بریده‌هایی از کتاب سیروسلوک، منزل چهارم؛ تخلیه (پیراستن)

راه عملیِ تزکیهٔ نفس، در یک کلام، مبارزهٔ منفی و عمل بر خلاف خواست صفات رذیله است.

ای بندگان من که گناهان زیادی مرتکب شده‌اید! مأیوس نشوید، به سوی من بازگردید و واقعاً توبه کنید؛ در این صورت، تمام آن گناهان را می‌آمرزم و مثل طفل تازه متولد شده، شما را پاک می‌گردانم.

اگر عمر ما صرف آدم‌شدن و رسیدن به مقام آدمیّت نشود، زندگی چه ارزشی دارد؟ یک عمر خوردن و خوابیدن و تأمین معاش و ارضای غرائز و تمایلات حیوانی، چه مقصود و مطلوبی را دنبال می‌کند؟

وقتی حسادت در کسی شعله‌ور شود، چه می‌کند؟ غیبت می‌کند، زخم زبان می‌زند و بالأخره واکنش نشان می‌دهد. راهکار از بین بردن یا سرکوب حسادت در این هنگام، آن است که نسبت به واکنش حسادت بی‌اعتنا باشد و به وسوسهٔ شیطان و تحریک او برای ارتکاب گناه، توجه نکند و علاوه بر این، با حسادت مبارزهٔ منفی کند؛ یعنی به جای غیبت، از شخص مورد نظر تعریف و تمجید کند یا به جای زخم زبان، در مقابلش تواضع نماید. به جای بدخواهی و تنگ‌نظری، خیرخواه و دعاگوی او باشد و از وی دفاع نماید.

بنابراین، سیر در تاریخ، به ما می‌فهماند که هرکس در خودسازی و تهذیب نفس نکوشد، در معرض خطر سقوط و انحراف است، گرچه عالم یا متّقی باشد.

رذیلت هفدهم: اضطراب این صفت ناپسند، بلایی بزرگ است که در دل آدمیان زبانه می‌کشد. دل‌های مضطرب مانند کشتی‌های متلاطم و در شرف غرق شدن هستند که دچار غم و اندوه و ظلمت، توأم با وحشت بسیارند. این قبیل دل‌ها، ثمری جز ضعف نفس، سستی اراده، محرومیّت از قدرت تصمیم‌گیری و هدر دادن استعدادها و ابتکارات ندارند

رذیلت پانزدهم: خود کم‌بینی از جمله صفات رذیله، خود کم‌بینی است. در اثر این ملکهٔ ناپسند، آدمی از استعدادهای خود غافل شده، خویشتن را در ترقی و پیشرفت، ناتوان می‌پندارد.

ما به این دنیا آمده‌ایم که آدم شویم و اگر برای آدمیّت تلاش نکنیم، عمر ما و زندگی ما هیچ ارزشی ندارد.

پروردگار رحمان و رحیم از سر لطف و دلسوزی و از روی محبّت شدیدی که به مخلوقات خویش دارد، برای آنان زنگ خطر را به صدا در می‌آورد و می‌فرماید: رذائل اخلاقی، شما را در دنیا و آخرت شقاوت‌مند می‌سازد و عاقبت شوم و سختی برای شما رقم خواهد زد.

توجّه به غیر خداوند متعال و ارزش‌های معنوی، هیچ ثمره‌ای جز گمراهی و تباهی نخواهد داشت. دیگر اینکه اعمال نیکوی انسان، در حالی که قلبش غافل از خداست، پذیرفته نخواهد شد. همچنین هجوم غم، غصه، نگرانی و اندوه در دل آدمی ناشی از رسوخ این ملکه است. گِره‌های زندگی و ابتلا به عقده‌های روحی و دیگر بیماری‌های روانی هم از همین ناحیه نشأت می‌گیرد.

اگر محبّت واقعی در کار باشد و صرف ادعا نباشد، اطاعت حتمی است و معنا ندارد که از فرمان الهی سرپیچی شود.

توصیه می‌شود هنگام دعا، در نماز شب، در توسّل‌ها یا در ماه مبارک رمضان و در وقت افطار، به جای دعا برای دنیا و دست کم در کنار دعاهای مادّی، درخواست اصلی از خداوند سبحان، موفقیّت در خودسازی و تهذیب نفس باشد، همه از خدا بخواهیم که دست ما را بگیرد، معلّم اخلاق ما شود و ما را به مقصود و مطلوب، یعنی مقام آدمیّت، برساند.

تا جوانید، برای ریشه‌کن‌کردن صفات رذیله و برای خودسازی، فکر و اقدام کنید که در میان‌سالی و پیری بسیار مشکل است.

حضرت امام، چهل سال خون جگر می‌خواهد تا انسان بتواند یکی از صفات رذیله، مثل حسادت را ریشه‌کن کند. بنابراین، خودسازی مشکل است و به این زودی‌ها نمی‌شود دل را از آلودگی صفات رذیله پاک نمود. حتی اگر انسان «متّقی» باشد، باز مشکل است.

انسان آفریده شده است تا همین رنج‌ها و سختی‌های معنوی را تحمّل کند: (لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی کبَدٍ) و به «مقام آدمیّت» برسد.

تخلیهٔ نفس از صفات رذیله، سخت و طاقت‌فرساست؛ امّا هدف از خلقت انسان همین است: (یا أَیهَا الْإِنْسانُ إِنَّک کادِحٌ إِلی رَبِّک کدْحاً فَمُلاقیهِ)

عقل انسان، حتی اگر مسلمان نباشد، فرمان خودسازی را صادر می‌کند

قرآن، کتاب اخلاق عملی است.

بنابراین اگر سالک، به واجبات اهمیت دهد، از محرّمات اجتناب ورزد و در به‌جا آوردن مستحبّات و دوری از شبهات و مکروهات نیز در حدّ توان کوشا باشد و نیز همیشه حالت توبه و انابه را در خویش حفظ نماید، پروردگار عالم محبّتش را به وی عنایت می‌فرماید.

در این مجاهدت، باید با برقراری ارتباط عاطفی با خداوند و با مداومت بر نماز و همچنین با توسّل، از لطف باری تعالی نیز استمداد گردد؛ چراکه تنها خداوند است که در بن‌بست‌ها، دست انسان را می‌گیرد و راه صحیح را به وی نشان می‌دهد: