کتاب چرا می خوابیم؟

نویسنده سورئالیست فرانسوی سن-پل-بو نیز ازجمله افرادی بود که به‌خوبی نیروی آفرینش‌گر رؤیابینی را درک کرده بود. گفته می‌شود، او بر در اُتاق‌خوابش تابلویی آویزان کرده بود که بر رویش نوشته شده بود: «مزاحم نشوید: در حال سُرایش شعر»

پاسخ دیدگاه تکاملی به این سؤال که چرا می‌خوابیم، تنها به پیچیدگی این معما می‌افزاید. از منظر این دیدگاه مهم نیست خواب چه مزایایی برای شما به همراه دارد، درهرحال خوابیدن احمقانه‌ترین پدیده زیستی به‌نظر می‌رسد. وقتی خواب هستید، نمی‌توانید به گردآوری غذا بپردازید؛ نمی‌توانید اجتماعی شوید؛ نمی‌توانید جفتی بیابید و تولیدمثل کنید؛ نمی‌توانید فرزندان‌تان را پرورش دهید یا از آن‌ها محافظت کنید؛ بدتر از همه این‌ها، خواب شما را در وضعیتی آسیب‌پذیر نسبت به شکار شدن قرار می‌دهد. به‌طورقطع خواب یکی از گیج‌کننده‌ترین رفتارهای انسانی است.

قادر بودیم تا با خواندن اسکن‌های مغزی، ماهیت رؤیاهای افراد را حتی قبل از آنکه خودشان در موردش به ما بگویند، پیش‌بینی کنیم. اگر فعالیت حرکتی کمی در بخش‌های حرکتی مغز وجود داشته باشد اما فعالیت بصری و هیجانی مغزی زیادی موجود باشد، پس رؤیای مربوطه باید دارای مؤلفه‌های حرکتی اندکی باشد و درعین‌حال سرشار باشد از اشیا و صحنه‌های بصری و مؤلفه‌های هیجانی نیرومند - و بالعکس. دقیقاً همین‌گونه آزمایش‌ها را اجرا کردیم و آنچه یافتیم این بود: توانستیم با اطمینان، قالب رؤیای فرد را پیش‌بینی کنیم - اینکه آیا بصری‌اند، حرکتی‌اند، سرشار از هیجانات‌اند، کاملاً عجیب‌وغریب و غیرمنطقی‌اند؟ - و این پیش‌بینی‌ها قبل از آنکه خود افراد تجارب خود، حین رؤیاهایشان را برای ما شرح دهند، ممکن بودند.

برای شناسایی علائم خواب ناکافی می‌توان سؤالات دیگری نیز پرسید: اگر برای بیدار شدن از زنگ ساعت استفاده نمی‌کنید، آیا بیشتر از زمان موردنظرتان می‌خوابید؟ (اگر چنین است، پس طبیعتاً به خواب بیشتری نیاز دارید). آیا وقتی در حال مطالعه مطلبی هستید، ناگزیرید برای درک عبارتی، دوباره (و شاید چندباره) همان عبارت را بخوانید؟ (این پدیده اغلب علامت مغزی خسته و کم‌خواب است). آیا گاهی حین رانندگی، رنگ چراغ‌های چند چراغ راهنمای آخری را که از آن‌ها عبور کرده‌اید فراموش می‌کنید؟ (اغلب، علت این فراموشی‌ها صرفاً حواس‌پرتی است اما فقدان خواب نیز از دلایل متداول بروز این‌گونه فراموشی‌هاست).

هیچ‌یک از پزشکانی که برای نخستین بار کورک را معاینه کردند نتوانستند عامل بی‌خوابی‌های او را بیابند و برخی هم به تشخیصی نامرتبط به خواب، نظیر تصلب بافت چندگانه (MS) رسیدند. بی‌خوابی کورک درنهایت تااندازه‌ای پیشرفت کرد که او دیگر اصلاً قادر به خوابیدن نبود؛ حتی پلک بر روی‌هم نمی‌گذاشت. هیچ داروی خفیف یا حتی سنگین خواب‌آوری نمی‌توانست مغز او را از چنگال بیداری دائمی بیرون بکشد. اگر کورک را در آن وضعیت ملاقات می‌کردید به‌وضوح استیصال ناشی از بی‌خوابی را در او می‌دیدید. با نگاه کردن به چشمانش، احساس خستگی به شما دست می‌داد. پلک‌هایش به‌گونه رنج‌آوری آهسته باز و بسته می‌شدند، گویی می‌خواستند دیگر باز نشوند، و برای روزهای متمادی بسته باقی بمانند. پلک‌ها با بازو بسته شدن‌شان به نومیدانه‌ترین شکل ممکن، عطش خود برای به خواب رفتن را تلگراف می‌کردند.

اگر برای بیمار مبتلا به نارکولپسی لطیفه‌ای بامزه تعریف کنید، احتمالاً خواهید دید که مقابل شما پخش زمین خواهند شد. اگر ناگهان به داخل اُتاق بروید و سعی کنید تا این بیماران را غافلگیر سازید، شاید در همان حالی که با چنگال مشغول خوردن غذا هستند به شکلی خطرناک روی میز غذاخوری ولو شوند. حتی ایستادن زیر دوش آب گرمی دلپذیر می‌تواند به‌اندازه کافی برای بیمار تجربه‌ای خوشایند تلقی شود که پاهایش را سست سازد و به فقدان کنترل عضلانی و سقوط کامل و خطرناک او منتهی شود.

الهه شعر و موسیقی، خواب، حماسه‌ها و ایده‌های ادبی بی‌شماری را برانگیخته است. برای مثال داستان‌نویس انگلیسی ماری شلی را در نظر بگیرید؛ او که شبی تابستانی در سال ۱۸۱۶ را در یکی از املاک لُرد بایرون در کنار دریاچه ژنو گذرانده بود، رؤیایی بسیار ترسناک را از سر می‌گذراند. همین رؤیا بود که ایده نگارش داستان گوتیکی فرانکنشتاین را در اختیار شلی قرار داد.

اگر خواب در خدمت یک کارکرد قطعی حیاتی نباشد، دوام آن بزرگ‌ترین اشتباهی است که فرایند تکامل تاکنون مرتکب شده است

وقتی صبح از خواب بیدار می‌شوید، آیا می‌توانید دوباره به بستر بازگردید و تا ساعت ده یا یازده قبل از ظهر خواب‌تان را ادامه دهید؟ اگر پاسخ شما «بله» است پس احتمالاً خواب شما به لحاظ کمیت و/ یا کیفیت کافی نبوده است. سؤال دوم: آیا می‌توانید تا فرارسیدن ظهر بدون نوشیدن کافئین کارکردی بهینه و مطلوب داشته باشید؟ اگر پاسخ‌تان «نه» است، پس به‌احتمال‌زیاد برای حل مشکل محرومیت مزمن خواب‌تان به خوددرمانی روی آورده‌اید.

آیا وقتی در حال مطالعه مطلبی هستید، ناگزیرید برای درک عبارتی، دوباره (و شاید چندباره) همان عبارت را بخوانید؟ (این پدیده اغلب علامت مغزی خسته و کم‌خواب است).