بریده‌هایی از کتاب فلسفی زیستن

«هر چیزی را می‌توان از انسان گرفت، به‌جز یک مورد، اختیار جاودانهٔ او، آنگاه که می‌تواند نگرش خویش به وقایع را خودش برگزیند.

هیچ‌کس نمی‌خواهد فرزندش بیمار شود، هیچ‌کس دوست ندارد در تصادف ماشین صدمه ببیند؛ اما آن زمان که این اتفاقات می‌افتد، فایدهٔ کشمکش مدامِ روانی چیست؟

«هِکِتی» می‌گوید: «می‌توانم دستور ساخت شربت عشقی به تو بیاموزم که به هیچ دارو، گیاه یا طلسم ویژه‌ای نیاز ندارد، اگر می‌خواهی معشوق شوی، عشق بورز.»

پس به‌جای همواره خشم گرفتن و آزاردادن دیگران، به قول سنکا: «چرا از خود، شخصی برنمی‌کشید که در طول زندگانی، همگان به او عشق بورزند و پس از مرگ، دلتنگ او شوند؟»

سنکا معاشرت با افراد همیشه ناراضی را هم منع می‌کند: معاشری «که همواره رنجیده‌خاطر است و برای همه‌چیز افسوس می‌خورد، منافی آرامش شما خواهد شد.»

«از دوستی با آنان که اهل اندیشیدن نیستند، بپرهیزید. اگر گریزی از آن نیست، مراقب باشید به مرتبهٔ ایشان نزول نکنید. زیرا خود نیک می‌دانید اگر رفیقی کمی چرک‌آلود باشد، دوستان وی نیز، در مراوده با او، اندکی خواهند شد، فارغ از آنکه بدون حضور او، چقدر پاکیزه‌اند.»

تمرین بیست‌وششم: انتظارات خویش را مقصر بدانید «خیار تلخ مزه است؟ پس آن را دور اندازید. بوته‌های خاربُن در مسیرتان قرار دارند؟ آنها را دور بزنید، تمام آنچه که باید فرا گیرید همین نکته است و نه یک واژه بیشتر. نخواه که بدانی ’چرا اساساً این چیزها خلق شده‌اند؟‘ هر کس که درکی از این جهان داشته باشد، بر شما می‌خندد. درست همان‌گونه که اگر از دیدن خاک‌ارّه در دکان نجاری حیرت کنید، درودگر بر شما می‌خندد و کفاش هم، اگر از دیدن تکّه‌پاره‌های چرم در کف دکان او شگف‌زده شوید.» مارکوس آئورلیوس

فراموش می‌کنیم که فناپذیریم.

«هربار که بوسه‌ای نثار فرزند یا همسرتان می‌کنید، به خود یادآور شوید: یک موجود فناپذیر را بوسیده‌ام.»

«مسئله‌ای‌ست که همیشه مرا شگفت‌زده می‌کند: همهٔ ما خود را بیش از هر انسان دیگری دوست داریم، اما شگفتا که به عقیدی دیگران، بیش از عقاید خویشتن ارج می‌نهیم!» مارکوس آئورلیوس

اپیکتتوس توصیه می‌کند همواره دو اصل را مدنظر داشته باشیم: ۱- هیچ نیک و بدی در کار نیست، مگر آنکه ما آن را پدید آوریم. ۲- نباید بکوشیم که از اتفاقات پیشی بگیریم، بلکه باید از پی وقوع آنها، وارد میدان عمل شویم. سرسختی بیهوده است. اتفاقات را همان‌طور که هستند بپذیرید، اما بهترین بهره را از دل آنها برکشید، زیرا قدرتِ این را دارید.

اگر می‌توانستید به قضیه همان‌طور که هست نگاه کنید و آن را به‌منزلهٔ خوب یا بد نگیرید و ارزش میان‌مایهٔ آن را درک کنید، هرگز دچار چنین اضطراب و آشفتگی نمی‌شدید. این نظر اپیکتتوس دربارهٔ اموری‌ست که در اختیار انسان نیستند.

«آن زمانی توانستم در سفر دور و درازم به سرمنزل مقصود برسم که کشتی‌ام غرق شد و من تاب آوردم»

احساسات همچون سمّی بر سعادت ماست و ریشهٔ همهٔ رنج انسان، از احساسات اوست.

شما مالک هیچ چیزی نیستید. هر آنچه متعلّق به خود می‌دانید، قرضی‌ست کوتاه‌مدت که طبیعت به شما ارزانی داشته است. آن هم نه به‌عنوان هدیه، بلکه وامی که به‌محض درخواست مالک، باید فوراً بازپس داده شود

«همان‌طور که چوب در دست درودگر صیقل می‌خورد یا مفرغ در دست تندیس‌گر تراش می‌خورد، زندگی هریک از ما نیز به‌عنوان ماده‌ای خام، در جهت هنر زیستن، عمل می‌کند.

انسان می‌تواند در حین انجام هر عمل، چنان دقت و تمرکزی به خرج دهد که گویی عملِ مذکور، آخرین و تنها کنش او در طول حیاتش است. تصور کنید که برهنه‌پای، در حال قدم‌زدن در ساحلی هستید، ناگهان به منطقه‌ای مملو از خرده‌شیشه می‌رسید. حال برای اینکه به خود آسیب نزنید، هر قدم را به دقت برمی‌دارید و تیزبینانه، مراقب گام‌هایتان هستید. این همان توجهی‌ست که براساس اندیشهٔ رواقی، باید حین کنش‌های ما موردنظر قرار بگیرد.

از اپیکتتوس می‌پرسد: «فلسفه چیست؟ آیا چیزی غیر از مجهزشدن برای رویارویی با پیشامدهاست؟» بله! نظرِ وی این است که فلسفه ما را برای بردباری در برابر حوادث، مهیّا می‌کند؛ «اگر نه همچون مشت‌زنی خواهیم بود که پس از چندبار ضربه خوردن، رینگ را ترک می‌کند. ممکن است مشت‌زن رینگ را ترک کند و عملش پیامد مهمی در بر نداشته باشد، اما چشم‌پوشی از خرد و خردورزی، چه عواقبی خواهد داشت؟»

«شادی عبارت است از زندگی توأم با آرامش و سبک‌بالی».

شاید برایتان این پرسش پیش آمده باشد که آیا اساساً امکان دارد که در هر لحظه از زندگی، بهترینِ خود بود؟ خیر، امکان‌پذیر نیست! همین است که رواقیون یک انسان «فرزانه» را شخصیتی فرضی و آرمانی می‌دانستند، زیرا اساساً انسان کامل وجود ندارد. پس نیازی نیست که به مرتبه‌ای برسیم که از دیدگاه یک فیلسوف رواقی کامل بنماییم، همین که با تمام توان تلاش کنیم که تا حدّ ممکن خوب باشیم، کفایت می‌کند. همهٔ تلاش فلاسفهٔ بزرگ نیز معطوف به این بود که تا حدّ ممکن و شدنی، خوب و شایسته باشند، به همین منظور شخصیت فرضی «فرزانه» را تصویر و وصف کردند تا آن را به‌مثابه مظهری از خرد، به‌عنوان الگو قرار دهند و همانند او، به حد اعلای سعادت برسند.