بریده‌هایی از کتاب معادشناسی

که محبت به اولیاء آن قدر اثربخش است که گاه یک قطره اشک در محبت حضرت سید الشهداء(ع) دریاهائی از آتش را خاموش می‌کند و کار انسان را به سوی بهشت جاویدان یک سره می‌نماید. از این روست که انتهای کار همه مؤمنین و دوست‌داران اولیاء خدا بهشت است و ممکن نیست که کسی محبت پیامبر اکرم و اوصیاء آن حضرت و شیعیان خالص ایشان را درقلب داشته و به جهنم روانه گردد ولی در برزخ و نیز مراحل قیامت تا رسیدن به مرحله ظهور محبت و ربط قلبی با اولیاء خدا عقبات بسیار بسیار ترسناک و دردناکی است که محبان اولیاء خدا نیز از درد و رنج آن در امان نیستند.

اما حق این است که معاد هم جسمانی است و هم روحانی ولی نه در این دنیا بلکه در عالمی وراء این دنیا که در آنجا نیز اجسام حضور دارند و انسان در آن عالم برای خود بدنی دارد که با آن بدن در بهشت یا جهنم حضور می‌یابد و ثواب یا عقاب را می‌چشد و البته بدن دنیوی انسان نیز همچون همه موجودات به آن عالم سفر نموده و در آنجا برای شهادت حاضر می‌گردد. پس هم جزاء جسمانی درآخرت وجود دارد و هم انسان در آخرت دارای بدن است و هم بدن دنیوی انسان به آخرت سفر کرده و حضور می‌یابد و البته در کنار همه این امور روح نیز به جزاء و پاداش خویش مشغول است.

بخشی از پاداشهای بهشتیان نعمتهای جسمانی چون قصرها و باغها و غذاها و لباسهاست ولی بخش مهم‌تر آن نعمتهای روحی و معنوی است که عالی‌ترین آن رسیدن به درجه لقاء الله و انس با خداوند است که بهشتیان بیش از هر چیز خواهان آن هستند. جهنم نیز هم عذابهای جسمانی دارد و هم عذابهای روحی چون حسرت و احساس ذلت و شرمندگی و غصه های شدید و خستگی و فشار روحی. به همین جهت می‌گویند بهشت و جهنم و پاداش معاد هم جسمانی است و هم روحانی.

قرآن بیاموزید که قرآن در قیامت در صورت جوانی زیبا رو به نزد همنشینش می‌آید و به او می‌گوید که من همان قرآن هستم که شبها تو را بیدار نگه داشتم و روزها با روزه تشنه‌ات نمودم و آب دهانت را خشک کردم و اشکت را جاری نمودم. امروز هر جا بروی با تو می‌آیم... و به زودی کرامتی از جانب پروردگار به تو خواهد رسید پس بشارت باد تو را؛ در آن هنگام تاجی می‌آورند و بر سرش می‌نهند و برات و امانی از آتش به دست راست او می دهند و جاودانگی در بهشت را در دست چپش نهاده و دو لباس زیبا بر او می پوشانند و به او می‌گویند قرآن بخوان و بالا برو و هر آیه‌ای که بخواند درجه‌ای صعود می‌کند و بر پدر و مادرش هم اگر مؤمن باشند دو لباس زیبا می‌پوشانند و به آنها می‌گویند این لباس پاداش این است که به او قرآن آموختید. حضرت امام صادق(ع) فرمودند:

هر کس چهار بار حج بجا آورد از فشار قبر در امان است و چون بمیرد خداوند آن چهار حج را در صورتی زیبا از زیباترین صورتها در آورد و در مقابل او در درون قبرش قرار دهد و آن صورت زیبا مشغول به نمازگذاردن گردد تا هنگامی که او را از قبرش برانگیزند و ثواب نمازهای آن صورت برای این شخص خواهد بود.

وقتی مؤمن در قبر وارد شود نماز در جانب راست او می‌ایستد و زکات در جانب چپ و نیکوکاری او بر بالای سر قرار می‌گیرد و صبر در کناری قرار می گیرد؛ وقتی دو فرشته سؤال قبر وارد می‌شوند صبر به نماز و روزه و نیکوکاری می‌گوید شما به داد همنشینتان برسید، اگر نتوانستید من به فریادش می‌رسم.

(الکافی، ج ۲، ص ۱۹۰) وقتی مؤمن از قبر خارج می‌شود همراه با او صورتی خارج می‌شود وپیشاپیش او حرکت می‌کند و هرگاه مؤمن با ترسی مواجه می‌شود آن مثال به او می‌گوید نترس و ناراحت مباش و بشارت باد تو را به سرور و کرامتی از خداوند عز و جل تا اینکه در برابر خداوند می‌ایستد و خداوند با حسابی آسان از او حسابرسی می‌نماید و دستور می‌دهد که به بهشت رود و آن صورت پیشاپیش اوست و مؤمن به او می‌گوید خدا تو را رحمت نماید، چه خوب کسی بودی که با من از قبر بیرون آمدی و دائم مرا به سرور و کرامت از خداوند بشارت دادی تا اینکه به آنچه بشارت داده بودی رسیدم. تو کیستی؟ می‌گوید: من همان شادمانی و سروری هستم که تو در قلب برادر مؤمنت در دنیا داخل نموده بودی، خداوند مرا از آن آفرید تا تو را بشارت دهم.

چون عالم قیامت عالم تجرد است، حقائق به شکل تو در تو با هم موجود می‌باشند؛ لذا در آنجا هر نمازی ملکوت و چهره‌ای دارد و مجموعه نمازهای انسان ملکوت و چهره‌ای و هر انفاقی ظهوری و مجموعه انفاقها ظهوری و مجموعه اعمال صالحه چهره و ظهوری و مجموعه اعمال سیئه نیز چهره و ظهوری و ...

در حقیقت تمام وعده‌های الهی چیزی نیست جز بیان روابط تکوینی و غیرقابل تغییر دو عالم دنیا و آخرت که خداوند از سر شفقت ورحمتش آن را برای بندگان بیان نموده و راهنمائی کرده است و چون همه چیز و همه کار در عالم به دست خداست خداوند همان نعمتهای بهشتی و همان عذابهای اخروی را به خودش نیز نسبت داده و فرموده که اوست که در آخرت پاداش می‌دهد. انسان وقتی گناه می‌کند خود بخود تاریک می‌شود و واقعاً مانند کسی است که دستی به آتش نهاده است و وقتی توبه می‌کند (یعنی رو به درگاه خدا آورده و قلبش را به او متصل می‌نماید) نورانی می‌شود و مانند کسی است که مرهمی بر دست سوخته نهاده و اثر آن سوختگی را از بین برده است و وقتی به عبادت و طاعت مشغول می‌شود مانند کسی است که غذائی مقوی خورده و بدنش رشد کرده است.

افرادی که گرفتار عالم هوی و هوسند و از عالم طبع عبور نکرده‌اند صورتهای ملکوتی را ادراک نمی‌کنند. آتش هست ولی در عین آنکه در میان شعله‌های آن میسوزند ادراک سوختن نمی‌نمایند. عیناً مانند شخصی که در زیر چاقوی جرّاحی جرّاح قرار گرفته، دل و کلیه‌اش را پاره می‌کند و از بدن او خون جاری میشود امّا چون حسّ ندارد و بیهوش است ادراک نمی‌کند؛ وقتی که به حال آمد می‌فهمد چه بر سرش آمده است. آن وقت درد را احساس می‌کند، و شروع به گریه و فغان می‌نماید.

محصول همه اعمال و نیات همان نفس انسان است؛ چون با هر عملی انسان زاویه‌ای از زوایای نفس را ساخته و روشن یا تاریک می‌نماید. اثری که انسان با «عمل» و «نیت» در طول زمان «کسب» می‌کند، مانند معدل همه نمرات است و بهشتی یا جهنمی بودن او را رقم زده و زندگی جاوید او را می‌سازد.

مردی از امّتم را بر روی صراط دیدم که همچون برگ خشک خرما در روز تند باد، می‌لرزید. ناگهان حسن ظنّ او به خداوند به نزدش آمد و لرزش و اضطراب او آرام شد و بر صراط حرکت کرده و عبور نمود. و مردی از امّتم را بر روی صراط دیدم که گاهی نشسته خود را می‌کشَد و گاهی بر سینه می‌خیزد و گاهی به صراط آویخته می‌شود. پس صلوات و سلامی که بر من فرستاده بود به نزدش آمد و او را بلند نمود تا وی بر پاهایش ایستاد و بر صراط حرکت کرد و عبور نمود...» (أمالی صدوق، ص ۲۳۰)

بدون داشتن ولایت اولیاء خدا نمی توان این مسیر را طی کرد؛ لذا فرموده‌اند یکی از مواقف صراط تجلی ولایت حضرت أمیرالمؤمنین(ع) است که هر کس برات ولایت آن حضرت را داشته باشد عبور می‌کند و گرنه متوقف می‌گردد. پس آنچه هر کس از صراط می‌بیند تجلی نفس و اعمال خود اوست که همیشه در عالم قیامت بوده و او اکنون آن را مشاهده می‌نماید، و گرنه کسانی که زودتر در عالم قیامت حضور یافته‌اند زودتر نیز این موقف را مشاهده کرده و سیر هر کس را هم متناسب با خودش دیده‌اند.

تجلی صراط برای کسانی که تقوا پیشه کرده و از آتش به دور بودند پلی پهن و گسترده است و برای کسانی که در نزدیکی گناه و معصیت به سر می‌بردند نازک و باریک. برای برخی روشن و نورانی است و برای برخی تاریک و ظلمانی، برخی مسیر را سینه خیز و آهسته می‌روند و برخی چهار دست و پا و برخی پیاده و آرام و برخی دوان دوان و برخی با مرکب و برخی پرواز می‌کنند و این سرعتها تابع سرعت سیر انسان در دنیا به سوی خداست. برخی گاه در آتش می‌افتند و کمی درنگ می‌کنند و دوباره نجات می‌یابند و برخی می‌افتند ولی با دستشان خود را آویزان نگه می‌دارند و کمی می‌سوزند و باز روی پل می‌آیند و حرکت را ادامه می‌دهند و برخی نیز در آتش می‌افتند و برای همیشه همانجا باقی می‌مانند و صراطشان منتهی به جهنم می‌شود.

پس از ورود در جهنّم ما کسانی را که تقوی پیشه ساخته‌اند نجات می‌دهیم، و ستمگران را که در دوزخ به رو به زانو در افتاده یَله و رها می‌نمائیم». انسانها در دنیا مسیری را از آغاز تولد تا لحظه مرگ طی می‌کنند. اگر کسی در این مسیر به شکل صحیح حرکت کند و راهش هیچ کجی نداشته باشد باید هیچگاه به دنیا آلوده نشده و فقط از آن در راستای تقرب به خدا استفاده نماید. چنین زندگی و روشی را «صراط مستقیم» یا «صراط دنیا» می نامند. صراط مستقیم مسیر حرکت دنیوی معصومین است. این مسیر حرکت در آخرت چون پلی تجلی می‌کند که از لبه جهنم آغاز می‌شود و پایان آن به بهشت ختم می‌گردد. این پل را در زبان دین «صراط»

کفار و منافقین چون در تنگی و محدودیت شدیدی به سر می‌برند سیرشان در عالم عرض و حساب دهها و صدها برابر مؤمنین باقی است خصوصاً که آثار تاریک اعمالشان همگی باقی است و باید در همه آنها نیز سیر نمایند. بزرگان علم حکمت و دانشمندان فیزیک در حقیقت زمان زیاد سخن گفته‌اند و نظرات گوناگونی ارائه نموده‌اند. گاه آن را حقیقتی مستقل در جهان ماده دانسته اند و گاه آن را محصول حرکت فلک یا حرکات درونی اشیاء شمرده‌اند و گاه حقیقت مطلق زمان را انکار کرده و هم زمانی را به جای زمان نشانده و به نسبیت زمان معتقد گشته اند.

اعمالی که انسان از آن توبه نموده در آخرت مشاهده می‌شود ولی خداوند از کنار آن به آسانی می‌گذرد و به تعبیری حسابی از آن نمی‌کشد چون اثر آن در نفس انسان با توبه از بین رفته است و نیز اعمال دیگری که به واسطه انجام خیرات اثرش محو شده و ظلمتش از نفس انسان زدوده گشته است حساب و بازخواستی ندارد. از این رو حساب کفار بسیار سخت و دشوار و حساب مؤمنان آسان است و مخلَصین هیچ حساب و بازخواستی ندارند چون تمام وجودشان نور محض شده و جائی برای بازخواستشان باقی نیست.

در میزان چیزی سنگین‌تر از صلوات بر محمد و آل محمد نیست و در قیامت اعمال کسی را یک به یک محاسبه و وزن می‌کنند و اعمالش برای نجات او کافی نیست و میزان سبک می‌شود؛ آن گاه صلواتش را بر پیامبر بیرون می‌آورد (و ربطش با آن حضرت از درونش طلوع می‌کند) و آن را در میزان می‌آورند و میزانش سنگین شده و نجات می‌ِیابد

سنگین‌ترین عمل در میزان اعمال آن عملی است که بیش از هر چیز انسان را به سوی خدا حرکت می‌دهد که چیزی نیست جز محبت و ربط قلبی با اولیاء خدا.

در قیامت یک میزان کلی برای همه انسانها وجود دارد که نفس امام است؛ نفس امام به عنوان یک خط کش طلوع می نماید و هر کس را با آن می سنجند تا ببینند چقدر خود را با آن یکرنگ و یک شکل نموده و از آن بهره گرفته است. به هر مقدار که با آن مطابق بود به راه سعادت راه یافته و هر قدر از آن دور بود از سعادت محروم می شود. از این رو در زیارت حضرت امیر المؤمنین(ع) می‌خوانیم: «السَّلَامُ عَلَی مِیزَانِ الاعْمَالِ وَ مُقَلِّبِ الاحْوَال»‌. علاوه بر آن هر عملی برای خود میزانی دارد، نماز میزان و شاخصی دارد و زکات و حج و صله رحم و امر به معروف و ... که هر کدام را با میزان و شاخص خود می سنجند وهمه اینها در عالم تجرد ظهور کرده و انسان خود می بیند که نمازش چقدر از نماز حقیقی بهره دارد و چه میزان از آن ناقص است.