کودک دچار ADHD شبیه‌تر می‌شود. در آن دسته از کودکانی که بخت شناسایی اختلال خواب‌شان را می‌یابند و آنانی که لوزه‌هایشان را برمی‌دارند، اغلب مشخص می‌شود که ADHD نقشی در مشکلات‌شان ایفا نمی‌کرده است.

تنفس مختل حین خواب اطفال یا وقفه تنفسی انسدادی خواب کودکان است که با خروپف‌هایی شدید همراه است. خروپف‌ها نشانگر تقلای زیاد جهت مکش هوا به داخل ریه‌ها از مسیر مجاری تنفسی نیمه‌بسته‌اند، مجاری تنفسی در این وضعیت مرتعش می‌شوند و چنین خروپف‌هایی ایجاد می‌کنند. کمبود اُکسیژن ناشی از این وضعیت، مغز را به‌گونه‌ای بازتابی وادار به بیداری می‌کند و درنتیجه آن کودک در سرتاسر شب، دوره‌های گذرایی از بیداری را تجربه می‌کند

داده‌های گردآوری‌شده طی قرن گذشته از بیش از ۷۵۰.۰۰۰ دانش‌آموز پنج تا هجده‌ساله، آشکار می‌سازد که آن‌ها هر شب در مقایسه با همتایان یک‌صد سال پیش خود، دو ساعت کمتر می‌خوابند

- البته در برخی موارد، هدف شکنجه‌گران هم اخذ همین اعترافات نادرست است. مطالعه‌ای که به‌تازگی انجام گرفته است نیز نشان می‌دهد که یک‌شب محرومیت از خواب، احتمال آنکه فردی درستکار به‌اشتباه انجام عملی را که مرتکب نشده است، اعتراف کند، دو تا حتی چهار برابر افزایش خواهد داد؛

متأسفانه، نه جامعه و نه نگرش والدین ما به‌گونه‌ای نیست تا بتواند نیاز بیشتر نوجوانان به خواب را درک کند یا بپذیرد و بداند نوجوانان از منظر زیست‌شناختی طوری برنامه‌ریزی‌شده‌اند که به میزان خوابی بیش از والدین‌شان احتیاج دارند. اینکه والدین به خاطر الگوی خواب فرزندان نوجوانان خود احساس سرخوردگی کنند، کاملاً قابل‌فهم است، چراکه به گمان آنان الگوی خواب نوجوانان‌شان بازتابی از یک انتخاب آگاهانه است و نه ناشی از قانونی زیستی؛ اما واقعیت این است که الگو کاملاً غیرارادی، غیرقابل‌مذاکره و به‌شدت زیستی است. خردمندانه این است که ما والدین این واقعیت را بپذیریم، از آن استقبال کنیم، تشویق و تحسینش کنیم تا مبادا فرزندان‌مان متحمل نابهنجاری‌های رشدی مغزی شوند یا در معرض خطر ابتلای به بیماری‌های روانی قرار بگیرند.