بریده‌هایی از کتاب سیروسلوک، منزل چهارم؛ تخلیه (پیراستن)

انسان باید در مظانّ استجابت دعا، به جای دعاهای دنیوی یا دست کم در کنار آن دعاها، از خدا بخواهد هویّت حیوانیّ او را به هویّتِ انسانی مبدّل سازد، روح تکبّر، منیّت، خودخواهی، دنیاگرایی، بخل و شهوت‌پرستی را از او بگیرد تا آدم شود.

بنابراین اگر سالک، به واجبات اهمیت دهد، از محرّمات اجتناب ورزد و در به‌جا آوردن مستحبّات و دوری از شبهات و مکروهات نیز در حدّ توان کوشا باشد و نیز همیشه حالت توبه و انابه را در خویش حفظ نماید، پروردگار عالم محبّتش را به وی عنایت می‌فرماید.

در این مجاهدت، باید با برقراری ارتباط عاطفی با خداوند و با مداومت بر نماز و همچنین با توسّل، از لطف باری تعالی نیز استمداد گردد؛ چراکه تنها خداوند است که در بن‌بست‌ها، دست انسان را می‌گیرد و راه صحیح را به وی نشان می‌دهد:

افراد ناسپاس و بی‌وفا، در مرتبهٔ اوّل، اصلاً نعمتی نمی‌بینند؛ مرتبه دوّم آن است که متوجّه نعمت می‌شوند، امّا به شکرگزاری آن نمی‌پردازند؛ در مرتبه سوّم، نعمت را انکار و آن را تکذیب کرده، در بین مردم نعمت را نقمت نشان می‌دهند؛ مرتبهٔ چهارم، مرتبهٔ فراموشی نعمت است که خود آن افراد نیز نعمت را نقمت می‌بینند و خویشتن را در محاصرهٔ سختی‌ها و مشکلات می‌یابند و به آن حق ناشناسی نیز گفته می‌شود. در مرتبهٔ پنچم، با صاحب نعمت دشمنی می‌ورزند و به عهدشکنی روی می‌آورند.

قرآن‌کریم در آیاتی، افراد ناسپاس را مورد خطاب شدید قرار داده، وعدهٔ ابتلا به سختی و تنگی معیشت در دنیا و عذاب در آخرت به آن‌ها داده است.

مداومت بر نماز و اهتمام به سجده‌های طولانی هم در رفع یا دست کم کنترل تکبّر، مؤثر است.

از این‌رو توصیه می‌شود هنگام دعا، در نماز شب، در توسّل‌ها یا در ماه مبارک رمضان و در وقت افطار، به جای دعا برای دنیا و دست کم در کنار دعاهای مادّی، درخواست اصلی از خداوند سبحان، موفقیّت در خودسازی و تهذیب نفس باشد، همه از خدا بخواهیم که دست ما را بگیرد، معلّم اخلاق ما شود و ما را به مقصود و مطلوب، یعنی مقام آدمیّت، برساند.

توجّه به غیر خداوند متعال و ارزش‌های معنوی، هیچ ثمره‌ای جز گمراهی و تباهی نخواهد داشت. دیگر اینکه اعمال نیکوی انسان، در حالی که قلبش غافل از خداست، پذیرفته نخواهد شد.

مشرک، قابلیت بهره‌مندی از عفو خداوند را از دست می‌دهد و خدا او را نمی‌آمرزد

استجابت دعا، توسّل می‌خواهد.

متأسفانه بسیاری از بندگان برای آدمیّت خود و برای تخلیهٔ نفس از صفات رذیله دعا نمی‌کنند. وقتی چنین درخواستی ندارند، انتظار استجابت بی‌جاست.

خداوند تعالی می‌فرماید: اگر با خلوص قلب مرا بخوانید و از من بخواهید، اجابت می‌نمایم.

جداَ تهذیب نفس را از خدا بخواهیم.

علم منهای تهذیب به‌درد نمی‌خورد.

محبّت، با متابعت صددرصد مصادف می‌شود و با مخالفت، تباین کامل پیدا می‌کند.

هیچ کس دو دل ندارد، همه یک دل دارند، اگر آن دل مال خداست، به غیر خدا تعلّق نخواهد داشت و چنانچه مال دیگران است، متعلّق به خدا نیست.

قرآن‌کریم از مؤمنین، چنین محبّتی را انتظار دارد: (وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْداداً یحِبُّونَهُمْ کحُبِّ اللَّهِ وَ الَّذینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ) ‌ می‌فرماید: برخی از مردم، اشیاء یا افرادی را برای خود مبدّل به بت می‌کنند و محبّتی که باید به خدای خویش داشته باشند را نثار آن بت‌ها می‌کنند. این افراد غیر مؤمنین هستند، امّا مؤمنین کسانی هستند که به خداوند سبحان محبّت می‌ورزند، آن هم مرتبهٔ والای محبّت و محبّت شدید که قرآن به آن (أَشَدُّ حُبًّا) می‌گوید. یعنی دل آنها مالامال از محبّت خداست و غیر محبّت خدا در آن راه ندارد.

انسان متکبّر، برای رهایی از شرّ صفت رذیلهٔ خود، باید در برابر دیگران، تمرینِ تواضع کند و همان زمانی که احساس می‌کند نسبت به دیگری، برتری علمی یا معنوی دارد، به آن شخص احترام بگذارد و خود را در مقابل او کوچک و ناچیز بشمارد.

بی‌اعتنایی و بی‌تفاوتی نسبت به تخیّل‌ها و توهّم‌ها و عمل بر خلاف آنچه شیاطین درون و شیاطین برون از انسان می‌خواهند، در زمینهٔ رفع صفات رذیله، تأثیر به‌سزا دارد.

سیر در تاریخ، به ما می‌فهماند که هرکس در خودسازی و تهذیب نفس نکوشد، در معرض خطر سقوط و انحراف است، گرچه عالم یا متّقی باشد.