بریده‌هایی از کتاب فلسفی زیستن

گزینش رفتار مطلوب در اختیار شماست؛ حتی اگر تمام پدیده‌های دیگر ابداً تحت کنترل شما نباشند یا از دایرهٔ قدرت شما، تأثیرپذیری مختصری داشته باشند.

انسان می‌تواند سه‌مرتبه از اثرگذاری بر پدیده‌های پیرامونی، داشته باشد: ۱- تأثیر تام و تمام: تصمیم انسان در انتخابِ تعبیر و تفسیری که بر وقایع می‌گذارد، و همچنین کنش‌های حاصل از داوری صورت گرفته. ۲- تأثیر نسبی: سلامتی، ثروت، روابط بینافردی و پیامدی که شخص از رفتارهای خویش دریافت می‌کند. ۳- تأثیر صفر: آب‌وهوا، قومیتِ شخص و اکثرِ رخدادهای دنیای پیرامون که بر او حادث می‌شود.

کدام پدیده‌ها تحت تسلط ما هستند؟ پدیده‌هایی محدود: تنها داوری‌ها و کنش‌های ارادی ما! ما صرفاً می‌توانیم بر پدیده‌ها تعبیر و تفسیرِ خود را بگذاریم و تصمیم بگیریم که در مقابل آنها چه واکنشی نشان دهیم

«اگرچه ممکن نیست کاملاً بدون خطا زیست، اما اگر بتوان همواره «توجّه» را مدّنظر داشت، دستِ‌کم بخشی از خطاها کاهش می‌یابند و همین امر رضایت بخش است.»

آنچه که من از زندگی توأمِ با فضیلت دریافته‌ام، دستورالعملِ بسیار ساده‌ای‌ست: در هر لحظه، تمام کوششتان را به کار ببندید، بهترینِ خود باشید، سعی کنید بهترین واکنش‌ها و پاسخ‌ها را برگزینید. به زبان ساده، انسان نیکونهادی باشید که به هم‌نوعان و طبیعت نیز ارج می‌نهد. به بیان دیگر، شخصیت خود را برتری بخشید.

رواقیون نیک‌نهادی را شاملِ چهار مؤلفهٔ اساسی از جمله «خرد»، «انصاف»، «شجاعت» و «انضباط نفس» می‌دانند. چنانچه این ویژگی‌ها وارد منش زندگی ما گردند و در آن بمانند، شخصیتی استوار از ما پدید می‌آید که کنش‌هایش درست همانند «فرزانه»، ستودنی و شرافتمندانه خواهد بود.

اساساً انسان کامل وجود ندارد. پس نیازی نیست که به مرتبه‌ای برسیم که از دیدگاه یک فیلسوف رواقی کامل بنماییم، همین که با تمام توان تلاش کنیم که تا حدّ ممکن خوب باشیم، کفایت می‌کند.

«هرگاه که واکنش‌های تخاصم‌جویانه، اهریمنی، خشمگینانه و گستاخانه بروز می‌دهیم، آیا به مرتبهٔ جانوران وحشی، تنزّل نکرده‌ایم؟»

همیشه باید همهٔ توان را معطوف به کنش‌هایی کرد که در حوزهٔ اختیارمان قرار دارد و بقیهٔ رخدادها را به‌مثابه یک اتفاق قلمداد کنیم. همهٔ شرایط و موقعیت‌هایی که هم‌اکنون در آن قرار داریم را باید از صمیم قلب بپذیریم، زیرا ممکن نیست بتوانیم آنها را از بین ببریم یا محو کنیم. برای شکفتن و برومند شدن، به عواملی که خارج از اراده و کنترل ماست نیازی نداریم. برای بالیدن، تنها کنش‌هایی اهمیت دارد که برای انجام آنها، حق انتخاب داریم. بنابراین شرایط بیرونی مطرح نیست، بلکه قدرت درونی ماست که می‌تواند بهترین‌ها را از دل شرایط سخت، بیرون بکشد و از این‌رو ما را همسو با خودِ آرمانی‌مان پیش ببرد.

«مسئله‌ای‌ست که همیشه مرا شگفت‌زده می‌کند: همهٔ ما خود را بیش از هر انسان دیگری دوست داریم، اما شگفتا که به عقیدی دیگران، بیش از عقاید خویشتن ارج می‌نهیم!»

نقطه‌نظر رواقیون، فوران احساسات، پاشنهٔ آشیل آدمی‌ست؛ خصوصاً آن زمان که واکنش‌ها از احساسات نشئت بگیرند. احساسات همچون سمّی بر سعادت ماست و ریشهٔ همهٔ رنج انسان، از احساسات اوست. بر طبق آموزه‌های رواقیون، شوربختانه عموم ما بردهٔ شوریدگی‌های خود هستیم، ترس نابخردانه، اندوه و خشم ازجمله هیجانات منفی آدمی‌ست. به دلیل همین شوریدگی‌هاست که نمی‌توانیم چون ستون مستحکم و تزلزل‌ناپذیر باشیم و از خودِ آرمانی خویش فرسنگ‌ها دوریم و پیامد همهٔ اینها جز فلاکت و سیه‌روزی نیست. شوریدگی‌هاست که موجب می‌شود نتوانیم تمام توان بالقوهٔ خویش را بالفعل نماییم.

سعادت، عبارت است از زندگی شادی که همواره توأمان با آرامش و سبک‌بالی‌ست و این حال پیامد آن بالندگی‌ست که از همسو شدنِ کنش‌های لحظه‌به‌لحظهٔ زندگی با خودِ آرمانی‌مان حاصل می‌شود.

وجه کاربردی «هنر زیستن» در مکتب رواقی، به پیروانش دو نوید می‌دهد: نخست اینکه چگونه زندگی یک‌دست، همراه با شادمانی را تجربه کنیم، دوم، اینکه چگونه در مواجهه با پیشامدهای ناگوار و تلخ، آرامش از کف ندهیم و شادمانی خود را امتداد بخشیم. زمان آن است که به شرح و بسطِ نوید نخستین بپردازیم و از این‌رو اولین واژهٔ چالش‌برانگیز را به میان بکشیم: «سعادت»

هر شرایطی که زندگی پیش روی ما می‌نهد، همچون پردهٔ سفید نقاشی یا قطعه سنگِ مرمرینی است که به ما فرصتِ طراحی و تراشیدن می‌دهد، تا جایی که در طول عمر خود مبدل به هنرمندانی بی‌بدیل خواهیم شد. این عمده‌ترین کارکردِ رواقی‌گری‌ست. به ما می‌آموزد چطور بر زندگی تفوق جوییم و هنگامهٔ مصیبت، آرامش از کف ندهیم، ساده گویم که از ما نقاش یا پیکرتراشی می‌سازد که همواره لذت از زیستن می‌برد.

«همان‌طور که چوب در دست درودگر صیقل می‌خورد یا مفرغ در دست تندیس‌گر تراش می‌خورد، زندگی هریک از ما نیز به‌عنوان ماده‌ای خام، در جهت هنر زیستن،

سعادت، نوید غایی و اصلی مکتب رواقی‌ست که در گِرو زیستنی شادمانه و سبک‌بال، محقق می‌شود. بالندگی و شکوفایی در مسیر زندگی منجر به سعادت آدمی می‌شود. این هدف آرمانی همهٔ انسان‌هاست

ریشهٔ همهٔ رنج انسان، از احساسات اوست.

شما خواهید آموخت تنها کسی که زندگی را بر شما حرام می‌کند، خودتان هستید. این شمایید که مجال می‌دهید چالش‌های ناخوشایندی که زندگی پیش‌رویتان قرار می‌دهد، بر احوالات درونی شما چیره شوند.

بهتر آنکه نظر دیگران راجع‌به خود را جدی نگیریم. تأیید و تصویب ایشان همان اندازه فاقد ارزش و اعتبار است که تقبیح و مزمّتشان. به اراده و اختیار خویش معطوف باشیم. کار نیک فی‌نفسه پاداش است، خرسندی را در ماهیت آن جست‌وجو کنید.

این امر هم از پدیده‌هایی‌ست که از اختیار انسان خارج است. دیگران چگونه راجع به ما می‌اندیشند؟ بله! این مسئله به خود ما کوچک‌ترین ارتباطی ندارد. هرگز نباید موفقیت را با ارزش‌های حقیقی اشتباه گرفت؛ ارزش‌هایی چون شکیبایی، اعتقاد، خویشتن‌داری، گذشت، پشتکار، شهامت و استدلال‌ورزی.