بریده‌هایی از کتاب نیلوفر و مرداب

پس هنگامی که از کسی خشمگین می‌شوید و دچار رنج هستید، نکوشید با انجام کاری و یا گفتن سخنی او را تنبیه کنید؛ چراکه رنج‌های بسیاری نیز درون او وجود دارد و او هم دچار رنج است. پس تنبیه او به‌هیچ‌وجه شرایط را بهبود نمی‌بخشد.

«برای آنکه شاد باشم لازم نیست به آینده فرار کنم و شادی را در آنجا جست‌وجو کنم.» ما همه عادت داریم از زندگی «اینجایی» و «اکنونی» فرار کنیم. [زیرا شادی را در مکان و زمان دیگری جست‌وجو می‌کنیم.] و همین عادت نه‌تنها در بدن که در ذهن ما نیز ایجاد تنش می‌کند. همین یکی از سرچشمه‌های مهم رنج‌های ماست.

هنگامی که رنج می‌کشیم ناخودآگاه تمایل داریم که فکر کنیم در آن لحظه فقط رنج وجود دارد و شادی متعلق به زمان و مکان دیگری است. افراد بیشتر اوقات می‌پرسند: «چرا باید رنج بکشم؟» همان‌قدر که تصور «سمت چپ» بدون «سمت راست» اشتباه است، تصور زندگی خالی از هرگونه رنج نیز اشتباه است. و همچنین تصور زندگی بدون هرگونه شادی.

ممکن است فکر کنید که تنها در قبال رنج‌ها و شادی‌های خودتان مسئول هستید، اما شادی شما بر شادی‌های تمام جهان می‌افزاید و رنج شما رنج تمام جهان است.

ـ‌حتی اگر شما روابط بین‌فردی عادی با والدین یا اجداد خودتان ندارید‌ـــــ ‌باز هم بدن و ذهن شما همان‌طور که رنج‌ها و امیدهای خود را دارد، رنج‌ها و امیدهای آنها را نیز به ارث برده است.

ما در هر یک از مراکز آموزشی پلام ویلِجمان در سرتاسر جهان، یک آبگیر‌نیلوفر آبی داریم. همه می‌دانند که برای روییدن نیلوفر‌ به گِل‌و‌لای نیاز است. اگرچه آن گِل‌و‌لای بدبوست اما رایحهٔ نیلوفر بسیار دلنشین است. اگر آن گِل‌و‌لای نباشد، نیلوفر شکوفا نمی‌شود. شما نمی‌توانید بر روی سنگ مرمر ‌نیلوفر‌برویانید. این گُل بدون گِل‌و‌لای نمی‌تواند شکوفا شود. البته ممکن است که در گِل‌و‌لای زندگی فرو رفته باشید و به‌آسانی می‌توان فهمید که گاه زندگی را گِل‌و‌لای فرامی‌گیرد. در این شرایط دشوارترین کار این است که تسلیم ناامیدی نشویم.

در زمانهٔ ما، یعنی زمانه‌ای که در آن فرهنگ رو به زوال است و عناصر هویت‌بخشِ جمعی در حال فروپاشی‌اند، نخستین واکنشِ دفاعی یک فرد، پناه‌بردن به درون خویش است. این وضعیت مانند همان حکایت مشهور کشتیِ در حال غرق‌شدن است که در آن هر کسی تنها به فکر نجات جان خودش است. در چنین زمانه‌ای رویکردهای فردگرایانه غالب است

اتفاقات ناخوشایند و ناخواسته نظیر «طرد شدن ازسوی دیگران»، «از دست دادن چیزی ارزشمند»، «رد شدن در امتحان‌های مهم»، و «مصدوم شدن در تصادفات» که گاهی در زندگی رخ می‌دهند، مانند آن اولین تیر هستند که سبب مقداری درد می‌شوند. اما دومین تیر را خودمان شلیک می‌کنیم که همان واکنش‌ها، داستان‌پردازی‌ها، و اضطراب‌های ما نسبت به اتفاقات ناخوشایند و ناخواسته‌ای است که برای ما رخ داده‌اند. تمام این موارد، دامنهٔ رنج‌های ما را وسعت می‌بخشند. بیشتر اوقات بزرگ‌ترین فاجعه‌ای که عمیقاً خود را در اندیشهٔ آن غرق می‌کنیم اصلاً اتفاق نیفتاده است

اولین کار، شناسایی رنج‌ها است و دومین کار توجه‌کردن به آنها و پذیرفتن آنها

نخستین آموزه‌هایی که بودا، پس از روشن‌ضمیرشدنش، به بشریت تقدیم کرد دربارهٔ رنج بود. آنها را «چهار حقیقت ناب» می‌نامند. چهار حقیقت ناب بودا عبارتند از: انسان رنج می‌کشد؛ برخی اعمال رنج را پدید می‌آورند؛ می‌توان رنج را متوقف ساخت (می‌توان شادکام شد)؛ و اعمالی هستند که به توقف رنج‌بردن می‌انجامند (مرحلهٔ طلوع شادی).

رنج یک منبع خارجی و عینی ایجاد درد و فشار روحی نیست. ممکن است چیزهایی مانند موسیقی با صدای بلند یا چراغ‌های پُرنور که باعث رنج شما می‌شود موجب لذت دیگران باشد. [و در مقابل،] چیزهایی هستند که موجب لذت شما می‌شوند اما دیگران را به ستوه می‌آورند. بارانی که برنامهٔ شما را برای گردش خراب می‌کند برای آن کشاورزی که مزرعه‌اش خشک شده، نعمت و مزیت است.

پس تمرین‌های ذهن‌آگاهی به‌معنای جنگیدن و یا سرکوب احساسات ناخوشایند نیست، بلکه برعکس به‌معنای در آغوش کشیدن آنها با مهربانی و عطوفت است

با این تفاسیر، اکنون می‌دانیم که چرا اولین تمرین برای دگرگون‌سازی و تسکین رنج‌ها این است که از رنج‌هایمان فرار نکنیم و با آنها روبه‌رو شویم. وقتی به عصبانیت یا اضطرابمان توجه می‌کنیم می‌توانیم رنج‌هایمان را تشخیص دهیم. رنج یک انرژی است. ذهن‌آگاهی نیز خود انرژی دیگری است که اگر بخواهیم می‌توانیم آن را فرابخوانیم تا بیاید و رنج را در بر گیرد. از همین رو، تمرین تنفس آگاهانه بسیار ضروری است، زیرا توانایی لازم را به ما می‌دهد تا در مسیر دگرگون‌سازی رنج‌ها گام‌های بعدی را محکم برداریم.

ما از خودمان می‌گریزیم چراکه نمی‌خواهیم با دردها و رنج‌هایمان روبه‌رو شویم. دردهای ما نوعی انرژی ناخوشایند هستند. ترس ما از این است که اگر سرگرمی‌هایمان را ـ‌که موجب حواس‌پرتی از رنج‌های درونمان می‌شوند‌ـــــ ترک کنیم و به خودمان برگردیم، آنگاه مقهور رنج، یأس، خشم و تنهاییِ درون بشویم. پس همچنان به فرار‌کردن از خودمان ادامه می‌دهیم

هر یک از ما صاحب بدنیم، اما همواره آن را درنمی‌یابیم. این بدن به توجه ما نیاز دارد و هرگاه لازم باشد ما را فرامی‌خواند؛ اما آن‌چنان خود را درگیر‌شغل، رایانه، تلفن، و روابط اجتماعی کرده‌ایم که ندای بدن خود را نمی‌شنویم و ارتباط خود را با آن از دست داده‌ایم. ما فراموش کرده‌ایم که حتی بدنی هم داریم.

همین‌که بتوانید توجه ذهن را به بدن، که در «لحظهٔ حال» در حال انجام کاری است، معطوف و تنش‌ها را در آن شناسایی کنید، به یک بینش مهم دست یافته‌اید. اکنون، با بهره‌گیری از همین بینش، فرایند تشخیص بیماری‌های روانی را آغاز کرده‌اید. برای دستیابی به بینش رهایی‌بخش به هشت یا بیست سال تمرین نیاز ندارید.

هنگامی که راهبی جوان بودم می‌پنداشتم برای رسیدن به بینش‌های رهایی‌بخش باید سال‌ها تلاش کرد. اما حقیقت این است که در همین لحظه می‌توانید به بسیاری از آنها دست یابید. هنگامی که تنفس آگاهانه را تمرین می‌کنید، در همان لحظه، می‌فهمید که سرشار از زندگی هستید و این تجربهٔ شگفت‌انگیزی است.

در زندگی روزمره غالباً بدن در «لحظهٔ حال» در حال انجام کاری است، اما ذهن در گذشته و آینده سِیر می‌کند یا درگیر برنامه‌هایمان است. از همین رو، ذهن و بدن در هماهنگی کامل نیستند. اما هنگامی که آگاهانه نفس می‌کشیم و تمام توجه و تمرکزمان را به این عمل معطوف می‌کنیم، ذهن و بدن را متحد و هماهنگ می‌سازیم. تنفس آگاهانه به ما این توانایی را می‌دهد که بفهمیم در لحظهٔ حال در بدن و احساسات و ادراک و جهان اطرافمان چه چیزی واقعاً در حال رخ‌دادن است.

ترس از مرگ، ترس از فقر و گرسنگی، ترس از آسیب‌های اجتماعی، ترس از فقدان و از دست دادن عزیزان، ترس از آنچه ممکن است در اثر اشتباهات امروزمان در آینده رخ دهد، ترس از ضربه‌خوردن از کسی که دوستش داریم، ترس از ضربه‌زدن به کسی که دوستش داریم.

هنگامی که یاد بگیریم چگونه رنج‌هایمان را بپذیریم، در آغوش بکشیم، و درک کنیم، بسیار کمتر ‌رنج می‌کشیم. علاوه بر این، قادر خواهیم بود پیش‌تر ‌برویم و رنج‌هایمان را برای خودمان و دیگران به درک، لذت، و شفقت تبدیل کنیم.