بریده‌هایی از کتاب فلسفی زیستن

اپیکتتوس می‌گوید: «تنها یک جاده وجود دارد که به شادمانی منتهی می‌شود و آن متوقف‌کردن پیگیری اموری‌ست که در حیطهٔ قدرت ما قرار ندارند.» پیگیری اخبار دقیقاً دلواپسی در مورد حوادثی‌ست که از اختیار ما خارج‌اند. اگر می‌خواهید در جهت شکوفایی شخصیت خویش گامی بردارید، صرف‌نظر کردن از اخبار، شروع خوبی‌ست.

سنکا خاطرنشان می‌کند: «در خرج‌کردن پول و ثروت، بسیار مقتصد هستیم، اما به زمان که می‌رسد، بدون اندیشه آن را هدر می‌دهیم، تنها امری که بایست در آن خساست ورزید.»

سنکا تصریح می‌کند: «هیچ انسانی قادر نیست به هرچه میل می‌کند، دست یابد. اما می‌تواند آنچه را که ندارد، آرزو نکند و از آنچه که دارد، با خرسندی، بهره ببرد.»

مارکوس به ما خاطرنشان می‌کند: «بدون احساس مباهات به‌دست بیاور و بدون دلبستگی بگذار از تو ستانده شود.» مال‌اندوزی را می‌بایست متوقف کرد، زیرا که امری عبث و غیرضروری‌ست. مال و منالی که راحت اندوخته‌ایم و یا هدیه گرفته‌ایم را به‌چشم بادآورده می‌نگریم، اما بنابر تنبّه سنکا، برای هر نوع مال‌اندوزی بهایی گزاف پرداخت شده است که از آن بی‌خبریم.

«آیا جنون محض و مهارنشدنی نیست اینکه وقتی می‌توان با مختصری روزگار به‌سر کرد، در پی بسیاراندوزی بود؟» سنکا

بهتر آنکه نظر دیگران راجع‌به خود را جدی نگیریم. تأیید و تصویب ایشان همان اندازه فاقد ارزش و اعتبار است که تقبیح و مزمّتشان. به اراده و اختیار خویش معطوف باشیم. کار نیک فی‌نفسه پاداش است، خرسندی را در ماهیت آن جست‌وجو کنید.

آمادگی روانی به‌علاوهٔ خودتحلیل‌گری، منجر به درس‌گرفتن همیشگی از اتفاقات و در نتیجه رشد شخصیتی خواهد شد. ضمن اینکه با این تمارین، میزان خودآگاهی نسبت به کنش‌ها، در شما تقویت می‌شود.

سنکا نیز، هر سحرگاه، ناپایدار بودن امور دنیا را به خویشتن گوشزد می‌کند: «خردمند هر روز به این می‌اندیشد: خوش‌اقبالی چیزی به ما ارزانی نمی‌کند که در تعّلقِ تام ما قرار بگیرد. هیچ پدیده‌ای چه شخصی و چه اجتماعی، جاودانه نیست.»

اپیکتتوس توصیه می‌کند که صبح‌گاهان برنامهٔ روزانهٔ خود را بازخوانی کنید و شبانگاهان پیشرفت آن را مورد نقد قرار دهید. هر بامداد، ما باید چند پرسش را با خود مطرح کنیم: ـ برای رهایی از هیجانات منفی، چه کارهایی مانده که تا به‌حال در پیش نگرفته‌ام؟ ـ برای آسوده داشتن خاطر، به چه مؤلفه‌هایی احتیاج دارم؟ ـ من چگونه موجودی هستم؟ یک موجود خردورز. غرض از این نکات این است که امروز، بیش از دیروز مفیدِ فایده باشیم و یک گام به هدف خود نزدیک‌تر شویم، ضمن اینکه ماهیت خردورز خویش را به خود گوشزد می‌کنیم تا بیش از اندازه به وضعیت جسمانی، دارایی و یا شهرت خود، بها قائل نشویم. خوش‌تر آنکه مشتاق خردورزی و نیک‌نهادی باشیم و در کنش‌هایمان، تدبیر به‌خرج دهیم.

بر طبق آموزه‌های رواقی، افکار و کنش‌های ما، تنها اموری هستند که در حیطهٔ قدرت ما قرار دارند. و البته این پدیده‌ها زمانی اهمیت دارند که مربوط به همین حالا و هم‌اکنون باشند. اگر غرق افکار مربوط به گذشته و یا خیال‌پردازی در آینده باشیم، امکان ندارد بتوانیم در انتخاب کنش‌های کنونی، عاملیت داشته باشیم.

«هر آن چیزی که ما را می‌لرزاند و رعشه بر انداممان می‌اندازد، به صلاح ماست و ما را به همان کسی بدل می‌کند که باید باشیم.»

انجام کار شایسته، به خودیِ خود کافی‌ست و پاداش محسوب می‌شود و نیاز نیست دیگران برای من هورا بکشند!

«نمی‌توان شادمانی را به اموری گره زد که هم‌اکنون به آنها دسترسی نداریم. شرایط نیل به شادمانی حقیقی آن است که تمام ابزارِ رسیدن به آن را در اختیار داشته باشیم. به‌عنوان مثال، در خصوص زمان سیری از غذا این امر صادق است؛ زمانی احساس سیری می‌کنیم که ابزار رفع تشنگی یا گرسنگی را در اختیار داشته باشیم.»

«آنگاه که خشم شروع به تسخیر ما می‌کند، عقب‌نشینی و بازگشت به نقطهٔ آرامش، بس دشوار است؛ زیرا به‌محض اینکه ذهن به شوریدگی، تن در دهد، استدلال‌ورزی خلع‌سلاح می‌شود ... سپاه دشمن را باید از همان صفوف اول، پس راند و مغلوب کرد، زیرا چنان‌چه وارد شهر شده و از دروازه‌ها بگذرد، به اسرایش مجال نخواهد داد لذت پیروزی را به کام او تلخ کنند.» سنکا

آنچه که اهمیت دارد، نوع مواجههٔ شما با شرایط زندگی‌ست.

امور نیک: هرچه که در زمرهٔ نیک‌نهادی قرار می‌گیرد؛ خردورزی، انصاف، شجاعت و انضباط نفس؛

انسان می‌تواند سه‌مرتبه از اثرگذاری بر پدیده‌های پیرامونی، داشته باشد: ۱- تأثیر تام و تمام: تصمیم انسان در انتخابِ تعبیر و تفسیری که بر وقایع می‌گذارد، و همچنین کنش‌های حاصل از داوری صورت گرفته. ۲- تأثیر نسبی: سلامتی، ثروت، روابط بینافردی و پیامدی که شخص از رفتارهای خویش دریافت می‌کند. ۳- تأثیر صفر: آب‌وهوا، قومیتِ شخص و اکثرِ رخدادهای دنیای پیرامون که بر او حادث می‌شود.

هیچ درختی ریشه‌دار و تنومند نخواهد شد، مگر اینکه در معرض وزش بادهای سخت باشد. همین کشاکش‌ها و تکان‌ها موجب می‌شود درخت برای تقویت استحکام خود، هرچه عمیق‌تر ریشه بدواند. درختانی شکننده هستند که در درّه‌های رو به آفتاب رشد می‌کنند. بر همین اساس است که سنکا پرسش می‌کند: «پس چرا متحیر می‌شوید؟ مردمان شایسته همان‌ها هستند که آن‌قدر می‌لرزند تا قوی‌تر شوند.» همانند درختان، باد و باران‌های سهمگین به نفع شایستگان است و از ایشان افرادی آرام، منضبط، متواضع و قدرتمند می‌سازد. همان‌طور که درخت خود را چنان مستحکم می‌سازد که به هر نسیمی سر خم نکند، ما نیز باید چنان توانمند شویم که چون بید، به هر بادی نلرزیم.

هیچ درختی ریشه‌دار و تنومند نخواهد شد، مگر اینکه در معرض وزش بادهای سخت باشد.

«اگر شایسته نیست، انجامش ندهید؛ اگر حقیقت نیست، بر زبانش نیاورید.» مارکوس آئورلیوس