بریده‌هایی از کتاب مشهور آسمان

یک بار هم وقتی در قبرستان فاتحه می‌خواند کسی را دید خیرات می‌داد و می‌گفت فاتحه یادتان نرود. ایشان با لبخندی گفت خود این خیرات به مرده می‌رسد. اما مردم با این تحمیل و درخواست از طرف کاری می‌طلبند و اجر را ضایع می‌کنند.

خودش خاطره‌ای نقل کرد که روزی یکی از دوستانم درباره خرید ماشین می‌گفت: من دو میلیون تومان خودم دارم. سه میلیون تومان هم از فلانی وام می‌گیرم و بعد خود ماشین را فلان قدر اجاره می‌دهم و قسط می‌پردازم. بالاخره ماشین را می‌خرم! به او گفتم: تو فکر نمی‌کنی فلانی وام ندهد یا ماشین را بخری و همان روز تصادف کنی و پایت هم مدت‌ها در گچ بماند؟! چرا همیشه در رؤیاها زندگی می‌کنیم؟ چرا فقط امیدهای واهی به خود می‌دهیم؟ خوب احتمالاتی را بدهیم که اگر نشد، به یأس و نفرت نرسیم و شکسته نشویم. این احتمال‌ها آمادگی می‌دهد و در برابر حوادث قدرت می‌بخشد.

بارها در رفتار شیخ دیده شد که ناگهان برخاسته و ظرفی را می‌شست و کاری از بخش اندرونی را انجام می‌داد و به دنبال کار کوچکی راه می‌افتاد. به پیرمرد همسایه سر می‌زد با مهربانی سینه‌اش را می‌بوسید و... آنگاه می‌گفت: کار ما کار گنده نیست، کارهای مانده است. یعنی کارهایی که روی زمین مانده و متولی ندارد.

برخی شب‌ها که دیر وقت بود و از جایی بازمی گشتیم، مغازه‌هایی نزدیک حرم یا در جاده باز بودند. پدرم می‌گفت: ببین این‌ها برای مقداری پول ناچیز بیدارند. در حالی که خداوند با نماز شب چه غنایی را می‌بخشد و ما تنبلی می‌کنیم.

برای نمونه هنگامی که در شبی از شب‌های محرم از گرفتاری‌ها و اوضاع پیچیده‌اش نقل کرد و راه نجات خواست، استاد فرمود: سه کار کن: ۱ ـ قبل از اذان صبح بیدار باش. به نمازی، به سجودی، به وضویی و اگر نشد، حتی به دقایقی بیدار ماندن و از برکات آن لحظات بهره‌مند شو. ۲ ـ احسان به مؤمنین را مد نظر قرار بده. ۳ ـ برای پدر و مادر اگر از دنیا رفته‌اند ثواب‌هایی هدیه نما، و اگر هستند، احسان کن، که آثار شگفتی دارد. هم‌چنان‌که خودش به تمام و کمال به این دستورات عمل می‌کرد.

می‌فرمود: من برای قرائت قرآن در شب یا نماز شب به حیله‌هایی متوسل می‌شوم و نتیجه هم می‌گیرم. وقتی نیمه شب بیدار می‌شوم و یا بیدارمان می‌کنند، می‌گویم: حال نماز که نداری، پس فقط یک وضو بگیر. بعد می‌گویم: حالا که وضو گرفتی و حال نماز نداری، دست کم روی به قبله بنشین! باز به نفس می‌گویم: حالا که رو به قبله هستی، چند آیه‌ای بخوان و همین که قرائت را شروع می‌کنم و چند سوره می‌خوانم حال و توجهی می‌آید و دیگر شیطان گریخته است. این چنین در جزئیات، راه غلبه بر نفس و مقابله با شیطان را می‌آموخت و کلیات نمی‌بافت.

توسعه وجودی حاصل شکر است؛ که فرمود: «لئن شکرتم لازیدنکم؛ اگر سپاس‌گذار باشید فزونی‌تان می‌دهیم. مفعول این زیادت به فرموده استاد، خود آدمی است، نه آن چنان‌که مولوی گفته: «شکر نعمت نعمتت افزون کند» متعلقات او.

همیشه می‌گفت: من از این شعر مولوی تعجب می‌کنم که: دی شیخ با چراغ می‌گشت گرد شهر کز دیو و دد ملولم و انسانم آرزوست و می‌فرمود: آدم پیدا کردنی نیست، ساختنی است. باید بسوزی و بسازی.

یکی از دانشجویان دانشگاه اصفهان برای طلبگی آمده بود و می‌خواست درس‌ها را شروع کند. اما چون قدری از مسائل معیشتی نگران بود پرسید: استاد! با مشکل تأمین معاش چه کنیم؟ استاد پاسخ داد: آنها که تکلیف خدا را به دوش گرفته‌اند تأمین‌اند و اشک‌هایش جاری شد.

همت کن! همت تو از سنجاقک کمتر نباشد. سنجاقک حدود ۱۴ ماه عمر دارد. اما قبل از مرگ توی آب و زیر جلبک‌ها هزاران تخم می‌ریزد و از آن چند هزار سنجاقک تولید می‌شود...

اگر خودت نقشه و طرحی نداشته باشی، دیگران از تو به عنوان مهره و مصالح خودشان استفاده خواهند کرد.

یکی از مراجعین پرسیده بود: آقا چه طور در بیشتر اوقات، نماز به آدم حال نمی‌دهد؟ استاد فرموده بود: نماز حال تو را نشان می‌دهد نه این که حال بدهد. نماز میزان و مثل درجه تب است. همان‌طور که در حدیث داریم از نماز مصلّی گاهی یک دوم و گاهی یک سوم و گاهی یک چهارم و... قبول می‌شود.

می‌گفت: دشمن اصلی کتاب‌هایم خودم هستم. من خودم برای نوشته‌هایم مانعم. وقتی من بروم، همه این مشکلات حل می‌شود. چه مظلومیتی برای او و چه محرومیتی برای نسل نیازمند معاصر و آینده!

به کسی که با ادایی خاص گفت: می‌خواهیم روی قرآن کار کنیم ... فرمود: نمی‌خواهد روی قرآن کار کنی. خداوند روی قرآن کار کرده! روی خودت کار کن. این حرف او برای کسانی بود که فهم قرآن را بدون رفع حجاب‌های اخلاقی می‌خواستند وگرنه ایشان کتاب «روش برداشت از قرآن» را برای تبیین همین قواعد تفسیری نوشت.

کسی که این همه خودش را می‌زند باید ببیند در عهده‌داری امر شیعیان که محبوب ائمه: است چگونه امتحان پس می‌دهد. آیا او حاضر است زحمتی را برای حاجت مؤمنی به دوش بگیرد؟ مقصود او این بود که انجام شعائر خیلی آسان‌تر است از این که وظیفه را انجام دهیم.

روزی از او خواستم رهنمودی آموزشی بدهد. فرمود: قبل از خواب سه حدیث و سه مسأله بخوان و بخواب. توصیه را جدّی نگرفته و یک هفته گذشت. با خود گفتم اگر خوانده بودم ۲۱ حدیث و ۲۱ مسأله شده بود. سرانجام شروع نمودم و از برکت آن هدایت در یک سال دوره اصول کافی و رساله با تأمل خوانده شد و سرمایه‌ای شد نورانی که کلامکم نور.

درباره چگونه رفتن حرف‌هایی بوده و هست که برخی می‌گفتند: باید راهی را انتخاب کرد که زودتر به مقصد برسیم و بعضی عقیده داشتند درست رسیدن، مهم‌تر است از رسیدن. او پاسخ داد: برای ما فقط در راه بودن مهم است برسیم یا نرسیم.

روزی طلبه‌ای پرسید: استاد چه کنیم تا دنیا ما را نگیرد و مزاحم راه نگردد؟ فرمود: باید از دنیا بزرگ‌تر شوی آن وقت راحت می‌شوی چنان که وقتی کوچک و کودک بودی دنیایت توپ و عروسک بود و اسیرش بودی ولی حالا که بزرگ‌تر شده‌ای دیگر در آن دنیا نمی‌گنجی و به بچه‌های کنونی می‌خندی و از اسارتشان در شگفتی.

جوانی از درگیری‌ها با همسرش گفته بود شاکی بود که او ناسازگاری می‌کند. حاج شیخ فرمود: خودت خوب شو او هم خوب می‌شود. این یک اصل صحیح و مغفول است که در حدیث امیرالمؤمنین (ع) حضرت فاطمه (س) آمده است: هر کس رابطه‌اش با خدا صاف شود، خداوند رابطه او را با مردم اصلاح می‌کند.

اعتقاد استاد بر این بود که امروز تشکیک در اعتقادات به سلاح رمان مسلح شده، از راه تخیل جوان وارد می‌شود و با تعقل او مرتبط نیست تا بتوان با استدلال منطقی و فلسفی با آن مقابله کرد. و این یک دقت بزرگ و اساسی برای درمان دردهای فکری جوانان در جهان معاصر است.