بریده‌هایی از کتاب التیام

علت هجرت دادن هاجر از سوی ابراهیم (ع) اراده و امر خداوند در زمینه‌سازی کامل برای ظهور واپسین پیامبر الهی است.

تورات سبب انتقال و اسکان هاجر و اسماعیل را حسادت ساره، همسر اول ابراهیم (ع) و بر اثر اصرار او دانسته است. اما از نظر قرآن این ادعا نمی‌تواند درست باشد؛ زیرا هم هاجر و هم ساره، به صراحت قرآن و انجیل و حتی تورات، زنان مورد خطاب و عنایت خدا و مشمول ملاقات ملائک و رسولان آسمانی بودند. حتی اگر به دلایل بشری، نیاز بود از هم دور باشند، چرا این قدر فاصله؟ و چرا در سرزمینی عاری از آب و زرع؟

در روایتی، پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «من استجابت دعای پدرم ابراهیم (ع) هستم.»

تورات، فلسطین یا کنعان را سرزمین شیر و عسل می‌نامد که بسیار حاصل‌خیز است. این‌جا منطقه‌ای است بسیار آماده برای تبلیغ و انتشار پیام دین. کنعان در مسیر آمدوشد کاروان‌های تجاری است و می‌تواند مرکز انتشار اخبار به تمام منطقه باشد.

ابراهیم (ع) نیز از راه شامات به‌سوی منطقهٔ کنعان یا فلسطین حرکت می‌کند. حرکت و هجرت ابراهیم از بابل به فلسطین سرآغاز انتشار اندیشهٔ توحید در جهان است. تو گویی هجرت از بهترین راه‌های حفظ و گسترش و انتشار عقیده است.

پس از این ماجراهای پرتنشی که در رویارویی با احجام‌پرستان و بت‌پرستان در زندگی او رخ داد، محکوم به سوختن در آتش شد. سرد شدن آتش عظیم نمرود و خروج اعجازآمیز او از آتش، او را در کانون توجه مردم قرار داد و در نهایت به اجبار، و نیز در راستای انتشار کلمهٔ توحید، تصمیم به هجرت گرفت.

آتش! این مجازات مردی بود که منطق مسلّم او همه را مبهوت کرده بود. ابراهیم (ع) بت‌ها را شکسته بود و تبر را بر دوش بت بزرگ انداخته بود و حالا همه را برای دریافت حقیقت، به‌سوی بت بزرگ راهنمایی می‌کرد! خورشید و ستاره و ماه‌پرستان را با برهان خویش به وادی بهت انداخته بود و نمرود را فقط با یک پرسش و پاسخ ساده از اریکهٔ خدایی پایین کشیده بود! بنابراین باید برای سرکوب پیشرفت این منطق توحیدی، ابراهیم (ع) در آتش عظیم و در برابر چشم مردم، می‌سوخت.

یک تفاوت اساسی بین «حقیقت» و «واقعیت» در برداشت از واژگان قرآنی وجود دارد. واقعیت همهٔ آن چیزی است که وجود و جریان دارد؛ اعم از خوب و بد، زیبا و زشت، روا و ناروا. اما بخشی از واقعیت، یعنی قسمت خوب و زیبا و روا، حق و حقیقت خوانده می‌شود.

طبیعی است که اگر در یک گفتمان، نیروهای نامتقارن و نامتجانسی باشد که به‌طور منطقی امکان هماهنگی آن‌ها به سبب نبود باور به مبدا و معاد واحد نباشد، آن نیروهای متضاد، در نهایت گفتمانی را که تحت آن فعال‌اند، تکه‌تکه خواهند کرد. این سرنوشت طبیعی باطل است که «نابودشدنی است.» البته نه فقط ازآن‌رو که حق قوی است، بلکه از این زاویه که باطل در درون خویش حامل سبب نابودی خود است!

عبارت آشنا که در عهد عتیق نیز تکرار شده است، بخش ناچیزی از بشارت عیسی (ع) است که در اناجیل کنونی به جای مانده است: وقتی او که روح راستی است، بیاید، شما را به تمام حقیقت رهبری خواهد کرد؛ زیرا او از خود سخنی نخواهد گفت؛ بلکه فقط دربارهٔ آنچه بشنود، سخن می‌گوید. چنان‌که این صفت را در قرآن برای محمد مصطفی (ص) می‌بینیم: مَا یَنْطِق عَن الْهَوَی. إِن هُو إِلَّا وَحْی یُوحَی؛ سخن از روی خواست خود نمی‌گوید؛ نیست این سخن جز آنچه بدو وحی می‌شود. منظور آن‌حضرت این بود که دیگر پیامبران، روح و محتوای پیام را گرفته و با زبان خود در قالب مثال و موعظه و استدلال بیان می‌کنند؛ اما هم معنا و هم الفاظ وحی الهی یک‌جا بر واپسین پیامبر نازل خواهد شد. برای اطمینان از سلامت و بقای آخرین پیام، حتی «آن نبی» حق افزودن یک کلمه به متن پیام نخواهد داشت.