بریده‌هایی از کتاب هنر به منزله تجربه

شگفت‌آور نیست که یونانیان باستان، هنگامی که به تأمل در باره هنر نشستند، این اندیشه را پیش کشیدند که هنر نوعی عمل بازآفرینی یا تقلید است. ایرادهای بسیاری متوجه این دریافت شده است. اما اقبال عام به این نظریه گواه پیوند تنگاتنگ هنرهای زیبا با زندگی روزانه است؛ اگر هنر دور از علایق زندگی می‌بود، این اندیشه به خاطر هیچ کس خطور نمی‌کرد؛ زیرا این آموزه دلالت بر آن نداشت که هنر نسخه‌برداری دقیق از اشیاست، بلکه دال بر این بود که هنر بازتاب عواطف و اندیشه‌هایی است که با نهادهای عمده زندگی اجتماعی مرتبطند. این پیوند نزد افلاطون با چنان شدتی احساس می‌شد که او را به اندیشه ضرورت سانسور کردن کار شاعران، نمایشنامه‌نویسان و آهنگسازان راه نمود. شاید افلاطون مبالغه می‌کرد وقتی که می‌گفت تغییر از مقام دوریایی به مقام لیدیایی در موسیقی طلیعه مسلم انحطاط مدنی خواهد بود. اما هیچ یک از همروزگاران او تردید نمی‌کرد که موسیقی جزء لاینفکی از آداب و نهادهای اجتماع است. اندیشه «هنر برای هنر» حتی به فهم در نمی‌آمد.

«زیبایی حقیقت است و حقیقت زیبایی ــ این است تمام آن چیزی که بر کره خاکی می‌دانید و بایسته است بدانید.»

«خواننده باید از جا به در شود و پیش رود آن هم نه صرفا یا عمدتا با محرک قالبیِ کنجکاوی، نه با میل بی‌آرامِ رسیدن به راه‌حل نهایی، بلکه با خود فعالیت لذت‌بخش سفر کردن.»

اندیشه‌هایی که هنر را بر ستونی دور از دست می‌نشانند چنان پردامنه و به طرز نامحسوسی فراگیرند که بسیاری از اشخاص اگر بشنوند علت لذتی که از سرگرمی‌های گاه و بی‌گاهشان می‌برند، دست‌کم تا حدودی، کیفیت زیبایی‌شناختی آن‌هاست، از این حرف بیش از آن‌که خوششان بیاید بدشان می‌آید.

همه افراد اتفاق نظر دارند که معبد پارتنون اثر هنری بزرگی است. با این حال، این اثر تنها زمانی شأن زیبایی‌شناختی پیدا می‌کند که تجربه‌ای می‌شود برای انسانی.

آنچه در نقطه مقابل امر زیبایی‌شناختی قرار می‌گیرد نه امر عملی است نه امر فکری. اموری که نقطه مقابل امر زیبایی‌شناختی‌اند عبارتند از امر ملالت‌بار، رکود و بی‌رمقی غایات سست و پراکنده، گردن نهادن به رسم و عرف در عمل و روال فکری. امساک سفت و سخت، گردن نهادنِ اجباری و تصلب از یک طرف و اسراف، عدم انسجام و ناپرهیزی بی‌هدف از طرف دیگر انحرافاتی هستند از وحدت تجربه در دو جهت متضاد.

هنرمند ممکن است «به خورشید، ماه، ستارگان، و زمین و هرچه در آن است» به چشم «ماده تشکیل چیزهای بزرگ‌تر» بنگرد، یعنی «چیزهای اثیری ــ چیزهایی بزرگ‌تر از آنچه آفریدگار، خود آفریده است»