بریده‌هایی از کتاب در روزگار آلودگی

کارهای زیادی هست که در این روزهای بحران می‌شود وقت صرفشان کرد. به شیوهٔ نظم‌دهی و زمان‌بندی خودمان. ما تحت ارادهٔ قدرتی میکروسکوپی هستیم که با وقاحت برایمان تصمیم می‌گیرد. تحت‌فشار و خشمگینیم، انگار در راه‌بندان گیر افتاده‌ایم، اما هیچ‌کس کنارمان نیست. در این فشار نامرئی، دلمان می‌خواهد به وضعیت عادی برگردیم، به خودمان حق می‌دهیم که بخواهیم وضعیت عادی شود. ناگهان وضعیت عادی مقدس‌ترین چیزی شده که داشته‌ایم، هرگز این‌قدر به آن اهمیت نداده بودیم و چون نیک در خود بنگریم حتی نمی‌دانیم وضعیت عادی چیست: چیزی است که می‌خواهیم پسش بگیریم.

اخبار اشتباه مثل اپیدمی منتشر می‌شوند. مدلی که این شکل از انتشار را مطالعه می‌کند یکسان است. ما نسبت به اطلاعات اشتباه یا در معرضیم، یا مبتلا و یا محذوف و هر چه این اطلاعات بیشتر ما را بترسانند و مبهوت یا برانگیخته‌مان کنند، در برابر آلودگی بیشتر آسیب‌پذیر می‌شویم. دیروز گفتند جاهایی از ایتالیا اپیدمی کاهش پیدا کرده است. از امروز صبح متخصصان ساعت‌ها مشغول بودند تا خلافش را نشان دهند: هنوز شواهدی وجود ندارد. ولی دیگر خبر همه‌جا پخش شده بود. در فیس‌بوک، توییتر، در گروه‌های واتس‌اَپ. همان‌طور که کووید-۱۹ با هواپیما دورتادور دنیا گشت، اخبار جعلی هم به‌سرعت از طریق تلفن‌های هوشمند پخش شد. سرانجام کسی از اینکه بیماری متوقف نشده است، ناامید خواهد شد و ناامیدی‌اش حدس و گمان دیگری می‌زاید که به حدس‌های قبلی اضافه می‌شود. تصورات خام ما هم اکوسیستمی می‌سازند، اکوسیستمی بدون مرز که در آن هر چیزی ممکن است رخ دهد.

در روزگار آلودگی، علم ما را ناامید می‌کند. ما قطعیت می‌خواستیم و چیزی که یافتیم تعدد نظرات بود. ما فراموش کرده‌ایم که همیشه همین بوده است، که حتی همیشه فقط همین بوده است، که برای علم، تردید حتی از حقیقت هم مقدس‌تر است. اما الان، برایمان بی‌اهمیت است. مثل کودکانی که دعوای پدر و مادرشان را از پایین پای آن‌ها نگاه می‌کنند، به دعوای متخصصان نگاه می‌کنیم. بعد خودمان به همان دعوا مشغول می‌شویم.

اما فعلاً وضعیت عادی معلق است و کسی نمی‌داند تا کی. وضعیت فعلاً غیرعادی است و باید یاد بگیریم که در این وضعیت زندگی کنیم و دلایلی بیابیم، جز ترس از مرگ، که بپذیریمش. شاید درست است که ویروس‌ها خرد ندارند، اما در این مورد از ما تواناترند: بلدند به‌سرعت جهش کنند و با محیط منطبق شوند. باید از آن‌ها یاد بگیریم.

آلودگی دعوتی است به فکرکردن. قرنطینه فرصتی است برای این کار. فکرکردن به چه؟ به اینکه ما تنها عضوی از اجتماع بشریت نیستیم. ما گونهٔ تهاجمی‌ترِ این اکوسیستم متعالی و شکننده‌ایم.

دنیا هنوز هم جایی عجیب وحشی است. گمان می‌کنیم که سر از همه‌چیز درآورده‌ایم، اما عالمی میکروبی وجود دارد که هیچ تصوری از آن نداریم، تعاملاتی بین گونه‌ها که در مخیله‌مان هم نمی‌گنجد. تجاوز ما به محیط‌زیست همیشه احتمال مواجهه با این عوامل بیماری‌زای جدید را بالا می‌برد، عوامل بیماری‌زایی که تا چندی پیش در زیستگاه طبیعی خود آرام گرفته بودند. جنگل‌زدایی و گسترش بی‌رویهٔ شهرها ما را به زیستگاه‌هایی که حضور ما را پیش‌بینی نمی‌کرد، نزدیک می‌کند. انقراض روبه‌رشد چندین گونهٔ حیوانی، باکتری‌ها را که در بدن آن‌ها زندگی می‌کردند وامی‌دارد تا به جایی دیگر نقل‌مکان کنند. دام‌های اهلی ناخواسته مزرعه‌ای می‌شوند که در آن، به معنای واقعی کلمه، همه‌چیز تکثیر می‌شود. کدام‌یک از ما می‌داند که تابستان گذشته آتش‌سوزی گسترده در آمازون باعث رهاسازی چه چیزهایی شد؟ چه کسی می‌تواند پیش‌بینی کند که قتل‌عام حیوانات که اخیراً در استرالیا پیش آمد، چه پیامدی خواهد داشت؟ میکروارگانیسم‌هایی که تابه‌حال در شمارش دانشمندان نیامده‌اند ممکن است نیازی مبرم به زیستگاهی جدید داشته باشند و کدام سرزمین بهتر از ما، که چنین زیاد و روبه افزایشیم، که چنین در معرضیم و چنین روابط فراوانی داریم و با همه در رفت‌وآمدیم؟

در روزگار آلودگی، علم ما را ناامید می‌کند. ما قطعیت می‌خواستیم و چیزی که یافتیم تعدد نظرات بود. ما فراموش کرده‌ایم که همیشه همین بوده است، که حتی همیشه فقط همین بوده است، که برای علم، تردید حتی از حقیقت هم مقدس‌تر است. اما الان، برایمان بی‌اهمیت است. مثل کودکانی که دعوای پدر و مادرشان را از پایین پای آن‌ها نگاه می‌کنند، به دعوای متخصصان نگاه می‌کنیم. بعد خودمان به همان دعوا مشغول می‌شویم.

ترافیک هوایی به ویروس اجازه داد در سرزمین‌های بسیار دور، به‌سرعت سکنی گزیند و سرنوشتش عوض شود؛ اما فقط به‌خاطر پروازها نیست. قطارها و اتوبوس‌ها و اتومبیل‌ها و حالا اسکوترها هم هستند. سرگردانی هفت میلیارد و پانصد میلیون آدم: این است شبکهٔ حمل‌ونقل ویروس کرونا. سریع، راحت، مویرگی؛ درست همان چیزی که خوشایند ماست. در روزگار آلودگی کارآمدی ما عامل شکستمان است.

آلودگی دعوتی است به فکرکردن. قرنطینه فرصتی است برای این کار. فکرکردن به چه؟ به اینکه ما تنها عضوی از اجتماع بشریت نیستیم. ما گونهٔ تهاجمی‌ترِ این اکوسیستم متعالی و شکننده‌ایم.

اگر سرمای سختی بخوریم، ویروس درون ما با ما جابه‌جا می‌شود و تا میلان و لندن و مغازه‌هایی که از آن‌ها خرید روزانه‌مان را می‌کنیم و تا خانهٔ پدر و مادرمان، جایی که برای نهار یکشنبه رفته بودیم، می‌آید. آلودگی علی‌السویه است، به‌خصوص اگر با عطسه‌کردن منتقل شود و اثرش بازهم بیشتر است اگر اکثر مبتلایان نشانه‌ای نداشته باشند. همان‌طور که باد یا زنبورها گرده‌ها را پخش می‌کنند، ما هم تشویش‌ها و عوامل بیماری‌زای خود را همه‌جا می‌پراکنیم.

. ما همیشه می‌خواهیم تاریخ آغاز و پایان اتفاقات را بدانیم تا با دقت زیاد برای زندگی‌مان برنامه بریزیم. عادت کرده‌ایم که زمان‌بندی‌مان را به طبیعت تحمیل کنیم. این است که نیاز داریم بیماری تا یک هفتهٔ دیگر تمام شود، که به وضعیت عادی برگردیم. نیاز توأم با امیدواری؛ اما در شرایط آلودگی باید بدانیم چه قسم امیدواری مجاز است. در انتظارِ غیرممکن‌ها و نامحتمل‌ها بودن، منجر به ناامیدی‌های مکرر می‌شود. نقص تفکر جادویی، در بحران‌هایی مثل این نه‌فقط اشتباه است، که ما را سوی اضطراب سوق می‌دهد.

از بیماری نمی‌ترسم. پس از چه می‌ترسم؟ از همهٔ چیزهایی که آلودگی تغییرشان می‌دهد. از اینکه بفهمم این داربستِ تمدن که می‌شناسم کاخی کاغذی باشد. از فنا می‌ترسم اما از خلافش هم بیم دارم: از اینکه ترس بگذرد، بی‌آنکه تغییری برجا بگذارد.

سال‌ها فکر می‌کردم دیوار چین تنها ساختهٔ دست بشر است که از ماه دیده می‌شود. چون این‌طور می‌گفتند و می‌شود بدون اندیشیدن چنین چیزی را باور کرد. اما وقتی از آن بالا رفتم و یک‌ساعتی دورش چرخ زدم، فهمیدم این حرف بی‌منطق است. دیوار شاهکار بود، اما چندان ضخامتی نداشت. دلیلی نداشت که بشود از آن بالا دیدش. اخبار اشتباه مثل اپیدمی منتشر می‌شوند. مدلی که این شکل از انتشار را مطالعه می‌کند یکسان است. ما نسبت به اطلاعات اشتباه یا در معرضیم، یا مبتلا و یا محذوف و هر چه این اطلاعات بیشتر ما را بترسانند و مبهوت یا برانگیخته‌مان کنند، در برابر آلودگی بیشتر آسیب‌پذیر می‌شویم.

برویم سراغ تغییرات اقلیمی. افزایش دمای زمین به سیاست‌های قیمت نفت و برنامه‌های ما برای تعطیلات و خاموش‌کردن چراغ‌های راهرو و رقابت اقتصادی بین چین و آمریکا ربط دارد؛ به گوشتی که از فروشگاه می‌خریم و به جنگل‌زدایی وحشیانه‌مان ربط دارد. انسان و جهان چنان معماوار باهم در تعامل‌اند که پیش از آنکه موفق شویم رشته‌ای را دنبال کنیم از نفس افتاده‌ایم.

آلودگی دعوتی است به فکرکردن. قرنطینه فرصتی است برای این کار. فکرکردن به چه؟ به اینکه ما تنها عضوی از اجتماع بشریت نیستیم. ما گونهٔ تهاجمی‌ترِ این اکوسیستم متعالی و شکننده‌ایم.

ارتباط بین خفاش و گوریل که می‌تواند به‌سادگی ابولا را به انسان منتقل کند، به‌احتمال‌زیاد نتیجهٔ وفور میوه‌های رسیده بر درختان است که خود متعاقب بارش‌های غیرطبیعی و دوره‌های خشک‌سالی است که درنتیجهٔ تغییرات اقلیمی ایجاد می‌شود... سر انسان گیج می‌رود! زنجیره‌ای مهلک از علت‌ها و معلول‌ها. اما انسان‌های بیشتری باید به‌فوریت برای زنجیره‌هایی مثل این، که بسیارند، فکری بکنند. چراکه در پایان این زنجیره‌ها ممکن است با پاندمی جدیدی روبه‌رو شویم، پاندمی‌هایی بسیار وحشتناک‌تر از این. و نیز از این بابت که به‌هرصورت منشأ آن‌ها ما هستیم، ما و رفتارهای ما.

این میکروب‌های جدید نیستند که در جستجوی ما هستند، بلکه ماییم که آن‌ها را بیرون می‌کشیم. نیاز فزاینده به غذا میلیون‌ها انسان را وامی‌دارد تا حیواناتی را بخورند که بهتر بود به حال خود رها شوند.

کدام‌یک از ما می‌داند که تابستان گذشته آتش‌سوزی گسترده در آمازون باعث رهاسازی چه چیزهایی شد؟ چه کسی می‌تواند پیش‌بینی کند که قتل‌عام حیوانات که اخیراً در استرالیا پیش آمد، چه پیامدی خواهد داشت؟ میکروارگانیسم‌هایی که تابه‌حال در شمارش دانشمندان نیامده‌اند ممکن است نیازی مبرم به زیستگاهی جدید داشته باشند و کدام سرزمین بهتر از ما، که چنین زیاد و روبه افزایشیم، که چنین در معرضیم و چنین روابط فراوانی داریم و با همه در رفت‌وآمدیم؟

جنگل‌زدایی و گسترش بی‌رویهٔ شهرها ما را به زیستگاه‌هایی که حضور ما را پیش‌بینی نمی‌کرد، نزدیک می‌کند. انقراض روبه‌رشد چندین گونهٔ حیوانی، باکتری‌ها را که در بدن آن‌ها زندگی می‌کردند وامی‌دارد تا به جایی دیگر نقل‌مکان کنند.

این است شبکهٔ حمل‌ونقل ویروس کرونا. سریع، راحت، مویرگی؛ درست همان چیزی که خوشایند ماست. در روزگار آلودگی کارآمدی ما عامل شکستمان است.