بریده‌هایی از کتاب فلسفی زیستن

«هنرِ زیستن، بیشتر به کشتی‌گیری می‌ماند تا رقص.»

«حداعلای فرهیختگی کجاست؟ اینکه مطابق با نظم طبیعت، از پیش‌پندارهای فطری خود در اعمال شایسته بهره ببریم و فراتر از این، مابین آنچه که در دایرهٔ قدرت ماست و آنچه که نیست، تمایز قائل شویم.» اپیکتتوس

«تجسّم کنید که شخصی اعضای بدن شما را به رهگذران ببخشد، حتماً خشمگین خواهید شد. اما ذهن خود را دودستی به هر شخصی که سر راهتان قرار گیرد تسلیم می‌کنید و آنها هم می‌توانند به حقوق شما تجاوز کنند و آشفته‌حال و رنجیده‌خاطر، رهایتان سازند. آیا از این کار شرم نمی‌کنید؟»

تماماً برعهدهٔ شماست. بنا بر نظر سنکا، تنها عملی که ما را به دلایل واهی آزرده‌خاطر می‌سازد این است که انتظار آنها را نداریم. «علت، خودشیفتگی دیوانه‌وار ماست، به‌طوری که امر می‌کنیم حتی دشمنانمان نیز نبایست آسیبی به ما برسانند. خود را قلباً همچون یک پادشاه می‌انگاریم که تنها میل دارد از مزایای مقام خویش سودمند شود، ولی مایل نیست از معایب آن، رنجی خاطر او را آزرده سازد.» اگر کائنات در مقابل منصب پادشاهیِ ما کرنش نکند، همانند کودکان خود را به زمین و زمان می‌کوبیم و فریاد می‌کشیم. تنها به این فکر می‌کنیم کائنات چه چیزهایی به ما بدهکار است و فراموش می‌کنیم برای آنچه که هم‌اکنون از آن بهره‌مند هستیم سپاسگزار باشیم.

«ما بیش از آنکه زخم‌خورده باشیم، وحشت‌زده‌ایم و از تصورات خویش، بیش از واقعیت واهمه داریم.»

سنکا نیز گفتهٔ شیوای دیگری از این مضمون دارد: «ماهیت زندگی، نه خوب است و نه بد، تنها بستری‌ست که می‌تواند خوبی یا بدی را در خود پرورش دهد.»

«گزینش وقایع بیرونی در اختیار ما نیست، اما انتخاب واکنش متناسب در دستان ما قرار دارد.»

رنج‌کشیدن زمانی آغاز می‌شود که قدرت را به اتفاقات غیرقابل کنترل می‌دهیم.

رنج‌کشیدن زمانی آغاز می‌شود که قدرت را به اتفاقات غیرقابل کنترل می‌دهیم.

رنج‌کشیدن زمانی آغاز می‌شود که قدرت را به اتفاقات غیرقابل کنترل می‌دهیم.

تفکیک میان آنچه که در دایرهٔ قدرت ماست با آنچه که نیست، همواره باید صورت گیرد، زیرا این امر هنگام هجوم سیل‌آسای مصائب، یاری‌رسان خواهد بود. محور اصلی آموزه‌های اپیکتتوس همین بود که تفهیم کند برخی چیزها بسته به شخص ما هستند و برخی از حوزهٔ ارادهٔ ما خارج هستند. «ما همواره باید از آنچه که در دایرهٔ قدرت ماست، نهایت بهره را ببریم، و مابقی را به چشم اتفاق بنگریم.» این اندیشه اساس فلسفهٔ رواقی‌ست و وجه دوم مثلث شادکامی رواقی‌گری را شکل می‌دهد.

رواقیون معتقد بودند که متمایزترین وجه افتراق میان انسان با سایر حیوانات، قدرت استدلال‌ورزی اوست. اپیکتتوس، استاد بلندمرتبهٔ رواقی می‌گوید: «آنچه که انسان را از جانوران وحشی و گوسفندان متمایز می‌سازد، توان استدلال‌ورزی اوست، اگر نه، لخت‌بودن پوست بدن، شکننده‌تر بودن استخوان‌ها یا حتی از دست دادن دُمی که روزگاری آن را داشته است، تفاوت‌های حائز اهمیتی به شمار نمی‌روند

عوامل و وقایع خارجی، در مسیر سعادت، نقش چندان مهمی ایفا نمی‌کنند

چنانکه زندگی شادمانهٔ دانهٔ انگور، در گرو درخت شدن و میوه دادن است، برای انسان هم کافی‌ست که در هر لحظه از زندگی خود، نهایت توانمندی‌اش را ارائه کند. همهٔ ملزومات همین‌هاست! هرچیز دیگری زیادی‌ست و به کار نمی‌آید

اگر همهٔ ظرفیت‌های خود را در زندگی به کار نبندیم، هرگز به حد اعلای خود نخواهیم رسید.

«بیش از این در مورد اینکه انسانِ نیک، چگونه باید باشد، بحث نکنید! خودتان یکی از آنها باشید!»

«مسئله‌ای‌ست که همیشه مرا شگفت‌زده می‌کند: همهٔ ما خود را بیش از هر انسان دیگری دوست داریم، اما شگفتا که به عقیدی دیگران، بیش از عقاید خویشتن ارج می‌نهیم!» مارکوس آئورلیوس

اجتماعی‌بودن تنها به این معنی نیست که وقت خود را در جمع بگذرانیم، به این معناست که بدون کمک دیگران نخواهیم توانست به حیات خود ادامه دهیم. از این‌رو می‌توان گفت که اگر به دیگران خیری برسانیم، به نفع خویشتن قدم برداشته‌ایم. احسان در حق دیگران، نمودی از نیک‌نهادی‌ست و فی‌نفسه خودش، پاداش عمل ماست! حال که دریافتید احسان به خلق، به خودتان باز می‌گردد، می‌توانید از روی خودخواهی هم که شده، دست دیگران را بگیرید، چرا که نه؟ بهره‌اش به خودتان بازمی‌گردد!

اپیکتتوس متذکر می‌شود: «انسان نمی‌تواند به هیچ فضیلتی نایل شود، مگر آنکه از آن منفعتی به جامعه برساند.» ماهیت ما به‌عنوانِ حیوان خردورز و اجتماعی، چنین است. به اعتقاد موسونیوس روفوس، ما به گونه‌ای خلق شدیم که همانند زنبور عسل، در اجتماع زندگی کنیم. او خاطرنشان می‌کند: «زنبور عسل نمی‌تواند در انزوا زندگی کند، اگر چنین شود، هلاک خواهد شد.» و به صراحت اضافه می‌کند: «آنچه که نفعی به کندو نرساند، برای زنبور نیز بی‌ثمر است.» کنش‌های ما باید منجر به افزایش رفاه همگانی گردند، اگر نه، به حال ما نیز سودی ندارند. ما همانند اعضای یک پیکریم، همگی در خیر و شر مشترکیم.

انجام کار نیک در طبیعت ماست و تنها محض‌خاطر پسندیده بودن عمل بایست آن را انجام داد.