بریده‌هایی از کتاب سیروسلوک، منزل چهارم؛ تخلیه (پیراستن)

علم منهای تهذیب به‌درد نمی‌خورد.

محبّت، با متابعت صددرصد مصادف می‌شود و با مخالفت، تباین کامل پیدا می‌کند.

هیچ کس دو دل ندارد، همه یک دل دارند، اگر آن دل مال خداست، به غیر خدا تعلّق نخواهد داشت و چنانچه مال دیگران است، متعلّق به خدا نیست.

قرآن‌کریم از مؤمنین، چنین محبّتی را انتظار دارد: (وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْداداً یحِبُّونَهُمْ کحُبِّ اللَّهِ وَ الَّذینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ) ‌ می‌فرماید: برخی از مردم، اشیاء یا افرادی را برای خود مبدّل به بت می‌کنند و محبّتی که باید به خدای خویش داشته باشند را نثار آن بت‌ها می‌کنند. این افراد غیر مؤمنین هستند، امّا مؤمنین کسانی هستند که به خداوند سبحان محبّت می‌ورزند، آن هم مرتبهٔ والای محبّت و محبّت شدید که قرآن به آن (أَشَدُّ حُبًّا) می‌گوید. یعنی دل آنها مالامال از محبّت خداست و غیر محبّت خدا در آن راه ندارد.

انسان متکبّر، برای رهایی از شرّ صفت رذیلهٔ خود، باید در برابر دیگران، تمرینِ تواضع کند و همان زمانی که احساس می‌کند نسبت به دیگری، برتری علمی یا معنوی دارد، به آن شخص احترام بگذارد و خود را در مقابل او کوچک و ناچیز بشمارد.

بی‌اعتنایی و بی‌تفاوتی نسبت به تخیّل‌ها و توهّم‌ها و عمل بر خلاف آنچه شیاطین درون و شیاطین برون از انسان می‌خواهند، در زمینهٔ رفع صفات رذیله، تأثیر به‌سزا دارد.

سیر در تاریخ، به ما می‌فهماند که هرکس در خودسازی و تهذیب نفس نکوشد، در معرض خطر سقوط و انحراف است، گرچه عالم یا متّقی باشد.

توطئهٔ قارون این بود که یک زن فاحشه را تطمیع کرد و به او پول داد تا در میان جمع، به حضرت موسی (ع) تهمت زنا بزند. آن زن طبق نقشه عمل کرد و به تصوّر قارون آبروی موسی را ریخت، امّا خیلی زود پشیمان شد و اعتراف کرد و قارون را رسوا ساخت. حضرت موسی (ع) خیلی حلیم بود، امّا وقتی دید قارون اصلاح‌پذیر نیست و توطئه‌های او دین مردم را به خطر می‌اندازد، به‌ناچار او را نفرین کرد. در اثر این نفرین، زمین، قارون و قصر و ثروتش را بلعید و در خود فرو برد و برای همیشه نابودش کرد.

قرآن‌کریم در این باره می‌فرماید: (إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها) کسی که در اثر صفت رذیلهٔ مقام‌دوستی و ریاست‌طلبی، ظلم می‌کند، کسی که برای دنیاگرایی، حقّ دیگران را ضایع و اموال عمومی را حیف و میل می‌کند، کسی که به‌خاطر شهوتش مرتکب فساد و فحشاء می‌شود و کسی که برای ارضای حسادتش، آبروی دیگران را می‌ریزد و پرده‌دری می‌کند، تصوّر می‌کند که به دیگران آزار رسانده است، در حالی که اگر قدری فکر کند، خوب می‌فهمد که به خودش ظلم کرده است.

در آیهٔ دیگری می‌فرماید: کسی که عقلانیّت و تفکّر ندارد، نزد خداوند سبحان از هر جنبنده‌ای پست‌تر است: (إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُکمُ الَّذینَ لا یعْقِلُونَ)

همواره قرآن‌کریم بر اقامهٔ نماز پافشاری دارد. اقامهٔ نماز به معنای خواندن نماز در اوّل وقت به جماعت و همراه با تعقیبات و در صورت امکان در مسجد است.

مداومت بر عبادات، به‌خصوص نماز، انسان را در خودسازی شجاع کرده، قدرت غلبه بر صفات رذیله را به وی می‌بخشد.

گناهان انسان معمولاً از صفات او سرچشمه می‌گیرد؛ مثلاً میوهٔ حسادت، غیبت و آبروریزی؛ میوهٔ تکبّر، تحقیر و کوبندگی؛ میوهٔ بی‌عفتی، فساد و فحشاء؛ میوهٔ دنیاگرایی، خوردن مال حرام؛ میوهٔ ریاست‌طلبی، تضییع حقّ دیگران و میوهٔ کینه‌توزی، تهمت و شایعه‌سازی است.

رفتار انسان و همچنین صفات او، هویت وی را تغییر می‌دهند؛ یعنی بعضی صفات بد و گناهان، انسان را از انسانیت بیرون می‌برند و او را به شکل یک جانور مجسّم می‌سازند

قرآن‌کریم می‌فرماید: (یوْمَ تَجِدُ کلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَینَها وَ بَینَهُ أَمَداً بَعیداً) مثلاً اهل لهو و لهب، مونسی شبیه میمون دارند، افراد ظالم، مجبورند همراه یک سگ باشند و کسانی که زبان آن‌ها نیش داشته، همنشین مار و عقربند.

توبه، انابه و تضرّع و زاری در پیشگاه حق‌تعالی، چنان صفات ناپسند را در وجود انسان نابود می‌سازد که گویی نمک در آب حل می‌شود.

رذائل اخلاقی، هویّت انسان را از وی سلب می‌کند، او را از آدمیّت خارج کرده، حقیقت و هویّت حیوانی به وی می‌دهد،

اگر انسان تقوا پیشه کند و به دستورات دینی عمل نماید، اگر با خداوند متعال ارتباط عاطفی برقرار سازد و به مخلوقات او خدمت نماید و اگر با قرآن، نماز، دعا و توسّل سروکار داشته باشد و با تضرّع و زاری، آدم‌شدن را از خدا بخواهد، آنگاه خداوند تعالی خود، معلّم اخلاق او می‌شود، دست او را می‌گیرد و به مقام آدمیّت می‌رساند.

اگر جدّاً قدم در راه بگذاریم و به صحنه بیاییم و از خداوند متعال استمداد کنیم، آنگاه خداوند معلم اخلاق ما می‌شود و به مرور زمان می‌توانیم درخت رذالت را از دل بکنیم و آتش سوزندهٔ صفات رذیله را خاموش نماییم و اگر نشد، دست کم شعله‌های آتش رذائل را کم‌سو کرده، آن را به آتش زیر خاکستر مبدّل نماییم.

نمی‌توانم، نمی‌شود و نمی‌دانم در قاموس انسان راه ندارد،