بریده‌هایی از کتاب سیروسلوک، منزل سوم؛ تقوا

واژهٔ تقوا، معنایی جز تقیّد به ظواهر شرع و رعایت آداب شرع مقدّس و مراعات ادب حضور در محضر پروردگار متعال ندارد؛ پس، اساس عرفان و سیروسلوک، همان رعایت تقواست.

می‌توان گفت: اساس عرفان، رعایت دائمی ادب حضور در محضر خداوند متعال است. رعایت ادب حضور نیز در اوّلین و ابتدایی‌ترین مرتبه، جز با اجتناب همیشگی از گناه و معصیت و به جا آوردن کامل واجبات، بلکه مستحبّات، محقّق نخواهد شد.

ابوذر نقل می‌کند که روزی سلمان خودش را روی قدم‌های پیامبر انداخت. پیامبر او را از این کار منع کرده، فرمودند: رفتارهایی که عجمان با شاهان خود دارند را نسبت به من نداشته باشید؛

همچنین امام صادق (ع) در روایتی، افراد کم‌تجربه را که به رأی و نظر خود متّکی هستند و از مشورت دیگران بهره نمی‌گیرند، از ریاست و حکومت بر حذر می‌دارند:

وظیفهٔ اصلی و اوّلیّهٔ حکومت اسلامی، تأمین رفاه مادی و زمینه‌سازی برای ایجاد آسایش و آرامش در زندگی ملّت است

فعّالیت سالک باید دو بعدی باشد؛ در یک بعد، به عباداتی نظیر نماز، روزه، انس با قرآن، شب‌زنده‌داری و سایر عبادات بپردازد و در بعد دیگر، باید به اندازهٔ کافی در راستای تحصیل یک زندگی مطلوب و رفاهی تلاش نماید و بخشی از اوقات شبانه‌روز خود را به صورت متعارف، صرف رسیدگی به همسر و خانواده نماید.

تأثیر گناه در پدیدآمدن قبض و بسط روحی گناه، موجب پدید آمدن حالت قبض برای سالک می‌شود؛ یعنی سالک پس از ارتکاب معصیت، حالتی پیدا می‌کند که توفیق عبادت، نماز شب و ارتباط با خدای تعالی از وی سلب شده، در آن حالت، به صورت موقّت یا دائم، از حرکت خود به سوی حق تعالی باز می‌ایستد.

اثر ارزشمند دیگری که تقوا دارد، این است که انسان در اثر تقوا، می‌تواند حق را بشناسد و از باطل تمیز دهد. چشم و گوش آدمی در پرتو رعایت تقوا بصیرت می‌یابد و دل او نورانی می‌گردد و در بن‌بست‌ها که عقل او کارایی ندارد، به واسطهٔ الهام از جانب خداوند متعال مسیر درست را انتخاب کرده و می‌پیماید.

پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «أَتْقَی النَّاسِ مَنْ قَالَ الْحَقَ فِیمَا لَهُ وَ عَلَیهِ» پس، باتقواترینِ افراد آن است که حق‌گو، حق‌طلب و حق‌پسند باشد، هرچند این حق‌مداری به زیان وی تمام گردد.

امام صادق (ع) از پیامبر اکرم (ص) نقل می‌فرمایند: اگر کسی عیوب دیگران را دنبال کند و از مردم عیب‌جویی نماید، خداوند متعال نیز از وی عیب‌جویی خواهد کرد و در این صورت او را مفتضح می‌کند.

امیرالمؤمنین (ع) در عهدنامهٔ مالک اشتر، خطاب به او و همهٔ زمام‌داران می‌نویسند: وزیرانی برای خودت انتخاب کن که بیش از همه سخن حق را به تو بگویند، هرچند آن سخن برای تو تلخ و پذیرش آن سخت باشد.

امیرالمؤمنین (ع) نیز خطاب به فرمانداران حکومت خود می‌فرمایند: اگر کسی به‌واسطهٔ زمام‌داری مقامی برتر یافت، نباید رفتارش تغییر یابد، بلکه لازم است به شکرانهٔ آن موقعیّت، بیش از گذشته به مردم نزدیک و با آنان مهربان گردد.

محیط زندگی، یکی از زمینه‌های مهمّ شقاوت و سعادت انسان به‌شمار می‌رود.

یکی از ملاک‌های اصلی و مهمّ اسلامی بودن یک جامعه، این است که عاری از فقر و نارسایی بوده، مردم از نظر خوراک، پوشاک، مسکن و ازدواج بی‌نیاز باشند. بی‌جهت نیست که اسلام عزیز با بیان رسا و قاطع، ادّعا دارد که فقر و فلاکت و نارسایی در اسلام نیست؛ یعنی اگر در جامعه‌ای به احکام و قوانین اسلام عمل گردد، در آن جامعه فقیر یافت نمی‌شود و همه در رفاه و آسایش خواهند بود. چنان‌که در روایت می‌خوانیم: «لَوْ عُدِلَ فِی النَّاسِ لَاسْتَغْنَوْا» اگر در بین مردم عدالت حاکم شود، همه بی‌نیاز می‌شوند.

جرج جرداق نصرانی در کتاب «الامام علی صوت العدالة الانسانیّة» که در فضائل امیرالمؤمنین (ع) است، با اشاره به شهادت آن حضرت توسّط ابن‌ملجم مرادی می‌نویسد: انسان به جایگاهی می‌رسد که ولیّ خدا را در خانهٔ خدا، قربةً الی الله می‌کشد.

امام حسین (ع) در روایتی که مضمون آن در قرآن و روایات دیگری نیز آمده، می‌فرمایند: «مَنْ حَاوَلَ أَمْراً بِمَعْصِیةِ اللهِ کانَ أَفْوَتَ لِمَا یرْجُو وَ أَسْرَعَ لِمَجِی‌ءِ مَا یحْذَرُ» یعنی هر کس بخواهد چیزی را از راه گناه به دست بیاورد، حتماً ناامید می‌شود و یک وقت متوجّه می‌شود که دوان دوان بر ضدّ مطلوب خود می‌رفته است.

مؤمن کسی است که زندگی تجمّلی و تشریفاتی ندارد، بخیل هم نیست که خانوادهٔ او در مضیقه باشند.

زندگی تجمّلی، موجب ضعف عصب و افسردگی شده، انسان را ذلیل و خار می‌کند و بالأخره او را تا نابودی و تباهی پیش می‌برد و مانع سعادت و رستگاری وی خواهد شد.

ملّتی که ساده‌زیستی را کنار بگذارد و به تجمّل‌گرایی روی آورد، دچار گناهِ روی گناه می‌شود که عاقبت آن جهنّم و عذاب‌های دردناک آن است. افراد تجمّل‌گرا و خوش‌گذران و هوس‌ران از نظر قرآن، شومند و باید زیر دود جهنّم و زیر هرم جهنّم بمانند تا اعمال آنان محاسبه شود.

قرض‌الحسنه در برخی آیات دیگر، موجب آمرزش خطاها و گناهان قلمداد شده و وام‌دهنده در قرآن، «مصدّق» یعنی کسی که بسیار صدقه می‌دهد، معرّفی شده است. چنان‌که امام صادق (ع) فرموده‌اند: قرض، هجده برابر و صدقه، ده برابر ثواب دارد.