بریده‌هایی از کتاب فلسفی زیستن

به بیان سنکا: «توجه نکردن به غلیان احساسات، چندان کار شاقّی نیست.»

خواستهٔ ما زندگی‌ست که سراسر توأم با شادمانی و آرامش و سبک‌بالی باشد. تسلط بر خویشتن و واکنش‌هایمان در زمان دشواری، اصلِ اساسی‌ست. در بحبوحهٔ تلاطم‌ها و مصائب، راهی جز این نیست که به مثابه ستونی مستحکم و تزلزل‌ناپذیر ظاهر شویم. آن زمان که دیگران از وحشت قالب تهی می‌کنند، حفظ آرامش و واکنش حساب‌شده مسئلهٔ اصلی‌ست تا بتوانیم هرآنچه در چنته داریم را عرضه کنیم.

سنکا می‌گوید: «آن کامیابی‌ای که بی‌رنج حاصل شده، در برابر وزش یک نسیم نیز تاب نمی‌آورد.»

شرایطی که زندگی پیش روی ما می‌نهد، همچون پردهٔ سفید نقاشی یا قطعه سنگِ مرمرینی است که به ما فرصتِ طراحی و تراشیدن می‌دهد، تا جایی که در طول عمر خود مبدل به هنرمندانی بی‌بدیل خواهیم شد.

شرایطی که زندگی پیش روی ما می‌نهد، همچون پردهٔ سفید نقاشی یا قطعه سنگِ مرمرینی است که به ما فرصتِ طراحی و تراشیدن می‌دهد، تا جایی که در طول عمر خود مبدل به هنرمندانی بی‌بدیل خواهیم شد.

در خرج‌کردن پول و ثروت، بسیار مقتصد هستیم، اما به زمان که می‌رسد، بدون اندیشه آن را هدر می‌دهیم، تنها امری که بایست در آن خساست ورزید.»

تنها خود شما هستید که قادرید زندگی‌تان را تباه کنید، آنگاه که مغلوب حوادث می‌شوید و به جای به رخ کشیدن همهٔ توانتان، نیزه و سپر میفکنید.

«اگر به قصدِ عمل‌ورزی، اندیشه‌ها را نمی‌آموزید، پس آنها به چه کارتان می‌آیند؟

رواج دوبارهٔ فلسفهٔ رواقی از مکتب روانشناسی «معنادرمانی» یا «لوگوتراپی» که ویکتور فرانکل بنیان نهاد و همچنین مکتب روانشناسی «رفتاردرمانی معقول» یا «رفتاردرمانی شناختی»، که آلبرت الیس پایه‌گذار آن بود، آغاز شد. هردوی این روان‌درمان‌گران تحت تأثیر مکتب رواقی، شیوه‌های درمانی خود را بنا نهادند. نویسندگان معاصری هم، در سال‌های اخیر، فرایند شکوفایی دوبارهٔ مکتب رواقی را، با آثار خود، تسریع کردند. افرادی چون پیر هادات، ویلیام ایرواین، دونالد رابرتسون و خصوصاً رایان هالیدی.

بنا به آموزه‌های رواقیون، «هوشیاری»، «ذهن‌آگاهی» یا همان «توجه»، عنصری‌ست که موجب می‌شود از فاصلهٔ کوتاه میانِ محرک و واکنش، استفادی حداکثری شود.

دو گزینه بیشتر پیش روی ما قرار ندارد: یا اینکه همانند ماجرای آن عروسک جادویی، قربانی حوادث و پریشان‌احوال می‌شویم، یا در قبالِ ادارهٔ شرایط، مسئولیت را بر عهده می‌گیریم تا آشفته‌حالی گریبان‌گیرمان نشود. ایفا کردن نقش یک قربانی، هرگز مفید فایده نبوده است. برعکس، گردن‌نهادن به مسئولیت، به ما امکان می‌دهد بهترین حالت را از حادثه خلق کنیم.

اتفاقات، موجبات شادمانی یا تیره‌بختی ما را فراهم نمی‌کنند، بلکه تعبیر و تفسیری که ما بر آن حوادث می‌گذاریم، عامل شادمانی یا یأس ماست.

همیشه باید همهٔ توان را معطوف به کنش‌هایی کرد که در حوزهٔ اختیارمان قرار دارد و بقیهٔ رخدادها را به‌مثابه یک اتفاق قلمداد کنیم.

خرسندی انسان در گرو تغییر خویش و آرزوهایش است. ما نخواهیم توانست آنچه که بر ما حادث می‌شود را تغییر دهیم، تنها راهی که پیش روی داریم، تغییر نگرشمان به حوادث است و همچنین تغییر تفسیری‌ست که از آنها می‌کنیم.

اساساً تنها دو انتخاب پیش روی ما قرار دارد، یا اینکه بنشینیم و در آرزوی نداشته‌ها خیال‌پردازی کنیم، یا اینکه بفهمیم همین حالا هم می‌توان شاد بود. هر دوی اینها توأمان محقق نمی‌شوند. شادی حقیقی زمانی حاصل می‌شود که آنچه را مشتاقانه طلب می‌کنید، در اختیار شما باشد.

رواقی‌گری به ما می‌آموزد که مسئولیت شادکامی یا ناکامی‌ها بر گردن خودمان است. علاوه‌بر آن اذعان می‌کند که به عهده گرفتن مسئولیت، بسترِ نیل به سعادت را برایمان فراهم می‌کند. از سوی دیگر، قربانی پنداشتن خود و ملامت‌کردن زمین و زمان، حصول زندگی شادمانه را غیرممکن می‌سازد.

اگر بهترین کارت‌ها، همچون سلامت جسمانی، ثروت یا آوازه، نصیب یک فرد بی‌درایت و بی‌انصاف شوند، الزاماً زندگی وی را توأمان با شادمانی نخواهد کرد. و همین‌طور چنانچه بدترین کارت‌ها، همچون ناخوشی، فقر یا بدنامی، نصیب یک انسان نیک‌نهاد گردند، الزاماً احساس خوشبختی او را خدشه‌دار نخواهد کرد.

اپیکتتوس در آرزوی جستنِ چنین انسانی‌ست؛ «تنها یک نفر را برایم بیابید که در چگونگیِ انجام کارش دقت‌نظر دارد، انسانی که علاقه‌مند است، نه به آنچه که ممکن است به‌دست آورد، بلکه به شیوه‌ای که خود در اعمال کنش‌هایش پیش می‌گیرد.»

وقایع را باید همان‌گونه که هستند پذیرفت، ماهیت آنها همین اتفاقی‌بودن است. رنج ما از عدم تشخیص ما نشئت می‌گیرد؛ اینکه کدام پدیده در حیطهٔ اختیار ماست و کدام‌یک نیست. جنگ با واقعیت به‌معنی پیکار با پدیده‌هایی‌ست که غیرقابل تغییرند و پیامد آن مضطرب‌شدن ماست. از زمین و زمان خشم می‌گیریم و به‌دنبال مقصر می‌گردیم و از زندگی منزجر و از خدایان متنفر می‌شویم.

همهٔ تنش‌ها و اختلالات روانی، ریشه در انتظارات نامعقولی دارد که فرد، خودش نمی‌تواند در تحقق آنها دخیل باشد. به‌عنوان مثال اپیکتتوس خاطرنشان می‌کند: «آرزوی زندگی جاودانه برای عزیزان و خویشاوندان، از جهالت سرچشمه می‌گیرد، زیرا این امور در حیطهٔ اختیار انسان نیست.»