بریده‌هایی از کتاب استاد

خدایا، عشق خودت، عشق به آنچه تو دوستش داری، عشق به کسی که تو را دوست دارد و عملی را که مرا به عشق تو برساند، به من روزی کن. خدایا، عشق خودت را محبوب‌ترین چیز پیش من قرار بده.

نماز اول وقت را مربی هر انسانی می‌دانست که می‌شود با مراعات آن، به کمال رسید:

مبادا به بهانه بهشت، از بهشت‌آفرین غافل شوید.»

به شاگردانش توصیه کرده بود این دعا را در قنوت نمازهای واجب و مستحبشان بخوانند: «اللَهُمَّ ارْزُقْنی حُبَّک وَ حُبَّ ما تُحِبُّهُ وَ حُبَّ مَنْ یحِبُّک وَ الْعَمَلَ الَّذی یبَلِّغُنی إلَی حُبِّک وَ اجْعَلْ حُبَّک أَحَبَّ الاشْیاءِ إلَی». خدایا، عشق خودت، عشق به آنچه تو دوستش داری، عشق به کسی که تو را دوست دارد و عملی را که مرا به عشق تو برساند، به من روزی کن. خدایا، عشق خودت را محبوب‌ترین چیز پیش من قرار بده.

این جمله تا آخر عمر از زبان استاد قطع نمی‌شد: «من هیچی ندارم». تخلّص شعری‌اش را هم «مسکین» انتخاب کرده بود. وقتی با شاگردان راه می‌رفت، پشت سر همه حرکت می‌کرد. هرچه شاگردان اصرار می‌کردند «آقا شما جلو باشید»، می‌گفت: «نه، من عقب می‌آیم. شما جلو بروید.» یک مرتبه به شاگردان گفته بود: «خدا شاهد است من آن کسی که شما فکر می‌کنید نیستم... من هم یکی هستم مثل شما. از کجا معلوم؟ شاید آن «جاسم جاروکش» در روز قیامت به راحتی عبور کند و من مدت‌ها در صحرای قیامت منتظر بمانم!»

پرسیدم: «در مواقع اضطرار و گرفتاری و بن‌بست، چه در امور دنیوی چه در امور اخروی، از کدام ذکر کمک بگیرم تا مشکل حل شود؟» در جواب گفت: «ابتدا پنج مرتبه صلوات بفرست. سپس پنج مرتبه آیت‌الکرسی را تلاوت کن. بعد این ذکر را در قلب خود بدون آنکه به زبان بیاوری آن قدر بگو تا مشکل برطرف شود:‌ اللَهُمَّ اجْعَلْنِی فی دِرْعِک الْحَصینَةِ الَّتی تَجْعَلُ فِیها مَنْ تَشآءُ.» خدایا! مرا در زره محکم خود قرار بده، همان زرهی که هر که را بخواهی در آن قرار می‌دهی.

پس از توبه، واجب‌ترین چیز بر ما پرهیز از گناهان صغیره و کبیره است تا جائیکه توان و قدرت و استطاعت داریم!.» «پس (ای برادران عزیز) دستور توبه را در شب جمعه اول ماه (رجب) یا روز جمعه؛ و یا روز یکشنبه آن، انجام داده نماز توبه را بخوانید؛ سپس آنها را در روز یکشنبه دوّم همان ماه تکرار و اعاده نمائید.

آگاه و متوجه باش! که ماههای حرام از راه رسید؛ بیدار باش! تا اینکه برای مسافرت خویش توشه برداری و این فرصت را از دست مده و غنیمت بشمار! - شبهای آن را به بیداری و روزهای آن را به روزه گرفتن سپری نما، بشکرانه اینکه خداوند لطف خویش را عام و شامل همگان فرموده است! - و شب را جز به مقدار کمی استراحت و خواب سپری مکن؛ و نماز شب را بنحو تهجّد و بیدار و خواب بجای آور (یعنی چند رکعتی نماز بخوان و مقداری بخواب و سپس بیدار شو و به همین ترتیب عمل نمای، تا نافله شب پایان پذیرد) و چه بسیارند عاشقانی که هرگز در شب نمی خوابند!

یک روز به دکان سبزی‌فروشی رفته بودم. دیدم آقای قاضی خم شده و دارد کاهو سوا می‌کند؛ ولی فقط کاهوهایی را برمی‌دارد که پلاسیده است و برگ‌های ضمخت دارد. کاهوها را با مغازه دار حساب کرد، زیر عبا زد و راه افتاد. دنبالش راه افتادم: «سؤالی دارم! چرا برعکس همه، این کاهوهای خراب را سوا کردید؟!» گفت: «آقاجانِ من! این مرد فروشنده، آدم بی‌بضاعت و فقیری است. من گهگاهی به او کمک می‌کنم ولی نمی‌خواهم چیزی بلاعوض به او داده باشم، مبادا عزت و آبرویش از بین برود و خدای ناخواسته عادت کند به مجّانی گرفتن و در کسب و کار ضعیف شود. می‌دانستم که این کاهوها خریدار ندارد و ظهر که این آقا دکان خود را ببندد، همه را بیرون می‌ریزد. برای ما که فرقی ندارد کاهوی لطیف و نازک بخوریم یا از این کاهوها...!»

وقتی خواستیم برویم، رو کرد به من: «باید با مردم با روی گشاده و خندان برخورد کنی. باید دلت را به روی آن‌ها باز کنی و آن چنان با آن‌ها روبرو بشوی که گویی جز دوری آن‌ها غمی به دل نداری. باید به آن‌ها با تمام وجود ابراز محبت کنی. البته همه این‌ها در صورتی خوب است که مورد رضای خدا باشد. هنر این است که در همین گپ و گفت‌ها هم خدا را حاضر ببینی و از یادش غافل نشوی!»

«... اما وصیت‌های دیگر: عمده آن‌ها نماز است. نماز را بازاری نکنید. اوّل وقت بجا بیاورید و با خضوع و خشوع. اگر نماز را حفاظت کردید همه چیزتان محفوظ می‌ماند. تسبیح صدّیقه کبری (س) و آیت‌الکرسی در تعقیبات نماز ترک نشود. و در مستحبّات، در زیارت حضرت سیدالشّهداء مسامحه نکنید. روضه هفتگی ولو دو سه نفر باشید اسباب گشایش امور است. اگر از اوّل عمر تا آخرش در خدمت آن بزرگوار از تعزیه و زیارت و... بجا بیاورید، هرگز حقّ آن بزرگوار ادا نمی‌شود. اگر روضه هفتگی ممکن نشد، دهه اوّل محرم ترک نشود.

پرسیدم: «در مواقع اضطرار و گرفتاری و بن‌بست، چه در امور دنیوی چه در امور اخروی، از کدام ذکر کمک بگیرم تا مشکل حل شود؟» در جواب گفت: «ابتدا پنج مرتبه صلوات بفرست. سپس پنج مرتبه آیت‌الکرسی را تلاوت کن. بعد این ذکر را در قلب خود بدون آنکه به زبان بیاوری آن قدر بگو تا مشکل برطرف شود:‌ اللَهُمَّ اجْعَلْنِی فی دِرْعِک الْحَصینَةِ الَّتی تَجْعَلُ فِیها مَنْ تَشآءُ.» خدایا! مرا در زره محکم خود قرار بده، همان زرهی که هر که را بخواهی در آن قرار می‌دهی.

کسی آمده بود خدمت او وحالاتش را بیان می‌کرد. در بین حرف‌هایش گفت: «من روزی پنج جزء قرآن می‌خوانم.» آقای قاضی با تعجب جواب داد: «پنج جزء که خیلی نورانیت می‌آورد! خیلی نورانیت می‌آورد!» این جملات در میان سفارش‌های مکتوبش هم به چشم می‌خورد: «تلاوت روزانهٔ قرآن کمتر از یک جزء نباشد... بر شما باد به تلاوت قرآن کریم در شب با صوت زیبا و حزین؛ که چنین تلاوتی شراب مؤمنین است.»

«اللَهُمَّ ارْزُقْنی حُبَّک وَ حُبَّ ما تُحِبُّهُ وَ حُبَّ مَنْ یحِبُّک وَ الْعَمَلَ الَّذی یبَلِّغُنی إلَی حُبِّک وَ اجْعَلْ حُبَّک أَحَبَّ الاشْیاءِ إلَی».

اگر آرامش داشته باشد، اضافات و کثافات ته‌نشین می‌شود. راه کسب این آرامش چیست؟ سکوت. وقتی پرحرفی می‌کنیم و خودمان را به تلاطم بی‌خود می‌اندازیم، در واقع داریم نفس‌مان را زیر و رو می‌کنیم! اما اگر کسی رعایت «صَمت» و سکوت را بکند، آرام آرام این آلودگی‌ها که ته‌نشین شده، منجمد می‌شود و دیگر حرکت نمی‌کند. این طوری نفسش را تحت تسلط خود در می‌آورد...».

اگر آرامش داشته باشد، اضافات و کثافات ته‌نشین می‌شود. راه کسب این آرامش چیست؟ سکوت. وقتی پرحرفی می‌کنیم و خودمان را به تلاطم بی‌خود می‌اندازیم، در واقع داریم نفس‌مان را زیر و رو می‌کنیم!

«این بدن، مَرکب و وسیله حرکت روح ماست. باید به آن رسیدگی کرد. هرچه بهتر به آن خدمت کنید، بیشتر می‌توانید در سیر معنوی از آن استفاده کنید.»

«این حال را دوست دارم. در مقابل آن غنیّ مطلق، باید فقیرترین باشم. وقتی پول ندارم احساس نیاز بیشتری به خدا می‌کنم و توجهم به او بیشتر می‌شود. در آن حال با خود می‌اندیشم: آیا این لذایذی که از نماز می‌برم در برزخ هم نصیبم می‌شود؟!»

خدمت آقای قاضی آمده بود و از او تشرف به محضر امام زمان (ع) را طلب می‌کرد. می‌خواست استاد برایش اجازه ورود بگیرد. آقای قاضی سرش را بالا آورد. نگاهش تیز شد: «با این اخلاق بد و تندخویی در خانه، چگونه می‌شود به این مقامات رسید؟!»

آقای قاضی به شاگردان و کسانی که به دنبال راه خدا بودند، دستور داده بود روایت «عنوان بصری» را در جیب داشته باشند و هفته‌ای یکی دوبار آن را مطالعه کنند. روایت عنوان بصری معجونی کامل از دستور سلوک و آموزش سبک زندگی اسلامی و عرفانی از زبان امام صادق (ع) است. از آداب معاشرت، خلوت، غذا، تحصیل علم و تحمل سختی‌ها گرفته تا ظرایف عبودیت، تسلیم، رضا و رسیدن به مقام توحید، همه و همه در این روایت به زیباترین شکل آمده. آقای قاضی کسی را که به این روایت تعهد نداشت، به عنوان شاگرد نمی‌پذیرفت.