بریده‌هایی از کتاب فلسفی زیستن

«صبحگاهان که از خواب برمی‌خیزی، به‌خود یادآور شو: امروز با بیهوده‌گویان، ناسپاس‌ها، خودشیدایان، دروغگویان، رشک‌ورزان و فرومایگان روبه‌رو خواهم شد. اینان به این رنج‌ها دچارند، از آن رو که تفاوت میان خیر و شر را نمی‌دانند.» مارکوس آئورلیوس

«هر سحرگاه که از خواب برمی‌خیزی، درنظر بیاور که زنده‌بودن، چه گنجینهٔ هنگفتی‌ست؛ نفس‌کشیدن، اندیشیدن، لذت‌بردن و مهر ورزیدن.»

برخلاف پیام‌های فیلم‌های هالیوودی، رواقیون هیچ‌گاه مرتبهٔ عشق را والاتر از شرافتِ اخلاقی قلمداد نمی‌کنند. هرگاه پایِ نیک‌نهادی در میان باشد، ارزش باقیِ امور کاهش می‌یابد. عبارت «عشق، گران‌بهاتر از هر چیز است»، شاید به کار داستان یک فیلم بیاید و ژانر عاشقانهٔ زیبایی را رقم بزند، اما در نقطهٔ مقابل آموزه‌های تفکر رواقی قرار دارد. تا جایی که هرگاه امکان دارد فضایل شخصیتی انسان پایمال شود، بایست از عشق نیز چشم پوشید. پس ایرادی ندارد، بروید در جست‌وجوی رفاقت، زمین و زمان را به‌هم ریزید!

حال که دریافتید احسان به خلق، به خودتان باز می‌گردد، می‌توانید از روی خودخواهی هم که شده، دست دیگران را بگیرید، چرا که نه؟ بهره‌اش به خودتان بازمی‌گردد!

برای انجام وظایف روزانه، باید نهایت «توجه» را متمرکز کنیم تا کنشمان پس از تجزیه و تحلیلِ موشکافانه صورت گیرد

هیچ درختی ریشه‌دار و تنومند نخواهد شد، مگر اینکه در معرض وزش بادهای سخت باشد. همین کشاکش‌ها و تکان‌ها موجب می‌شود درخت برای تقویت استحکام خود، هرچه عمیق‌تر ریشه بدواند. درختانی شکننده هستند که در درّه‌های رو به آفتاب رشد می‌کنند. بر همین اساس است که سنکا پرسش می‌کند:

نوید فلسفهٔ رواقی، دو مطلب است؛ نخست: زندگی به غایت شادمانه، دوّم آمادگی برای پیکار جانانه با هر پیشامدی که سدّ راه می‌شود. با این تفاسیر، زمانی می‌توان چالش‌ها را حل و فصل کرد که به لحاظ روانی، خاطر آرام داریم و نگذاریم هیجانات، نیرویمان را به تحلیل بَرد.

«ذهن خود را از همهٔ افکار خالی کنید و سعی کنید بر آن مسلط شوید، آنگاه درست همانند زمانی که از خواب می‌پرید و درمی‌یابید که فقط یک کابوس وحشتناک دیده‌اید که منجربه رنج شما شده است، ناگهان به حال بیداری از خواب، برخیزید و به خود بگویید، آنچه که از آن می‌ترسم، به‌قدر همان کابوس، واقعیت دارد.»

هرگاه که دربه‌در در جست‌وجوی موقعیت اجتماعی هستیم، برای دیگران بستری فراهم می‌کنیم که ما را تحت تسلط خود قرار دهند. اعمالمان باید دائم با حساب و کتاب باشد تا مورد تأیید ایشان قرار بگیریم و از عمل به هرآنچه اینان خوش نمی‌دارند صرف‌نظر کنیم. در حقیقت با شهرت‌جویی عملاً به بردگی کشیده می‌شویم. بیایید به‌جای این، بر آنچه که در دایرهٔ چیرگی خویش داریم معطوف بشویم، همان کردار اختیاری خویشتن. تنها چیزی که اهمیت دارد این است که بهترین و برترین خویش باشیم و در هر لحظه، حداعلای خود را به نمایش گذاریم. اگر در پی قدرشناسی از سوی دیگران باشیم، بی‌تردید به خطا رفته‌ایم. پاداش ما همان عمل نیکی‌ست که فرصت انجامش را یافته‌ایم. مارکوس آئورلیوس پرسش عمیقی را طرح می‌کند: «وقتی عملی را به شایستگی انجام می‌دهید و موجب بهرهٔ دیگران از آن می‌شوید، چرا چون جاهلان چشم به اتفاقی می‌دوزید که از این والاتر باشد؟»

هر زمان که مایلید، از کار فراغت حاصل کنید، اما از آموختن، حتی لحظه‌ای غافل نشوید.»

وقایع را باید همان‌گونه که هستند پذیرفت، ماهیت آنها همین اتفاقی‌بودن است. رنج ما از عدم تشخیص ما نشئت می‌گیرد؛ اینکه کدام پدیده در حیطهٔ اختیار ماست و کدام‌یک نیست. جنگ با واقعیت به‌معنی پیکار با پدیده‌هایی‌ست که غیرقابل تغییرند و پیامد آن مضطرب‌شدن ماست. از زمین و زمان خشم می‌گیریم و به‌دنبال مقصر می‌گردیم و از زندگی منزجر و از خدایان متنفر می‌شویم.

نیک‌نهادی انسان در گروِ برتری او در انسانیت است، اینکه چگونه می‌تواند حد اعلای ظرفیت‌های طبیعی خویش را عرضه کند. پس می‌توان نتیجه گرفت، زیستن به‌سبکی که طبیعت از انسان توقع دارد، همان نیک‌نهادی‌ست.

مدام به خود یادآور شوید که در حال حاضر، خوش‌وقت هستید که از داشته‌های خود لذت می‌برید، این لذت ممکن است به یک‌باره، از چنگتان برود و دیگر چنین لذت‌هایی را تجربه نکنید. بیاموزید که از داشته‌ها و عزیزان خود محظوظ شوید، بی‌آنکه آنها را حق خود بدانید و به آنها چنگ زنید.

پس خودِ اتفاق تعیین‌کنندهٔ هیچ امری نیست، تعبیر و تفسیری که ما بر آن می‌گذاریم کلید معماست.

مارکوس آئورلیوس «مسئله‌ای‌ست که همیشه مرا شگفت‌زده می‌کند: همهٔ ما خود را بیش از هر انسان دیگری دوست داریم، اما شگفتا که به عقیدی دیگران، بیش از عقاید خویشتن ارج می‌نهیم!»

لباس سناتور را کنار بگذارید و رخت ژنده بپوشید، اما همچون یک سناتور رفتار کنید.

اتفاقات، موجبات شادمانی یا تیره‌بختی ما را فراهم نمی‌کنند، بلکه تعبیر و تفسیری که ما بر آن حوادث می‌گذاریم، عامل شادمانی یا یأس ماست. درست در همین مرحله، آن ستون مستحکم متولد می‌شود. همین لحظه‌ای که مصمّم می‌شوید به وقایع بیرونی مجال حکمرانی بر خود را ندهید.

معطوف کردن همهٔ توان بر آنچه که در قوی اختیار ماست: این آموزه به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین مبانی رواقی به‌شمار می‌رود. همیشه باید همهٔ توان را معطوف به کنش‌هایی کرد که در حوزهٔ اختیارمان قرار دارد و بقیهٔ رخدادها را به‌مثابه یک اتفاق قلمداد کنیم

اگر می‌خواهید بهترین و برترین خود را بیرون بکشید و از این حال شاد و سرخوش شوید، باید هر چه بیشتر فاصلهٔ خود آرمانی‌تان با آنچه که هم‌اکنون در واقعیت هستید را کم کنید. به این معنی که همین حالا، نهایت ظرفیت خود را به‌کار گیرید و از این رو مبدل به بهترینی شوید که می‌توانید.

رواقی‌گری ملاک‌هایی در اختیارتان قرار می‌دهد که بر مبنای آن مسیر خود را یافته و خاطرجمع، پیش بروید. این عطیه موجب می‌شود به آرامش خاطر دست یابید و همواره در سرحد امنیت و آرامش به سر برید. حتی به هنگام ناملایمات و سیل که زندگی ضرباتی سخت نصیبتان می‌کند. زیرا آگاه هستید که علت آنچه انجام می‌دهید، چیست. خاطرتان جمع است که آنچه انجام می‌دهید، بهترین کنش ممکن است. هر چه که پیش آید، چنان ستونی استوار، پابرجا خواهید ماند و هیچ قدرتی نمی‌تواند عزمتان را ریشه‌کن کند.