بریده‌هایی از کتاب روح نماز

انسان تا پیش از این می‌گفت: «من علم دارم، قدرت دارم، حیات دارم، پول دارم، ریاست دارم، آقایی دارم و...» اما وقتی در وادی عبودیّت قدم گذاشت یک‌به‌یک این‌ها را رها کرده و می‌گوید: «خدایا من گمان می‌کردم که مالک این‌ها هستم، اما این‌ها همه امانت و از آن توست و من، فقیر محض و تهی‌دستم». به‌واسطهٔ این عبودیّت، انسان تمام داشته‌های خیالی خود را از دست می‌دهد؛ البته نه به این معنا که آن‌ها از بین می‌روند، بلکه انسان هر اندازه از این تعلّقات را که رها می‌کند، حقیقت آن از جانب خداوند در وجودش دوباره ایجاد می‌گردد.

«باید مسافر با خود همراه دارد کتاب «مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه» را که از امام صادق (ع) است؛ زیرا این کتاب، کتابی لطیف و شریف در بیان راه سلوک به طرف خداوند متعال و توجه به سوی او و راهنمای دستیابی به اسرار سیر و سلوک است و اسرار مطویه در خود را در اختیار و دسترس خواننده می‌گذارد و خلاصه کلام آن که فواید این کتاب بسیار و حجم آن کم است. به عبارت دیگر کثیر المعنی و قلیل اللفظ است».

آدمی گاه گمان می‌کند که با بخشیدن قسمتی از مال خود، اهل انفاق شده، از حجابِ دلبستگی به مال خارج گردیده و یا از صفت بُخل نجات پیدا کرده است، در حالی که اگر واقع‌بینانه بررسی کنیم، درمی‌یابیم که شخص با جُود و بخشش خود تلاش کرده است تا به مقام و درجه‌ای برسد. در واقع آدمی جُود و بخشش می‌کند تا برای خود شأن و منزلتی بیابد. چنین شخصی دلبستگی به مال را رها می‌کند و به دلبستگی دیگری به نام من‌بودن و کسی‌شدن، وابسته می‌شود.

گاهی پنجاه سال نماز نه‌تنها انسان را بالا نمی‌برد بلکه به انسان ضربه نیز می‌زند؛ زیرا باطن نماز عبودیّت و بندگی است و چه بسا عده‌ای نعوذبالله نمازشان باعث عُجب و غرور می‌شود؛ یعنی نماز در مسیر معکوسِ خود حرکت کرده و انسان را از خداوند دور می‌کند. برای اینکه انسان به چنین آفتی دچار نشده و از حقیقت نماز محروم نگردد و نماز در او اثر منفی نگذارد؛ باید سعی کند آداب باطنی و اسرار نماز را بشناسد.

(کسی که نمازهای واجب را در اول وقت ادا کند و حدود آنها را حفظ نماید. فرشته آن را سپید و پاکیزه به آسمان می‌برد. نماز (به نمازگزار) گوید: خدا تو را نگاه دارد همان‌گونه که مرا نگاه داشتی؛ مرا به ملکی بزرگوار سپردی. و کسی که نمازها را بی‌سبب به تأخیر اندازد و حدود آن‌ها را حفظ نکند، فرشته نماز او را سیاه و تاریک به آسمان برد در حالی‌که نماز با صدای بلند به نمازگزار گوید: مرا ضایع کردی، خدای تو را ضایع کند، آن‌چنان که مرا ضایع کردی، و خدا تو را مراعات نکند آن چنان‌که تو مرا مراعات نکردی).

مؤمنی که با اختیار خود کار کرده و رشد می‌کند و بالا می رود برای نجات نیازی به بلا و مصیبت ندارد؛‌

بر خلاف تصور عموم ما که گمان می‌کنیم نماز رفتاری است که وقتی انجام شد تمام می‌گردد، نماز واقعیتی دارد که حرکت می‌کند و با عبور از عوالم مختلف، بالا می‌رود و سخن می‌گوید و در هر عالم، ظهور و ادراکی دارد

اگر بخواهیم همهٔ اعمال دین مبین اسلام را تا حد ممکن خلاصه کنیم باید بگوییم تمام آنچه حضرت پیامبر اکرم (ص) به عنوان دین آوردند، همه در یک کلمه خلاصه می‌شود: «توحید».

خداوند متعال همهٔ عبادات را قرار داده تا کم‌کم ارادهٔ نفس انسان در مملکت بدن، قوّت پیدا کند و تمام بدن تحت تدبیر عقل قرار بگیرد تا آن‌جا که عقل حاکم شده و بدن مطیع و فرمانبردار این حاکم گردد

«خداوندا، تو خود از حال ضعیف و بیچارگی ما آگاهی و می‌دانی که ما بدون دستگیری ذات مقدّس تو از دست دشمنی با این قدرت و قوّت راه گریزی نداریم. خدایا اگر لطف و رحمت تو نباشد، این دشمن قوی پنجه ما را به خاک هلاکت می‌اندازد و به ظلمت و شقاوت گرفتار می‌کند. تو را به خاصان درگاهت و مَحرمان بارگاهت قسم می‌دهم که از ما متحیّران وادی ضلالت دستگیری فرما و قلوب ما را از غّل و غشّ و شرک و شکّ پاک فرما، انَّکَ وَلِیُّ الهِدایَة».

بدون شک ذره‌ای عُجب و غرور در عبادت،‌ تمامی آثار آن را به‌طور کُل نابود می‌کند؛ زیرا سِرّ عبادت، عبدشدن و احساس‌ذلّت‌کردن است، در حالی‌که عجب و خودپسندی و تمجید از خود، به‌معنای اظهار ربوبیّت بوده و با ابراز عبودیّت در تضاد است.

قلب، قبلهٔ لسان شده و زبان دنبالۀرو قلب و پیرو و تابع آن باشد. امام صادق (ع) می‌فرمایند:‌ «فَاجْعَلْ قَلْبَکَ قِبْلَةً لِلِسانِکَ، لا تُحَرِّکْهُ الّا بِاشارَةِ الْقَلْبِ وَ مُوافَقَةِ الْعَقْلِ وَ رِضَی الایمان»(پس، دل خویش را قبلهٔ زبان خود قرار ده. زبان را به حرکت نیاور مگر به اشاره دل، و اجازه عقل، و رضای ایمان).

چرا هنگام تشرّف به حرم مطهر، در و دیوار را بوسیده و یا اصرار دارید خود را به ضریح برسانید؟ یا چرا در آداب زیارت آمده است که زائر خود را به قبر رسانده و صورت بر قبر بگذارد؟ یکی از اسرار این دست اعمال و رفتار، آن است که چون ظاهر انسان به باطنش متصل است، هنگامی که دست بلند کرده و پنجره‌های ضریح را می‌گیرد و ضریح را می‌بوسد، هم‌زمان در قلب خود ارتباطی با امام (ع) پیدا می‌کند. خم‌شدن و احترام‌گذاشتن و بوسیدن عتبهٔ مبارکه نیز رابطهٔ عاطفی و محبت‌آمیزی را در قلب زائر نسبت به امام (ع) ایجاد می‌کند که در غیر این حالت وجود ندارد. انسان وقتی در قلب خود به اهل‌بیت عصمت و طهارت (ع) محبّت دارد، به‌سبب این علاقه و ارادت در و دیوار و پنجره حرم‌های مطهرشان را می‌بوسد و چون این در و دیوار منسوب به آن بزرگواران است، محبّت قلبی زائر محکم‌تر و استوارتر می‌شود.

ذهنی که درگیری و مشغولیت دارد و از اول نماز به فکر خرید و کسب‌وکار یا به فکر درس و بحث و امثال این مشغولیات روزمره است، به‌طور طبیعی به‌دنبال تمرکز بر یاد خداوند سبحان نیست لذا حقیقت عبادت که تثبیت عبودیّت و بندگی در قلب است،‌ در وجود او محقّق نمی‌گردد.

به گفتهٔ بزرگان اگر کسی بخواهد معیار انسان‌بودن خود را مشخص کند و بداند که در انسانیت تکامل پیدا کرده یا خیر، ملاک همین یک کلمه است. انسان باید باطنِ خود را بررسی نموده و ببیند میزان دریافتش از توحید و میزان عبودیّتش در برابر پروردگار چه مقدار است.

در این عالم فقط یک وجود مستقل حکم‌فرماست که ارزش دارد انسان به او دل بدهد و تمام توجه‌اش به او باشد و آن وجود خداوند متعال است و ماسوای او ارزش توجه‌کردن و دل‌دادن ندارد.

هرچه نظر انّیّت و أنانیت و خودبینی و خودخواهی در انسان غالب باشد، از کمال انسانیت دور و از مقام قرب ربوبیّت مهجور است».

بلا و مصیبت، باعث کاهش بار گناه و در نتیجه عامل پاک‌دامنی و سبک‌باری مؤمن می‌شود. البته صبر در بلا، و توجه به خداوند در حال مصیبت، می‌تواند موجب رشد و ترقی انسان گردد

واقعیت اشیا بسیار عمیق‌تر از دریافت ماست؛ زیرا توانایی دستگاه‌های ادراکی و گیرنده‌های ما، محدود است و این دستگاه‌ها نمی‌توانند همهٔ واقعیت را دریافت نمایند و تنها بخشی از آن را دریافت می‌کنند.

هر عمل انسان دارای باطن و ملکوت خاص خود است و اعمال تا قیامت باقی می‌مانند، از مسلّمات است.