بریده‌هایی از کتاب روح نماز

اصل و اساس مسئلهٔ نفی خواطر همین دو مسئله است: اول آنکه انسان محبّت غیرخدا را از قلب خود خارج کند و دوم آنکه نفس قوّت خاطر پیدا کرده تا بتواند در برابر مسائل وارده، ایستادگی نماید. در کتب اخلاق برای نفی خواطر موارد دیگری نیز بیان شده است از جمله اینکه: انسانی که هنوز ریشهٔ محبّت به دنیا را قطع نکرده، حداقل تلاش کند تا محبّت دیگری به علایقش اضافه نشود و سبب ایجاد خواطر جدید نگردد.

از حضرت صادق (ع) منقول است که: «... أَمَّا فِی الْقِیامَةِ، فَکلُّکمْ فِی الْجَنَّةِ بِشَفَاعَةِ النَّبِی الْمُطَاعِ، أَوْ وَصِی النَّبِی، وَ لکنِّی- وَ الله- أَتَخَوَّفُ عَلَیکمْ فِی الْبَرْزَخِ»(در قیامت همه شما شیعیان به شفاعت پیامبری که اطاعتش کردید و یا وصی ایشان حضرت امیرالمؤمنین و اولاد طاهرینش داخل بهشت می‌شوید، اما به خدا سوگند آنچه بر شما می‌ترسم برزخ است). به بیان دیگر حضرت می‌فرمایند:

رفق و مدارا و مجاهده با یکدیگر قابل جمع هستند به این طریق که شخص عملی را انتخاب کند که توان مداومت بر آن را در خود ببیند و به‌تدریج با شیبی بسیار کم آن را ارتقا دهد. مثلاً شخص در ابتدا مقیّد به خواندن نمازهای واجب در اول وقت شود، بعد از مدتی فقط سه رکعت نماز شب (۲ رکعت شفع و یک رکعت وتر) بخواند و آهسته‌آهسته بعد از چند ماه دو رکعت نافله به آن اضافه کند تا پس از یک سال با اضافه‌شدن هر ماه دو رکعت، یازده رکعت نماز شب تکمیل شود. بعد از تثبیت نماز شب، تلاش کند تا حداقلِ نوافل (۲ رکعت نافله صبح یا ۴ رکعت نافله ظهر) را به جا آورد و به همین طریق کم‌کم و آهسته‌آهسته به اقتضای توانایی و روحیاتش و به‌میزانی که کشش دارد، عبادت کند.

کسی که به کثرت عباداتش مغرور می‌شود،‌ عبادت را از خود می‌بیند، نه از خداوند؛ او شخصیت و منزلتی مستقل برای خود در برابر خداوند تصور کرده و با نسبت‌دادن خوبی‌ها و آثار نماز به خودش، از زمرهٔ عبودیّت خارج می‌شود.

برای انجام عبادت صحیح و تأثیرگذار، علاوه بر خشوع و طمأنینه و توجه به ذُلّ عبودیّت؛ «مراقبت از نفس در برابر وسوسه‌های شیطان» نیز جزء ضروریات است.

برخی از دشمنان اهل‌بیت (ع) که با اینکه حافظ و استاد قرائت قرآن هستند، قرآن در قیامت در آن‌ها اثر نمی‌کند! زیرا قرآن تنها با لایهٔ رویین نفس آن‌ها در تماس بوده و این گروه فقط الفاظی را که از بَر کرده‌اند، بیان می‌کنند. به همین خاطر در هنگام مرگ که لایهٔ رویین نفس از انسان جدا می‌شود، از این قرآن دیگر اثری باقی نمی‌ماند.

هنگام نماز و در سجادهٔ عبادت، بهترین لباسی را که مقتضای ادب و احترام است بپوشید و با هیئتی نماز بخوانید که با آن به دیدار بزرگان می‌روید.

عامل وحدت حقیقی نماز، نیت و قصد قربت شخص نمازگزار است و کمترین مرتبهٔ قصد قربت، این است که انسان در نمازخواندن یا در عبادت، قصد می‌کند امر الهی را که از دریچهٔ نفس پیامبر اکرم (ص) به او رسیده، امتثال کند، این نیت او را به امر پیامبر متصل می‌نماید و امر پیامبر نیز برخاسته از وحدتی حقیقی است؛ پس نماز او نیز وحدتی حقیقی و ملکوتی خاص دارد.

اعمال ما لایه و بُعد دیگری نیز دارد. وقتی کاری در عالم ظاهر که همین عالم دنیاست،‌ انجام شده و تمام می‌گردد، حقیقت و باطن آن عمل در عالمی دیگر و در مرتبه‌ای بالاتر، محفوظ باقی می‌ماند و روزی انسان با آن روبه‌رو شده و آن را خواهد دید، خواه مورد پسندش باشد یا نباشد. براساس آیات متعدد قرآن مجید، اینکه هر عمل انسان دارای باطن و ملکوت خاص خود است و اعمال تا قیامت باقی می‌مانند، از مسلّمات است.

براساس آیات قرآن کریم، کارهای ما مثل حرف‌زدن با دیگری، راه‌رفتن به سمت یک مکان، خم‌وراست‌شدن به قصد نماز و حتی روزه‌گرفتن (که به ظاهر کار محسوب نمی‌شود و یک نوع ترک‌کردن است)، دارای واقعیت و باطن خاص‌خود هستند و اگر چشم باطن انسان گشوده شود، شکل و ویژگی مخصوص به هر عمل را با اشکال مختلف می‌تواند ادراک کند.